Morgunblaðið - 06.10.1992, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. OKTÓBER 1992
AÐ MARKA SPOR
Békmenntir
Jenna Jensdóttir
IL GREIN
Mánudaginn 7. september voru
yfír 500 manns saman komin í
Haus am Kollnischen Park, stóru
ráðstefnuhúsi í Austur-Berlín,
sem flokkurinn hafði áður átt en
var nú í eigu ríkisins. Virtust
húsakynnin vart öðrum lík hvað
stærð og fullkomnun innanhúss
snerti.
Veggspjöld, myndir úr bama-
bókum, bækur á langborðum og
í hillum blöstu við gestum í víð-
áttumiklum efri forsal. Þar voru
einnig afhent ráðstefnugögn.
Fréttastofa „pressunnar" blasti
þar við. í forstofu niðri hafði
starfsfólk frá Rauða krossi aðset-
ur.
Og þama í efri forsal trónaði
Gosi, í fullri líkamsstærð, sem
nokkurs konar lukkutröll ráð-
stefnunnar og hver gestur fékk
einnig iitla Gosafígúru með gögn-
unum.
Stór matsalur var inn af forsal
og til hliðar var sjálfur ráðstefnu-
salurinn sem rúmaði sæti fyrir
mun fleiri en 500 manns.
Myndlist, tónlist og orðlist
sameinuðust á stóm sviði. Allt
þetta baksvið bamabókmennt-
anna gerði andrúmsloftið friðsælt
og vinalegt. Það snart innstu
strengi er kunnuglegt verk eftir
Mozart barst frá stórri hljómsveit
á sviðinu, þar sem hver hljóm-
sveitarmaður var klæddur skraut-
legum búningi með parruk á
höfði.
Var þetta yfírborð? Sauð
hvergi undir niðri þegar rithöf-
undur frá Bandaríkjunum, rithöf-
undur frá írak og myndlistarmað-
ur frá Tékkóslóvakíu sátu hjá
forustumönnum ráðstefnunnar á
sviðinu og biðu þess að æðstu
bamabóka- og myndlistarverð-
laun í heimi yrðu afhent. En það
var á hreinu að tilfínningin fyrir
því að vera íslendingur og þekkja
hvorki „vopn né blóð“ blandaðist
hlýju til hvers þess einstaklings
sem skapaði svo góða list að slík
verðlaun hlaut verka sinna —
sama hverrar þjóðar sá var.
Ráðstefnustjórinn Renate
Raecke hóf fyrst mál sitt, síðan
töluðu formaður dómnefndar og
forseti Ibby — sem öll settu úrval
bamabóka (og myndskreytinga)
á bekk með bestu heimsbók-
menntum.
Ronald Jobb forseti afhenti síð-
an Virginiu Hamilton H.C. And-
ersen verðlaunin 1992.
Rithöfundurinn Virginia
Hamilton er fædd í Ohio í Banda-
ríkjunum 1936. Hún nam bók-
menntasögu við Ríkisháskólann í
Ohio. Síðan nam hún sagnaritun
við New School for Social Rese-
arch í New York.
Virginia Hamilton settist að í
Ohio og er einnig þekkt sem
kennari og greinahöfundur. Hún
hefur skrifað 27 bamabækur og
15 skáldsögur. Bækur hennar
þykja iýsa mikilli þekkingu og
næmum skilningi á mannlegum
tilfinningum, skrifaðar á ljóð-
rænu, litríku máli. Hún hefur
hlotið næstum öll verðlaun og
viðurkenningar sem veitt hafa
verið í fylki hennar. Skáldsaga
hennar, M.C. Higgins (1974) hef-
ur verið þýdd á mörg tungumál
m.a. japönsku. Bækur hennar um
samskipti hvítra og svartra í
Ameríku og misjöfn kjör þeirra
hafa þó vakið mesta athygli.
I B BY
BERUN
19 9 2
Engin bóka hennar hefur verið
þýdd á íslensku.
Myndlistarkonan Kveta
Pacovsk frá Tékkóslóvakíu tók
síðan á móti verðlaunum fyrir
myndskreytingar. Hún er fædd í
Prag 1928. Stundaði nám við
Listaháskólann þar og hefur bæði
unnið að málaralist og grafík auk
þess að myndskreyta bækur, m.a.
yfir fímmtíu bamabækur. Mynd-
skreytingar hennar vekja alls
staðar athygli og eru vel þekktar
í mörgum löndum, enda hefur hún
hlotið nokkur alþjóðaverðlaun,
auk verðlauna í heimalandi.
íraninn Hooshang Moradi
Kermani hlaut auka bókmennta-
verðlaun Ibby 1992. Hann hefur
tvisvar áður verið á Honour lista.
Hann er fæddur 1944 í sveita-
þorpi nálægt Kerman í íran.
Hann lauk prófí í ensku og bók-
menntum í Theheran og gerðist
síðar starfsmaður heilbrigð-
isráðuneytisins þar. Hann hefur
skrifað 9 bækur fyrir böm og
unglinga. Einkum hafa þó smá-
sögur hans gert hann þjóðfræg-
an. Hefur hann hlotið mikið lof
fyrir hve vel honum hefur tekist
að lýsa hinu stranga lífi bænd-
anna í fjallaþorpunum og fátækt-
inni, um leið og hann leggur
áherslu á lífsgildi mannsins.
Bamabækur hans eru sagðar
Hooshang Moradi Kermani
gefa góða innsýn og svo skiljan-
legar bömum að þau geta sjálf
fært sig og séð inn í hið erfiða
bændalíf í Iran — líf sem höfund-
urinn ólst upp við.
í lok virðulegrar athafnar
þökkuðu verðlaunahafar og ungl-
ingahljómsveit með alla stórkost-
lega tækni nútímans Iék við mik-
inn fögnuð viðstaddra.
Gaman var að sjá og skoða
hinar geysimörgu barnabækur á
borðunum, sem flestar vora á
þýsku, þótt margar væra á ensku
og öðram málum.
Það var hrífandi að sjá bók
Iðunnar Steinsdóttur, Gegnum
þyrnigerðið, meðal þeirra bóka
er voru á heiðurslista Ibby 1992.
Bæði var bókin viðameiri en flest-
ar hinna og fyrir þann sem skrif-
aði ritdóm um hana heima á ís-
landi lék enginn vafi á að þarna
var saga um áhugavert efni, sem
einkenndist af innsæi og listrænni
frásögn á vönduðu máli. Efi sótti
á um það að hér væra aðrar
barnabækur betri. Bókin er vænt-
anleg hjá þýsku útgáfufyrirtæki,
sem gefur út úrval bamabóka.
Rithöfundamir Kristín og Ið-
unn Steinsdætur gáfu líka ungum
Þjóðveijum innsýn í snjallar, ís-
lenskar bamabækur er þær lásu
Kveta Pacovsk
Virginia Hamilton
upp í skólum í Berlín við sérlega
góðar undirtektir.
Áhuga þeirra er sáu og skoð-
uðu vöktu tvær ágætar
barnabækur (útkomnar á þýsku)
eftir Andrés Indriðason, sem
meðferðis vora. Vonandi fá þýsk
börn í tveim skólum að kynnast
þeim í vetur.
Pési á ensku með samantekt
Ibby á íslandi, yfir íslenskar
barnabækur útgefnar 1991, hvarf
eins og dögg fyrir sólu við hliðina
á pésum margra annarra þjóða,
sem sumir hvetjir lágu eftir næsta
ósnertir.
Heimspekin, þrosk-
inn o g farsældin
Bókmenntir
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Kristján Kristjánsson: Þroska-
kostir, Rannsóknastofnun í sið-
fræði, 1992, 266 bls.
Ritdómara er alltaf nokkur vandi
á höndum að ijalla um góða bók.
Þetta á ekki sízt við góða heimspeki-
bók, sem er full af andlegu fjöri,
skemmtilegum, rökstuddum skoðun-
um og vel hugsuðum kenningum.
Mér er nefnilega svo farið að vilja
reyna góðar kenningar og sjá, hvort
á þeim fínnast snöggir blettir. Hætt-
an er síðan sú að eyða ritdómnum í
að skoða snöggu blettina en gleyma
hinu, sem vel er gert og skemmtilegt.
Bók Kristjáns Kristjánssonar, Þro-
• skakostir, sem er nýkomin út, hefur
alla kosti góðrar bókar. Hún er
skemmtileg, barmafull af andlegu
fjöri, rökstuddum, djörfum skoðun-
um um hvaðeina, sem mestu máli
skiptir í mannlegu lífí. Svo er hún
skrifuð á svo fjölbreytilegu og fáguðu
máli, að hún verður á köflum stíl-
nautn. Ég ákvað að stilla mig um
að reifa eitt og annað, sem kannski
orkar tvímælis, en rekja kosti bókar-
innar í þessum ritdómi. Bókin á ekk-
ert annað skilið.
Kristján Kristjánsson er lesendum
Morgunblaðsins að góðu kunnur.
Hann hefur öðra hvoru birt ítarlegar
greinar í Lesbók blaðsins um hugðar-
efni sín og einnig í Morgunblaðinu.
Kannski taka menn ekki eftir því,
sem vel er gert nú á dögum, en þeir
hefðu átt að veita þessum greinum
athygli vegna þess að til þeirra var
vandað á allan hátt. Nú hefur Krist-
ján safnað í eina bók þessum greinum
og ýmsum fleirum, sem sumar hafa
birzt í ritum eins og Skími og Nýjum
menntamálum, en nokkrar eru áður
óprentaðar.
Það á við um mig, að ég las flest-
ar þessar greinar, þegar þær birtust.
Þær era því eins og gamlir kunningj-
ar, sem maður hafði ekki séð nokkra
hríð, en birtast nú allt í einu aftur.
Bara vegna þess, að ritgerðirnar birt-
ast allar saman í einni bók, bregða
þær birtu hver á aðra og ýmislegt í
þeim verður skýrara og ljósara en
áður.
Það vill oft verða svo, að ritgerða-
söfn verða nokkuð ósamstæð, sem
er ýmist kostur eða galli. Um þetta
safn gildir, að það er merkilega sam-
fléttað. Þannig er nýjasta greinin um
alhliða þroska nátengd fyrstu grein-
inni í safninu um siðferðilega hlut-
hyggju, sem er elzt. En hver er þessi
heildarhugsun, sem ofín er i þessum
greinum? Mér virðist hún líta ein-
hvem veginn svona út: siðferði er
ekki háð munnmetum ólíkra einstak-
linga og staðhæfíngar um það eru
sannar eða ósannar eftir atvikum,
rétt eins og staðhæfíngar um hinn
efnislega veraleika. Þetta er nátengt
algildri reyndarkenningu um mann-
eðlið sem fullnun þeirra kosta, er búa
í hveijum og einum. Þessu fylgir síð-
an farsældarkenning um gott og illt
og rétt og rangt: verknaður er réttur
að svo miklu leyti, sem hann stuðlar
að farsæld en rangur að svo miklu
leyti, sem hann kemur í veg fyrir
hana.
Þessar hugmyndir eru síðan út-
færðar sérstaklega fyrir menntun og
þroska. Kristján fjallar einnig um
heilindi, sjúkdómshugtakið og alkó-
hólisma og túlkun á siðaboðskap ís-
Krislján Kristjánsson
lendingasagna.
Ég hygg, að ýmis útfærsluatriðin
séu umdeilanleg, þótt þau séu prýði-
lega rökstudd í bókinni. Ég þykist
vita, að ýmsir eigi erfitt með að
sætta sig við þá skoðun höfundar,
að alkóhólismi sé ekki sjúkdómur
heldur breyzkleiki. Sömuleiðis hafa
skoðanir hans á ýmsum nýjungun í
skólastarfí og kenningum um skóla-
starf vakið deilur. Honum hefur jafn-
vel verið núið því um nasir, alsaklaus-
um, að vera þý íhaldsins í iandinu,
jafnvel að hann væri fijálshyggju-
maður, en meiri ógæfa getur vart
hent nokkum mann, að því er virð-
iSt. En ég held, að öllum, sem lesa
þessa bók óspilltum augum, eigi að
vera ljóst, að skoðanir höfundarins í
þessum efnum ráðast af rökum máls-
ins. Mér virðist raunar, að Kristján
hafí á réttu að standa í deilum sínum
um alkóhólismann og kennslumálin.
Það er ástæða til að nefna upp-
byggingu bókarinnar, en fyrri hluti
hennar er greinar, sem eru almenn-
ari og fræðilegri, en þær, sem á eft-
ir koma. Lesendur ættu ekki að láta
þetta fæla sig frá lestrinum. í þessum
fyrri hluta langar mig til að nefna
tvær ritgerðir sérstaklega. Sú fyrri
er „Frelsi og nytsemd“, sem birtist
í Lesbók Morgunblaðsins upphaf-
lega. Þar er fjallað um túlkun á skoð-
unum Johns Stuarts Mills og þá
spumingu, hvort frelsisreglan stang-
aðist á við nytsemdarlögmálið, en
þetta tvennt er hvorutveggja grund-
vallaratriði í kenningakerfi Mills.
Svar Kristjáns er, að Mill sé sjálfum
sér samkvæmur. En það er sérstök
ástæða til að benda lesendum á, hve
fimlega og örugglega er farið með
flókið efni í þessari grein. Sama á
við um greinina „Nytjastefnan", sem
birtist í Skími upphaflega, en sú
grein er alveg áreiðanlega það bezta,
sem hefur verið ritað um nytjastefnu
á íslenzku.
Það er einnig rétt að nefna, að á
nokkrum stöðum er vikið að austur-
lenzkri heimspeki í þessari bók, sem
er óvenjulegt í bókum nútíma heim-
spekinga. Þar er rökrætt af umtals-
verðum lærdómi um nokkrar undir-
stöðuhugmyndir í þeim fræðum og
rakið, hvernig þær tengjast fornri
heimspeki í vestrænni hefð.
Eitt einkenni þessarar bókar vona
ég að falli almennum, íslenzkum les-
endum vel í geð. Það er sú hneigð
höfundar, að tengja mál sitt ís-
lenzkri hefð og íslenzkum höfundum.
Þetta kemur bæði fram í því að reglu-
lega er vitnað til íslenzkra höfunda,
sem hafa fjallað um sama efni, og í
því, hvemig tilvísanir í íslenzka bók-
menntahefð eru felldar inn í textann.
Þetta gengur þó skýrast fram af
auðugu og fjölskrúðugu málfari höf-
undar, sem sumum fínnst kannski
jaðra við sundurgerð eða ofhlæði, en
það væri ósanngjamt mat.
Við skulum taka dæmi úr ritgerð
um heimsku: „Fáráðurinn, hrekk-
leysinginn, heimóttin, þverúðarsegg-
urinn, dúllarinn og flathyggjumaður-
inn eru allt heimskingjar en þeir eru
heimskir hver á sinn hátt. Hinum
þrem fyrmefndu er ekki sjálfrátt um
fákænsku sína og þjá þeim er hún
því fremur vorkunnar- en ámælis-
verð.“ (Bls. 236.) Þetta er kjamyrt
og fjölskrúðugt málfar, sem skyggir
aldrei á efnið sjálft.
Bókin er vel úr garði gerð. Ég
fann enga prentvillu í henni. Aftast
er nafnaskrá og ritaskrá höfundar.
Þetta er í alla staði hin vandaðasta
bók og fengur öllum áhugamönnum
um íslenzka heimspeki.
íslenska óperan
Uppselt á Luciu di Lammer-
moor um næstu helgi
ÓLÖF Kolbrún Harðardóttir,
Óperustjóri, er afar ánægð með
viðtökur áhorfenda við óperunni
Lucia di Lammermoor eftir Doniz-
etti. Óperan var frumflutt í fs-
lensku óperunni síðastliðið föstu-
dagskvöld og er nú þegar uppseit
á báðar sýningamar um næstu
helgi.
Olöf Kolbrún sagði að áhorfendur
um helgina hefðu tekið óperunni afar
vel og um leið og hún hefði farið að
spyijast út hefði eftirspum aukist.
Þannig væri uppselt á báðar sýning-
amar um næstu helgi, á föstudag
og sunnudag. Þess má geta að ekki
era fastir áskrifendur á sýningar.
Ólöf sagði að þátttakendur í sýn-
ingunni hefðu allir staðið sig mjög
vel og ef vel væri að henni staðið
væri hún þess eðlis að fólk heillaðist
af tónlistinni. Því fyndist það hafa
heyrt eitthvað af henni áður og kann-
aðist við sumt. „Óperan er einn af
konfektmolunum í verkefnavalinu,"
sagði Ólöf Kolbrún en í máli hennar
kom fram að fólk á öllum aldri hefði
ánægju af sýningunni og ekki síst
böm.
Hún var ánægð með eftirspum á
sýninguna og kvaðst vona að aðsókn
yrði góð í vetur.