Morgunblaðið - 22.08.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. ( lausasölu 110 kr. eintakið.
Umræður um EES
Umræður eru nú hafnar á
Alþingi um þann samn-
ing, sem gerður hefur verið á
milli Evrópubandalagsins og
Fríverzlunarsamtaka Evrópu
um stofnun hins Evrópska
efnahagssvæðis. Þessar um-
ræður munu setja svip á þjóð-
málaumræður í landinu næstu
vikur. Mikilvægt er, að tæki-
færið verði notað til þess að
koma á framfæri við fólk eins
ítarlegum upplýsingum og
kostur er hvað felst í væntan-
legri þátttöku okkar í Evr-
ópska efnahagssvæðinu. Skilj-
anlegt er, að ýmiss konar
spumingar og efasemdir vakni
í huga almennings um ein-
staka efnisþætti samninganna
og þess vegna þýðingarmikið,
að þessir flóknu samningar
verði skýrðir rækilega fyrir
fólki. Vönduð meðferð málsins
á Alþingi skiptir því verulegu
máli og engin ástæða til að
flýta sér um of. Alþingismönn-
um ber skylda til að fara ræki-
lega ofan í efnisatriði samn-
inganna, þannig að enginn
vafí leiki á því, að þeir hafí
fengið nákvæma, efnislega
umíjöilun á Alþingi.
Þessir samningar skipta
okkur íslendinga höfuðmáli.
Með þeim tryggjum við við-
skiptahagsmuni okkar innan
Evrópubandalagsins á viðun-
andi hátt. En jafnframt eru
yfírráð okkar yfír helztu auð-
lind okkar, fískimiðunum,
trygg, svo og yfírráð okkar
yfír helzta atvinnuvegi okkar,
sjávarútveginum. Aðrar þjóðir
fá ekki heimild til veiða innan
fískveiðilögsögu okkar nema á
sáralitlu magni, sem þar að
auki byggist á gagnkvæmum
veiðiheimildum. Aðrar þjóðir
geta heldur ekki keypt sig inn
í íslenzk sjávarútvegsfyrir-
tæki, sem er grundvallaratriði.
Jafnframt því, sem við-
skiptahagsmunir okkar eru
tryggðir með þessum samn-
ingum og full og óskoruð yfír-
ráð okkar yfir helztu auðlind
landsmanna fáum við með
þessum samningum tækifæri
til að taka þátt í þeirri gagn-
merku þróun, sem er að verða
í Evrópu, en við tökum þátt í
þeirri þróun á okkar skilmálum
og á þann veg, sem hentar
hagsmunum okkar. Það er því
líka tryggt með þessum samnJ
ingum, að við einangrumst
ekki frá nágrannaþjóðum okk-
ar og verðum eðlilegir þátttak-
endur í samstarfí Evrópuþjóða.
Nokkur hópur manna hefur
tekið upp baráttu gegn þátt-
töku okkar í EES. Þessir and-
stæðingar EES eru líka and-
stæðingar aðildar okkar að
Evrópubandalaginu. En ein-
mitt vegna þess að þeir eru
andvígir aðild okkar að EB er
andstaða þeirra við EES á
misskilningi byggð. Þátttaka
okkar í EES er beinlínis trygg-
ing fyrir því, að hér heíjast
ekki umræður um nauðsyn
þess, að við gerumst aðilar að
EB. Ef samningurinn um Evr-
ópska efnahagssvæðið yrði
ekki að veruleika af einhverj-
um ástæðum má ganga út frá
því sem vísu, að ýmsir áhuga-
menn um EB-aðiId myndu láta
til sín heyra af auknum krafti
og jafnframt myndu ýmis
hagsmunaöfl, sem hafa
áhyggjur af viðskiptastöðu
okkar innan EB, ganga til liðs
við þá með kröfum um, að
EB-aðild yrði tekin á dagskrá.
EES-samningurinn kemur í
veg fyrir þetta. Þess vegna er
hann bezti kosturinn fyrir þá,
sem eru andvígir aðild okkar
að EB. Þess vegna ættu and-
stæðingar aðildar íslands að
EB að taka höndum saman
um að tryggja aðild okkar að
EES.
Á þessu stigi málsins getur
enginn fullyrt neitt um það,
hver framvinda mála verður í
Evrópu. Álfan er í uppnámi.
Þótt EB-rikin stefni að vax-
andi samstarfi og samruna er
upplausn yfirvofandi í austur-
hluta Evrópu. Það ástand, sem
skapazt hefur í Júgóslavíu
getur hæglega breiðst út til
fyrrum lýðvelda Sovétríkj-
anna. Ríki á borð við Pólland,
Tékkóslóvakíu og Ungveija-
land eiga enn við mikil vanda-
mál • að etja eftir óstjórn og
kúgun kommúnismans. Innan
EB-ríkjanna er sterk andstaða
við ýmsa þætti í Evrópuþróun-
inni. í Danmörku fer andstaða
við Maastricht-samkomulagið
vaxandi. Innan brezka íhalds-
flokksins eru áhrifamikil öfl,
sem vara við hraðari þróun.til
sameiningar Evrópu. I Frakk-
landi á eftir að fara fram þjóð-
aratkvæðagreiðsla um Maast-
richt-samkbmulagið.
En hvernig, sem þessum
málum reiðir af hafa hags-
munir okkar íslendinga verið
tryggðir með samningnum um
Evrópska efnahagssvæðið. í
öllu þessu umróti er samning-
urinn um EES haldreipi okkar.
Þess vegna eigum við að sam-
þykkja þennan samning og
stefna markvisst að því að
Evrópska efnahagssvæðið
verði að veruleika á næsta ári.
| j urH
Mísstí ekkí mann í
þau þrjátíu ár sem
ég var á sjónum
- segir Jón S. Steinþórsson sem er 100 ára
„Heilsan er ágæt. Heyrnin sæmileg og sjónin en eiginlega má
ég ekki lesa því þá hættir mér til að festast í sögunni og get ekki
hætt fyrr en hún er langt komin,“ segir Jón S. Steinþórsson, sem
á 100 ára afmæli í dag, sposkur á svip. Honum finnst skemmtileg-
ast að lesa ástarsögur en segist líka lesa aðrar tegundir bók-
mennta. Hann segist þó ekki nenna að lesa íslendingasögurnar því
þær hafi hann lesið svo oft áður en hann hafi farið að heiman.
Arfgengt heilablóðfall
Kveikjan að raim-
sóknum var ís-
lensk fjölskylda
ANDERS Grubb er sænskur prófessor í klíniskri efnafræði við háskól-
ann í Lundi. Hann flutti nýverið fyrirlestur um rannsóknir sínar á
ráðstefnunni um meinefna- og blóðmeinafræði, sem haldin var í Borg-
arleikhúsinu. Kveikjuna að rannsóknunum má rekja til tíðra heilablóð-
falla í íslenskum fjölskyldum og uppgötvana Árna Árnasonar læknis
á fjórða áratugnum en hann fann út að um arfgengan sjúkdóm væri
að ræða. Gunnar Guðmundsson og Ólafur Jensson hófu nýjan rannsókn-
aráfanga á þessu á áttunda áratugnum og Anders Grubb kom síðan inn
í rannsóknirnar á níunda áratugnum.
Jón er fæddur í Dalshúsum í
Valþjófsdal í Önundarfirði fyrir öld.
Snemma byijaði hann að hjálpa föð-
ur sínum við búverkin. „Ég byijaði
sem fíósamaður hjá honum, mokaði
flórinn, hugsaði um kýmar, og var
mikið í mun að gera vel allt sem
ég gerði. Nokkrum ámm seinna
þegar pabbi bað mig um að gæta
íjárins, 50 kinda og 36 sauða, varð
ég mjög upp með mér og tók við
starfinu af Jóhannesi, bróður mín-
um, hann sá svo miklar ofsjónir að
honum var um megn að sinna fíár-
gæslunni," segir Jón.
Innan við fermingu fór hann í
róðra og aðeins 18 ára gamall varð
hann formaður á bát í fyrsta sinn.
„Þó faðir minn hafi frætt mig, gef-
ið mér fyrirlestra eins og ég sagði
það, man ég að hann réð gamlan
skipstjóra frá Flateyri til að fara
með mér í fyrsta róðurinn og vita
hvemig ég stæði mig. Á okkur gerði
stórviðri en gamli skipstjórinn sagði
pabba að ekki hefðu sést á mér
hræðslumerki," segir Jón.
Seinna vildi hann vita hvemig
mestu aflamennimir færa að og bað
því föður sinn að fara til Hnífsdals
og vita hvort ekki væri laust pláss
hjá Heimabæjarbræðram. Jón gerð-
ist háseti hjá öðrum þeirra en
skömmu eftir að hann kom til Hníf-
dals 18. febrúar 1910 dundi mikil
ógæfa yfír þegar snjóflóð reið yfír
bæinn með þeim afleiðingum að 23
fórast. „Flóðið kom á verbúðina og
ég man eftir að fara langa leið í
loftinu og falla í snjóinn. Þá fór ég
strax að krafsa frá andlitinu," segir
Jón en hann brotnaði og skarst illa
á tungu í slysinu.
Jón missti ekki mann þau 30 ár
sem hann var á sjónum en þegar í
land kom tóku við störf hjá Eim-
skipafélaginu. Hann segist hafa
verið hress, farið í gönguferðir og
í sund á hveijum morgni í 30 ár,
en nú sé hann orðinn latari. Hann
segist halda mikið kyrru fyrir á
daginn en skemmtilegast finnst
honum að fara í kaffí til kvenfélags-
Þórður Ásgeirsson forstjóri Baulu
sagði að greiðslumar sem um ræðir
vegna framleiðslu ársins 1991 gætu
numið um 15 millj. kr. og rynnu þær
til Mjólkurbús Kf. Þingeyinga. Baula
nyti hins vegar góðs af því þar sem
þetta breytti forsendum í samningi
fyrirtækisins við mjólkurbúið á Húsa-
vík. Hann sagði að alla tíð hefði verið
greitt í verðmiðlunarsjóð af þeirri
Jón S. Steinþórsson
kvennanna í Hallgrímskirkju, borða
kökur og rabba við kunningjana.
Hann segist hafa gaman að fréttum
og fylgjast vel með. Jón er tvígiftur
og eignaðist 4 böm.
Haldið verður kaffíboð til heiðurs
Jóni í Hallgrímskirkju milli kl. 16
og 18 í dag.
mjólk sem notuð hefur verið í jógúrt-
framleiðslu Baulu, og það hefði verið
baráttumál frá byijun að sitja við
sama borð og aðrir framleiðendur
mjólkurvara varðandi greiðslur úr
sjóðnum. Hann sagði að lögfræðileg
athugun hefði leitt í ljós að Baula
ætti ekki sjálfstæðan rétt til verðmiðl-
unar þar sem fyrirtækið keypti mjólk
til framleiðslunnar ekki af bændum
„í líkamanum er ákveðið jafnvægi
á milli krafta, sem byggja upp og
bijóta niður líkamsvefi," segir Grubb.
„Meðal þeirra þátta, sem bijóta niður
vefi líkamans eru prótolitik ensím og
til að stjórna starfsemi þeirra eru
tálmar, þ.e. efni sem hamla ákveðnum
efnaskiptum. Ein gerð tálma er kölluð
eystatin C og hún hjálpar til við að
stjóma niðurbroti vefa í líkamanum.
heldur af mjólkursamlagi, en hins
vegar hefði þótt rétt að taka tiliit til
samstarfssamnings Baulu við mjólk-
ursamlagið á Húsavík í verðmiðlun-
arkröfu þess.
„Við höfum alla tíð vísað til Mjólk-
ursamsölunnar í Reykjavík, en það
hefur enginn efast um að hún eigi
rétt til verðmiðlunar. Það er hins veg-
ar eins ástatt fyrir henni og okkur
þar sem hún kaupir sína mjólk ekki
beint af bændum heldur • af öðrum
mjólkursamlögum. Rekstur Mjólkur-
samsölunnar og þeirra mjólkurbúa
sem hún starfar með hefur verið gerð-
ur upp í einu lagi gagnvart verðmiðl-
un, þannig að þetta er nákvæmlega
hliðstætt sem nú hefur verið ákveðið
er með þessari reglugerð," sagði hann.
Það er nú ljóst að þetta arfgenga
heilablóðfall, sem Árni Árnason upp-
götvaði, kemur til vegna rangs hlut-
falls þessara tálma í öllum frumum
líkamans og sérstaklega lágu magni
í æðum í heilanum.
Eitt vandamál, sem hefur verið
ljóst allt frá uppgötvunum Áma, er
að greining á þessum arfgenga sjúk-
dómi var ekki möguleg fyrr en sjúkl-
ingurinn var látinn og þá þurfti líka
að liggja fyrir sjúkrasaga fjölskyld-
unnar. Gunnar Guðmundsson sagði
við mig að fólk úr fjölskyldum, sem
hefðu þennan sjúkdóm, hefði komið
til hans og spurt hann hvort það hefði
sjúkdóminn en hann hafi ekki getað
svarað, þar sem engar greiningarað-
ferðir væru til að styðjast við.
Þegar okkur tókst að einangra efn-
ið varð ljóst að um var að ræða cystat-
in C. Núna höfum við rannsakað það
efni og þekkjum allar byggingarein-
ingar þess. Við hönnuðum aðferð til
að mæla það í mænuvökva og þá kom
í ljós að fólk með þennan sjúkdóm
hafði lítið magn af cystatin C í þeim
vökva, þannig að nú var hægt að
greina sjúkdóminn á einfaldari máta,
það er áður en sjúklingurinn fékk
heilablóðfallið. Þetta var mikil fram-
för, sem varð fyrir sjö árum.
Þessi aðferð var samt ekki nógu
góð því að hún krefst þess að tekið
sé sýni úr mænuvökvanum og það
er erfitt að eiga við og auk þess gaf
hún ekki möguleika til greiningar í
fóstrum. Með erfðatækni síðasta ára-
tugs tókst okkur svo að fínna cystat-
in C-genið og greina stökkbreyting-
Greitt úr verðmiðlunarsjóði
til jógúrtframleiðslu Baulu
SAMKVÆMT nýútgefinni breytingu á reglugerð um greiðslur verðmiðl-
unargjalda til mjólkurbúa fyrir árið 1991 á jógúrtgerðin Baula rétt á
greiðslum úr verðmiðlunarsjóði í samvinnu við mjólkursamlag Kf. Þingey-
inga á Húsavík sem annast hefur framleiðsluna fyrir Baulu. Breytingin
felur í sér að taka eigi tillit til samstarfssamninga og samninga sem
mjólkurbú hafa gert við þriðja aðila um framkvæmd tiltekinna þátta við
flutning móttöku vinnslu og markaðssetningu mjólkurvara, en að sögn
Gísla Karlssonar framkvæmdastjóra Framleiðsluráðs landbúnaðarins er
endanlega ekki frágengið með greiðslurnar til Baulu og KÞH.
Anders Grubb
una í því, sem veldur myndun á af-
brigðilegu cystatin C. í framhaldi af
því voru hönnuð greiningarpróf með
beinni rannsókn á erfðaefninu DNA.
Þannig er núna hægt að greina hvort
viðkomandi er með sjúkdóminn með
því að hafa aðeins einn dropa af blóði
úr honum til rannsóknar.
Það er líka hægt núna með réttum
búnaði að framkvæma glasafijóvgun
hjá fólki þar sem sjúkdómurinn er í
ijölskyldunni, og tryggja þannig að
barnið verði heilbrigt. Það er gert
með því að þegar fóstrið er orðið 16
frumur er ein fruma tekin og rannsök-
uð. Ef hún er í lagi er fóstrinu komið
fyrir en ef svo er ekki er önnur fijóvg-
un framkvæmd, ein frama athuguð
og svo framvegis. Þetta er mögulegt
þar sem arfgengi sjúkdómurinn er
aðeins til staðar í helmingi eggja eða
sáðfruma. Þannig er það fræðilega
og raunverulega hægt, ef samþykki
allra aðila fæst, að útrýma sjúkdómn-
um úr fjölskyldunni með samvinnu
einnar kynslóðar.
Núna er verið að vinna að því að
gera eitthvað fyrir þá einstaklinga
sem hafa sjúkdóminn þegar. Það er
gert meðal annars með því að kanna
hluta gensins sem hefur áhrif á virkni
þess. En þar með eru vandamálin
ekki yfirstigin. Sumir einstaklingar
fá heilablóðfall vegna þessa arfgenga
sjúkdóms um tvítugt en aðrir fá ekki
heilablóðfall fyrr en um sjötugt þann-
ig að enn eru þættir, sem við vitum
ekki um, sem hafa áhrif á gang sjúk-
dómsins."

Gaf byggingarsjóði
Hringsins íbúð sína
ANNA Svemsdottir frá Vík í
Mýrdal ánafnaði barnadeild
Landspítalans íbúð sína og á
andvirði hennar að renna í bygg-
ingarsjóð Barnaspítala Hrings-
ins. Stefnt hafði verið að því að
reisa nýja byggingu á lóð Land-
spítalans fyrir Barnaspítalann
1994-1997, en vegna þrenginga
í þjóðfélaginu mun dragast að
reisa nýtt húsnæði, að sögn Vík-
ings Arnórssonar, yfirlæknis
barnadeildar Landspítalans.
Anna Sveinsdóttir, sem lést
snemma á síðastliðnu ári, ánafnaði
barnadeild Landspítalans íbúð sína.
Anna fæddist 9. desember 1905.
Hún bjó í Reykjavík um 60 ára
skeið og starfaði lengst af hjá kex-
verksmiðjunni Frón. Anna var ein-
hleyp og barnlaus. Henni var mjög
annt um böm og þess vegna ákvað
hún að eigur hennar skyldu ganga
til Barnaspítala Hringsins þegar
hún félli frá. í erfðaskrá Önnu er
mælt svo fyrir að andvirði íbúðar-
innar skuli renna í byggingarsjóð
Barnaspítalans til minningar um
foreldra hennar, Eyrúnu Guð-
mundsdóttur og Svein Þorláksson,
símstöðvarstjóra í Vík.
Víkingur Arnórsson, yfírlæknir
barnadeildar Landspítalans, sagði
að starfsfólk Barnaspítalans hefði
stofnað byggingarsjóð fyrir nýja
barnaspítalann árið 1988 ásamt
Kvenfélaginu Hringnum. í sjóðnum
væru nú 7-8 milljónir og hefði t.d.
bandaríski kvikmyndáleikarinn
Paul Newman gefið 60.000 dollara
í sjóðinn. Víkingur sagði að nú
stæði til að hleypa af stað stærri
söfnun á landsvísu.
Víkingur sagði að ekki væri
komin teikning af fyrirhugaðri ný-
byggingu fyrir bamadeildina en
stjórnarnefnd Ríkisspítalanna væri
búin að samþykkja að taka málið
á framtíðaráætlun. Að sögn Vík-
ings hefur verið stefnt að því að
byggja 1994-1997 en vegna
þrenginganna núna dregst það eitt-
hvað.
Víkingur sagði að deildin væri í
góðu húsnæði en það hentaði ekki
alls kostar fyrir rekstur hennar.
Húsnæðið væri byggt fyrir full-
orðna, en börn þyrftu allt aðrar
aðstæður. Einnig þyrfti að skapa
Anna Sveinsdóttir frá Vík I Mýr-
dal ánafnaði barnadeild Land-
spítalans andvirði íbúðar sinnar.
aðstandendum, sem væru mikið
inni á deildinni, betri skilyrði. Að
sögn Víkings myndi núverandi hús-
næði barnadeildarinnar henta vel
fyrir rekstur annarra deilda, sem
eru í húsnæðisþrengingum.
Víkingur sagði að væntanlegt
húsnæði yrði á lóð Landspítalans.
Starfsmenn deildarinnar vildu helst
að reist yrði sérstök bygging þar
sem hægt væri að hafa alla starf-
semi sem snertir heilbrigðisþjón-
ustu fyrir börn og unglinga. Ekki
væri búið að samþykkja hvar á
lóðinni byggingin yrði, en fyrr yrði
ekki hægt að byija að teikna.
Að sögn Víkings börðust konur
í Kvenfélaginu Hringnum allt frá
1940 fyrir því að bamaspítala yrði
komið upp. Þær söfnuðu á sínum
tíma fyrir húsnæði en gerðu síðan
samkomulag við byggingarnefnd
Landspítalans um að leggja pening
í byggingarsjóð spítalans gegn því
að þar kæmi upp bamadeild. Árið
1957 var komið upp lítilli deild í
bráðabirgðahúsnæði. Síðan flutti
deildin í núverandi húsakynni árið
1965. Víkingur sagði að vegna
baráttu Hringskvenna hefði þótt
tilhlýðilegt að nefna barnaspítalann
eftir þeim og þess vegna héti deild-
in Barnaspítali Hringsins, Land-
spítalanum.
Oábyrg umfjöllun um ms. Herjólf
eftir Ólaf J.
Briem
Að undanförnu hafa í fjölmiðlum
landsins birst með mjög óábyrgum
hætti rakalausar fullyrðingar um
meinta hönnunargalla á ms. Heij-
ólfi. Umræðu þessa má rekja til
ótímabærra viðtala og stórbrotinna
yfirlýsinga skipstjóra skipsins, án
þess að slíkar yfírlýsingar hafí verið
rökstuddar að neinu gagni. Þar sem
skipstjóri gefur til kynna að á skip-
inu séu verulegir hönnunargallar sér
fyrirtækið Skipatækni hf. sig knúið
tjl þess að svara, þeim rangfærslum
og óhróðri sem fram hefur komið í
fjölmiðlum vegna þessa máls. Skipa-
tækni hf. telur engar þær upplýs-
ingar liggja fyrir um gerð, búnað
eða eiginleika skipsins, sem gefí til-
efni til að ætla að um hönnunar-
galla sé að ræða. Þegar svo alvarleg-
ar ásakanir í garð okkar sem hönn-
uða skipsins koma fram, er hins
vegar sjálfsagt og eðlilegt að þær
séu kannaðar.
„Rétt og röng“
hönnunarhlutföll
Því hefur verið haldið fram að
hiutföll skipsins séu röng, að skipið
sé of grannrist, að það sé of breitt
miðað við lengd og gefið í skyn að
hönnuðir eigi þar alla sök.
Ekki era kunn nein algild og
fastákveðin hönnunarhlutföll í skip-
um né lögmál um hvert sé rétt hlut-
fall lengdar og breiddar. Hafa hlut-
föll lengdar og breiddar skipa verið
breytileg allt frá því er menn smíð-
uðu knerri og langskip.
Skipatækni hf. telur rétt að árétta
að ákvörðun um lengd skipsins var
tekin af þeirri ríkisstjórn þessa
lands, sem þá sat að völdum. Útgerð
skipsins gerði kröfu um að djúprista
skipsins skyldi vera mest 4,0 metrar
vegna aðstæðna við Þorlákshöfn, en
sjávarbotninn utan við höfnina þar
mun að sögn hækka ört vegna sand-
burðar.
Breidd skipsins réðst síðan af
þeim kröfum sem Siglingamála-
stofnun ríkisins gerði til stöðugleika
skipa. Nýjar kröfur til lekastöðug-
leika tóku gildi á árinu 1990. Skip-
inu var gert að uppfylla þessar nýju
kröfur. Þær höfðu þær afleiðingar
að auka þurfti breidd skipsins úr
15,0 metrum í 16,0 metra.
Að framangreindu sést að það var
ekki á valdi Skipatækni hf. að
ákvarða eða velja „rétt“ ytri stærð-
arhlutföll skipsins.
Sjóhæfni og öryggi
Ms. Heijólfur telst frekar breitt
skip miðað við lengd og grunnrist.
Þetta hvort tveggja er mjög óhag-
stæður efniviður í hraðskreitt og
gott sjóskip. Það kom í hlut Skipa-
tækni hf. að vinna úr þessum efni-
við gott sjóskip, sem næði a.m.k.
17 mílna ganghraða við sem minnst
„Fullyrðingum um að
stærra skipið hefði
reynst betra o g hag-
kvæmara skip fyrir
Herjólf er því vísað á
bug. Þvert á móti má
sýna fram á að 70,5
metra skipið sé bæði
betra og hagkvæmara.“
vélarafl. Skyidi við hönnunina taka
mið af hönnun 79 metra feiju, sem
virtir danskir skipahönnuðir höfðu
þá þegar hannað fyrir Heijólf hf.
og þeim niðurstöðum sem fengist
höfðu við módelprófun á því skipi.
í þeim tilgangi að kanna hvort
sú hönnun Skipatækni hf., sem fyrir
valinu varð, hefði fullnægjandi mót-
stöðueiginleika, voru einnig gerðar
hraða- og aflmælingar á skipinu.
Einnig voru kannaðar hreyfíngar
skipsins í 2-6 metra öldum.
Niðurstöður prófana
Niðurstöður þeirra prófana stað-
festu að skipið næði allt að 17,6 sjó-
mílna ganghraða við áður áætlað
vélarafl, sem er betri árangur en
náðist við prófun á 79 metra skip-
inu. Þá sýndu prófanir á líkani 70,5
metra feijunnar í öldum ekki lakari
niðurstöður en þær sem fengust við
. -t
prófun á líkani 79 metra feijunnar.
Gáfu þær niðurstöður til kynna að
við ölduhæð meiri en 4 metra mætti
gera ráð fyrir höggum frá öldu, ef
ekki væri dregið úr ferð. Slík högg
væru ekki hættuleg skipinu eða ör-
yggi þess þar sem stefni skipsins sé
skarpt og með heppilegri lögun. Eft-
ir því sem ölduhæð hækkaði yrði að
draga meira úr ferð. Niðurstöður
þessar komu ekki á óvart þar sem
flest skip þurfa að draga úr ferð við
versnandi sjólag. Sé ekki dregið
nægilega úr ferð verða hreyfingar
þeirra kröftugri og kröftugri þar til
skipið fer að höggva. Skip eru mis-
munandi vel löguð til gangs og
hreyfíngar tveggja skipa geta verið
mjög mismunandi við sömu aðstæð-
ur. Óll skip höggva sé þeim siglt á
of miklum hraða í öldum.
Þá er einnig rétt að fram komi
að lengd Heijólfs er mjög nærri því
að vera jöfn lengd úthafsöldunnar.
Því er hætta á að við vissar aðstæð-
ur, þegar siglt er beint á móti öld-
unni, geti hreyfingar skipsins ient í
takt við ölduhreyfinguna, en við það
magnast hreyfíngar skipsins og það
lyftir sér hærra upp úr sjó en ella.
Við prófanir á líkani feijunnar var
ekki unnt að sjá nákvæmlega fyrir
hvort slíkar aðstæður komi fyrir oft
þar sem nákvæmar upplýsingar um
sjólag á siglingaleið skipsins vora
ekki fyrir hendi. Komi upp þær að-
stæður að skipið hreyfíst í takt við
ölduna er yfirleitt auðvelt að bregð-
ast við slíkum aðstæðum annaðhvort
með því að draga úr ferð eða sigla
skáhallt í ölduna í stað þess að sigla
beint á móti. Það er ekki óalgengt
að siglingaleið sé valin með tilliti til
sjólags og hefur það m.a. verið gert
á gamla skipi Heijólfs hf.
Samanburður á 70,5 og 79
metra skipi
Margir hafa talið sig vera þess
umkomna að fullyrða að skip það,
sem hannað var af dönsku skipa-
hönnuðunum og áður er getið, hefði
reynst mun hagkvæmara og betra
skip en það 70,5 metra skip sem
hannað var af Skipatækni hf. Skipa-
tækni hf. vísar slíkum fullyrðingum
á bug sem órökstuddum og óábyrg-
um. Þó svo að munur á heildarlengd
skipanna sé 8,5 metrar er munur á
vatnslínulengd þeirra aðeins 2,5
metrar. Þar sem vatnslínulengdin
hefur mikil áhrif á ganghraða og
vélarafl og vegna óbreyttrar kröfu
Heijólfs hf. til ganghraða 70,5 metra
skipsins, þ.e. 17 sjómílna ganghraða
við bestu aðstæður, lagði Skipa-
tækni hf. áherslu á að lengja vatnsl-
ínu skipsins eins og kostur væri. Þar
sem lögun skipsins í og undir sjólínu
ræður mestu um ganghraða og
hreyfíngar skipa er eðlilegra að við
fagiega umræðu og mat á slíkum
eiginleikum skipsins sé tekið mið af
lengd vatnslínu skipsins og breidd.
Hlutföll vatnslínu og breiddar þess-
ara skipa eru nánast hin sömu eða
Ólafur J. Briem
(70,80/16,40=) 4,317 og
(68,00/16,00=) 4,250. Umræða um
mun á lengd og breidd skipanna til
skýringa á mismunandi eiginleikum
þeirra er því út í hött.
70,5 metra skipið hagkvæmara
í rekstri
Þvi er haldið fram að 79 m skipið
hefði verið hagkvæmara í rekstri.
Módelprófanir staðfesta að þetta er
rangt. Líkön af báðum skipunum
voru prófuð hjá sama fyrirtæki í
Danmörku. Niðurstöður þeirra próf-
ana staðfesta að árangur Skipa-
tækni hf. hvað orkuþörf og gang-
hraða varðar er betri en þeirra
dönsku. Aflþörf 70,5 metra skipsins
við 17 mílna ganghraða samkvæmt
niðurstöðum prófana er 2.634 hest-
öfl á hvora skrúfu. Sambærileg afl-
þörf 79 metra skipsins við sömu
aðstæður er 2.854 hestöfl. Hér mun-
ar samtals 440 hestöflum. Þessi
munur í aflþörf þýðir verulega minni
olíukostnað en hefði verið ef 79
metra skipið hefði verið smíðað. Sá
árangur sem náðist við prófun 70,5
metra skipsins var í reynd miklu
meiri sé tekið tillit til þess að vatnsl-
ínulengd okkar skips er styttri en
þess danska.
70,5 metra skipið ekki síðra
sjóskip
Hvað sjóhæfni og hreyfíngar
varðar mátti gera ráð fyrir að með
styttra skipi yrði meiri hætta á að
skipið stampaði í öldum. Því voru
gerðar tilraunir með líkan af báðum
skipum í öldum við sambærilegar
aðstæður. Niðurstöður þeirra próf-
ana staðfesta að minna skipið
stampar ekki meira en það stærra
og eru niðurstöður mjög sambæri-
legar.
Fullyrðingum um að stærra skipið
hefði reynst betra og hagkvæmara
skip fyrir Heijólf er því vísað á bug.
Þvert á móti má sýna ,fram á að
70,5 metra skipið sé bæði betra og
hagkvæmara.
Breytingar á hönnun skipsins á
smíðatíma
Skipatækni hf. kom ekki nálægt
verkhönnun skipsins né eftirliti á
smíðatíma. Samkvæmt þeim gögn-
um sem fyrir liggja virðist ljóst að
langskipsþyngdarpunktur skipsins
er nokkuð aftar en hönnunarfor-
sendur gerðu ráð fyrir. Þetta getur
haft veraleg áhrif á hreyfingar
skipsins við siglingu í mótbyr.
Þær athuganir sem Skipatækni
hf. gerir tillögu um að gera á næst-
unni miða að því að kanna hvort
hreyfingar skipsins séu frábrugðnar
því sem módelprófanir gáfu til
kynna. Áður en færi hefur gefist til
að kanna þessi mál er ekki unnt að
fullyrða að um hönnargalla sé að
ræða.
Aðrar athugasemdir og
fullyrðingar
Skipatækni hf. telur ekki ástæðu
til að svara öðrum yfírlýsingum og
fullyrðingum skipstjóra Heijólfs þar
sem þær era með öllu órökstuddar.
Skipatækni hf. lagði við hönnun
skipsins ríka áherslu á að skipið
yrði eins öraggt og hagkvæmt í
rekstri og kostur væri. Þá voru gerð-
ar ráðstafanir til að draga úr hreyf-
ingum skipsins sem almennt eru
notaðar í farþegaskipum og þykjast
hafa gefist vel.
Við hönnun skipsins var allan tím-
ann haft fullt samráð við smíðanefnd
og útgerð skipsins auk þess sem
skipstjóri Heijólfs var viðstaddur
módelprófanir beggja skipanna.
Skipatækni hf. vill að lokum full-
vissa lesendur og farþega Heijólfs
um að öryggi skipsins sé á engan
hátt áfátt. Við hönnun þess var lögð
mikil áhersla á öryggi skips og far-
þega. Verður að leita langt til að
fínna feijur af sambærilegri gerð,
þar sem gerðar hafa verið eins viða-
miklar öryggiskröfur og í þessu
skipi.
Höfundur er skipaverkfræðingur
hjá Skipat-ækni hf.