Morgunblaðið - 12.11.1992, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1992
ÞING NORÐURLANDARAÐS IAROSUM
Utanríkismál rædd formlega í Norðurlandaráði í fyrsta sinn
Breytingar í umheiminum færa
Norðurlöndin nær hvert öðru
Árósum. Frá Ólafí Þ. Stephensen, blaóamanni Morgunblaðsins.
UMRÆÐUR um utanrfldsmál settu svip sinn á lokadag 41. þings Norð-
urlandaráðs í gær. Utanríkismál hafa ekki áður verið formlega á
dagskrá þingsins og lýstu flestir ræðumenn ánægju sinni yfír þessum
tímamótum. Evrópumálin voru efst á baugi, eins og búast mátti við.
Margir þingmenn lögðu áherzlu á öryggishlutverk Evrópubandalags-
ins í Evrópu. Annað mál, sem var ofarlega á baugi, var útvíkkun
bFyggisbugtaksins — tenging öryggis-, efnahags- og umhverfísmála.
í framhaldi af ummælum Thorvalds Stoltenbergs, utanríkisráðherra
Noregs, um að Norðurlönd kynnu innan tíðar að starfa saman að
„hefðbundnum hliðum öryggismálanna“ var jafnvel rætt um hugsan-
legt varnarsamstarf Norðurlandanna, sem hefði einhvem tímann þótt
saga til næsta bæjar. Uffe Ellemann-Jensen, utanríkisráðherra Dan-
merkur, sagði í umræðunum að Norðurlandabúar gætu ekki þakkað
sjálfum sér að rfldn hefðu færzt nær I utanrflds- og öryggismálum,
það væru hinar gífurlegu umbyltingar á alþjóðlegum vettvangi, sem
hefðu knúið fram breytingar í hópi Norðurlandanna. Utanríkisráðherr-
ann hefur ekki setið Norðurlandaráðsþing í áratug, vegna formlegs
banns við umræðum um utanrfldsmál.
Anker Jorgensen, fyrrverandi for-
sætisráðherra Danmerkur, hóf um-
ræðuna. Á árum áður varð hann oft
til að stinga upp á því að utanríkis-
mál væru rædd í Norðurlandaráði,
en talaði yfírieitt fyrir daufum eyr-
um. Jorgensen sagði að hrun kom-
múnismans og aukin alþjóðleg tengsl
Norðurlandanna við önnur ríki hefðu
gert umræður um öryggis- og utan-
ríkismál eðlilegar í Norðurlandaráði.
Hins vegar hefðu fulltrúar á Norður-
landaráðsþingum verið alltof varkár-
ir í þessum efnum til skamms tíma.
EES og öryggismálin
Anneli Jáatteenmaki, þingmaður
Miðflokksins í Finnlandi og talsmað-
ur miðjumanna í Norðuriandaráði,
ræddi sérstaklega um EES-samn-
inginn ogþýðingu hans fyrir Norður-
lönd. „Með þeim breytingum, sem
hafa átt sér stað í Evrópu, hafa for-
sendur í öryggismálum breytzt.
Óvinaímyndimar em ekki þær sömu
og fyrr,“ sagði hún. „Með EES-
samningnum munu allar Norður-
landaþjóðimar bindast nýju öryggis-
samstarfi í Evrópu nánari böndum.
Þetta kann að hljóma langsótt, en
ef maður greinir sáttmálann, hefur
fjórfrelsið í för með sér að við erom
hluti hins nýja öryggismálasam-
starfs í Evrópu. EES-samningurinn
innleiðir, samhliða kjamanum í
gamla öryggissamstarfinu, mýkri og
mannlegri vídd. Spumingin er ekki
lengur aðeins hversu margar her-
deildir og hermenn hin og þessi lönd
hafi til umráða, heldur hvernig lífs-
kjör íbúa landanna ero, eða hvort
þeir, í samræmi við samninginn,
ákveða að flytja til annars lands."
Geir H. Haarde, þingflokksfor-
maður Sjálfstæðisflokksins, talaði
fyrir hönd þingmannahóps íhalds-
manna og gerði að umtalsefni hinar
gífuriegu brejrtingar í heimsmálum
á undanfömum árum. „Af þessum
atburðum hefur leitt, að veruleikinn
hefur einnig breytzt hjá löndum í
okkar eigin hópi,“ sagði Geir. „Finn-
land hefur öðlazt nýtt athafnafrelsi
í utanríkismálum, sem Finnar ero
staðráðnir í að nota vel. í Svíþjóð
hefur ástandið einnig breytzt og
hlutleysishugtakinu þarf að fá nýtt
innihald."
Geir sagði að áherzlur hinna nýju
lýðræðisríkja í Austur-Evrópu sýndu
fram á að ábendingar íhaldsmanna
um samhengi fijáls markaðsbúskap-
ar og pólitísks fijálsræðis hefðu ver-
ið og væro réttmætar. „Samfélag,
sem ekki virðir ákvarðanir einstakl-
inganna á efnahagssviðinu, skortir
að okkar mati forsendur til að
tryggja það pólitíska frelsi, sem fólk
óskar eftir," sagði hann.
Norðurlöndin hafa nálgazt í
utanríkis- og öryggismálum
Sten Andersson, fyrrverandi utan-
ríkisráðherra Svía og talsmaður sós-
íaldemókrata, sagði að breytingam-
ar í Norðurlandasamstarfinu væru
ótrúlegar og það sýndu umræðumar
um utanríkis- og öiyggismál bezt.
„Það eru ekki nema tvö ár síðan ég
var mjög í efa um gildi þess að
ræða þessi viðkvæmu mál í Norður-
landaráði. En ég hef skipt um skoð-
un vegna þess að atburðir í heims-
málum hafa fært Norðurlöndin hvert
nær öðru, einnig í utanríkismálum,"
sagði Andersson. „Þegar Thorvald
Stoltenberg sagði í hinni einstöku
greinargerð sinni að það væri mikill
kostur að Finnland, Noregur og
Svíþjóð kysu að semja um EB-aðild
á sama tíma, þá töldum við það sjálf-
sagða og ígrondaða afstöðu. En fyr-
ir tveimur árom lagði ónefndur þing-
maður í Norðurlandaráði til, með
gífurlega varkáru orðalagi, að vinna
bæri að því sama. Það leiddi til póli-
tísks uppþots, stjómarkreppu í Nor-
egi og reiðilegra yfiriýsinga frá for-
seta Finnlands."
Almenningnr teymdur inn í EB
Hjá Kjellbjorgu Lunde, norskum
þingmanni sósíalista og talsmanns
þingmannahóps vinstrisósíalista í
Norðurlandaráði, kvað við annan tón
en hjá flestum öðrum ræðumönnum.
Hún gagmýndi Stoltenberg utanrík-
isráðherra fyrir að ganga út frá því
að flest eða öll Norðurlöndin gengju
í EB; meirihluti almennings í Noregi
og Svíþjóð væri andsnúinn EB-aðiId,
meirihluti þings og þjóðar á íslandi,
mörk meiri- og minnihluta væru
óijós í Finnlandi og Danir hefðu
hafnað Maastricht-sáttmálanum.
Ríkisstjórnir Norðurlandanna væro
að reyna að teyma almenning inn í
EB með ýmiss konar „gulrótum" og
sú nýjasta væri að með því móti
væri hægt að efla og styrkja Norður-
landasamtarfið. Trú fyrri stefnu
vinstrisósíalista krafðist Lunde um-
ræðna um kjamorkuvopnalaus — og
reyndar kjamorkulaus — Norður-
lönd, afvopnun og niðurskurð út-
gjalda til vamarmála.
Norrænt varnarsamstarf?
Carl I. Hagen, formaður norska
Framfaraflokksins, lagði áherzlu á
að GATT-samkomulag næðist sam-
an, ekki sízt vegna hagsmuna þróun-
arlandanna. Hann sagði að Norður-
löndin hefðu um árabil ausið fé í
þióunarhjálp, sem ekki hefði leyst
nein vandamál. Leggja bæri áherzlu
á uppbyggingu markaðskerfis og
lýðræðis í þriðjaheimslöndunum.
„Eins stór stuðningsaðili og Norður-
löndin ero, ættu þau að geta gert
kröfur um stjórnarhætti í þessum
löndum, í stað þess að halda áfram
að nánast halda einræðisherrom við
völd,“ sagði Hagen. Hann sagði að
vinstrisósíalistum yfirsæist öiyggis-
hlutverk Evrópubandaiagsins, sem
meðal annars kæmi fram í því að
homlur væro lagðar á völd Þjóðveija
í Evrópu.
Hagen stakk upp á því að Noreg-
ur, Svíþjóð og Finnland, ræddu
möguleika á vamarsamstarfí. Hann
lagði til að yfírmenn heija landanna
ræddu saman um þau svið vamar-
málanna, sem til greina kæmu.
Kaci Kullmann Five, formaður
norska Hægriflokksins, sagði að hið
skuldbindandi samstarf aðildarríkja
Evrópubandalagsins væri það sam-
starfsform, sem gæfi möguleika á
að leysa ýmis alþjóðleg vandamál,
sem áður hefðu verið torleyst, og
Evrópubandalagið væri eina alþjóða-
stofnunin, sem hefði slíka mögu-
Ieika. „í Noregi segja sumir að sam-
starf sé gott, en það megi bara ekki
vera bindandi; við verðum að halda
sjálfsákvörðunairétti okkar,“ sagði
Five. „Ég tel að í rauninni hljóti
skuldbindandi samstarf að þýða
skerðingu á sjálfsákvörðunarrétti.
Því meiri áherzlu, sem við leggjum
á sjálfsákvölðunarrétt, þeim mun
frekar kjósum við að vilji hinna
sterku ráði.“
Five sagði að af þessum orsökum
gætu Norðuriöndin ekki sætt sig við
EES-samninginn einn og sér, eins
og sumir héldu fram. „Samningurinn
Uffe Ellemann-Jensen: Atburð-
irnir í kringum okkur hafa fært
Norðurlönd saman.
svarar ekki þessum pólitísku kröf-
um. Við verðum að trj’ggja okkur
áhrif og atkvæðisrétt í höfuðstöðv-
um hinnar nýju Evrópu, í Evrópu-
bandalaginu," sagði hún.
EES ef til vill varanlegra
Jón Sigurðsson, iðnaðar- og við-
skiptaráðherra tók þátt í umræðun-
um sem fulltrúi íslenzku ríkisstjóm-
arinnar, en Jón Baldvin Hannibals-
son utanríkisráðherra komst ekki til
Árósa, einn norrænu utanríkisráð-
herranna. Jón ræddi meðal annars
um EES-samninginn og sagði að því
væri oft haldið fram að hann væri
aðeins tímabundin lausn á leið
EFTA-ríkjanna inn í Evrópubanda-
lagið. „En hver veit nema EES verði
varanlegra? Á síðustu mánuðum
höfum við heyrt braka í stoðum EB
vegna gjaldeyriskreppu og deilna um
framtíð Maastricht-sáttmálans,"
sagði Jón. „Sagan sýnir okkur að
þróun Evrópubandalagsins — hvort
sem um nánara samstarf eða útvíkk-
un er að rasða — er á hveijum tíma
háð bæði ytri aðstæðum og póli-
tískri stemmningu. Jafnvel þótt þijú
Norðuriönd sæki nú um aðild að EB
er aðildin ekki staðreynd. Við alda-
mót verður Evrópubandalagið ekki
það sama og í dag.“
Jón ræddi um mikilvægi Atlants-
hafsbandalagsins og sagði að efling
Vestur-Evrópusambandsins (VES)
sem Evrópustoðar NATO skipti
miklu máli. Hins vegar þyrftu öll
evrópsk aðildarríki NATO að vera
með í VES og efling samtakanna
mætti ekki verða á kostnað NATO
eða veikja stöðu aðildarríkjanna í
Norður-Ámeríku. „Út frá þessum
forsendum tekur ríkisstjóm íslands
þátt í samningaviðræðum um aðild
að VES; sem hlekkur á Atlantshaf-
inu milli lýðræðisríkjanna í Norður-
Ameríku og Vestur-Evrópu," sagði
hann.
„Öryggishalli" á
Norðurlöndum
Margaretha af Ugglas, utanríkis-
ráðherra Svía, ræddi um öiyggis-
samstarf með hætti, sem enginn
sænskur utanríkisráðherra hefði
gert á árom áður. Hún sagði að
ástandið í öryggismálum Norður-
Evrópu væri nú nokkuð stöðugt, en
umbyltingar í alþjóðamálum eftir
upplausn Sovétríkjanna gætu þýtt
meiri þrýsting á Norðurlönd í örygg-
ismálum en Mið-Evrópu. „Það er
óhætt að segja að það er ákveðinn
öryggishalli á Norðurlöndum. Litlu
ríkin okkar fimm ero ekki fullnægj-
andi grundvöllur fyrir skuldbindandi
samstarf í öryggismálum. Tengslin
við Evrópu og yfir Atlantshafið eru
þungamiðjan hjá norrænum ná-
grönnum okkar, Danmörku, Noregi
og íslandi, og ráða mestu um val
þeirra í öryggis- og vamarmálum.
Svíþjóð óskar einnig eftir nærvera
bandarískra hersveita í Evrópu.
Sömuleiðis höfum við áhuga á að
taka fullan þátt í samstarfi Evrópu-
ríkja um utanríkis- og öryggismál.
Þegar Noregur, Svíþjóð og Finnland
verða aðilar að Evrópubandalaginu
mun utanríkis- og öryggismála-
stefna Norðurlandanna verða sam-
ræmd innan ramma bandalagsins,"
sagði af Ugglas.
HLUTHAFAFUNDUR
Hluthafafundur Olíufélagsins hf. veröur
haldinn fimmtudaginn 19. nóvember 1992
aö Hótel Loftleiöum, Höföa,
og hefst klukkan 13.15.
DAGSKRÁ
Kynning á kaupum félagsins á hlutabréfum
Sambands ísl. samvinnufélaga í félaginu.
Tillaga stjórnar um lækkun hlutafjár
í félaginu.
Tillaga um breytingu á samþykktum
félagsins og heimild stjórnar til að hækka
hlutafé með sölu nýrra hluta.
Önnur mál.
Dagskrá, endanlegar tillögur
og reikningar félagsins munu liggja frammi
á aðalskrifstofu félagsins hluthöfum til sýnis.
Aðgöngumiðar og fundargögn verða afhent
á aðalskrifstofu félagsins Suðurlandsbraut 18,
2. hæð, fram að hádegi fundardag.
s
Stjórn Olíufélagsins hf. «
Olíufelagió hf
í.
2.
3.
4.
Forsætisráðherrar Norðurlanda
Hvatt til sammnga
í GATT-viðræðum
Árósum. Frá Ólafi Þ. Stepbeosen, blaðamanni Morgunblaðsins.
Forsætisráðherrar Norðurlandanna lýsa yfír stuðningi við
frumkvæði framkvæmdastj óra GATT til að koma aftur á viðræð-
um milli Evrópubandalagsins og Bandaríkjanna og hvetja til þess
að reynt verði til þrautar að ná fullnægjandi árangri í viðræðun-
um.
„Staðan í viðræðum EB og
Bandaríkjanna um iandbúnaðar-
mál í samningunum um GATT
hefur leitt tii mjög álvarlegrar
þróunar í hinu alþjóðlega við-
skiptakerfí. Viðskiptastríð myndi
hafa miklar neikvaeðar afleiðingar
fyrir öll lönd, ekki sízt þróunar-
löndin og nýju lýðræðisríkin í Mið-
og Austur-Evrópu," segir í yfirlýs-
ingu, sem ráðherramir samþykktu
á fimdi sínum í Árósum.
Ráðherramir leggja áherzlu á
þýðingu umsamdra reglna um
fijálsa heimsverzlun til þess að
ýta undir velferð, atvinnu og þró-
un. „Efnahagur heimsins er nú
upp á þann meðbyr kominn, sem
vel heppnuð málalok í viðræðun-
um geta gefið,“ segir í yfirlýsingu
þeirra. Forsætisráðherramir
segja að öllum aðilum beri að
taka á sig ábyrgð og vinna að
lausn í GATT-samningunum.