Morgunblaðið - 23.01.1993, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1993

31
SJONARHORN
Hjartaáfall getur
verið lífshættulegt
Lífsmögiileikar ráðast af réttum viðbrögðum nærstaddra
Hjartaáföll koma óvænt og
þau geta verið lífshættuleg.
Einstaklingar geta orðið fyr-
ir hjartaáföllum á heimili
sínu, á vinnustað og raunar
hvar sem er. Við slíkar að-
stæður geta lífsmöguleikar
þess sem áfallið hlýtur ráðist
af réttum viðbrögðum þeirra
sem nærstaddir eru. Þrátt
fyrir að leiðbeiningar um
fyrstu aðstoð hafi verið gefn-
ar út vill það koma fyrir þeg-
ar einhver nærstaddur hefur
óvænt fengið þjartaáfall, að
fum og fát grípur nærstadda
og litið verður úr aðgerðum.
Hjartaáföll geta hent hvern
sem er og hvar sem er. Af
þeim ástæðum var leitað til
prófessors Þórðar Harðar-
sonar, yfirlæknis á Landssp-
ítalanum, og hann beðinn um
aðstoð við að setja saman
leiðbeiningar um viðbrögð
við hjartaáfalli.
Leiðbeiningarnar á að vera
hægt að klippa út, setja í
ramma og hengja á vegg á
vinnustað svo þær séu við
hendina þegar á þarf að
halda. Slíkar leiðbeiningar
ættu að vera aðgengilegar á
öllum vinnustöðum bæði á sjó
og í landi. Líf getur verið í
veði.
Nauðsynlegt að þekkja
einkenni eigins hjartaáfalls
Ef grunur leikur á að hjarta-
áfall sé í aðsigi er nauðsynlegt
að gera sér fyrst grein fyrir því
hver sjúkdómseinkennin eru, þ.e.
hvort um er að ræða kransæða-
stíflu.
Höfuðeinkenni kransæðastíflu
er bijóstverkur og er hann að
jafnaði staðsettur undir miðju
bringubeini, en ekki vinstra meg-
in í brjósti eins og margir halda.
Bijóstverkurinn leiðir gjaman
út í handlegg, annan hvom eða
báða, en þó oftar út í þann vinstri
og stundum upp í háls. Þó að
þessi einkenni gildi um langflesta
sjúklinga era þeir til sem aðeins
fá verk í handlegg eða aðeins í
háls og jafnvel upp í tennur.
Stundum kemur fyrir að verkur-
inn liggur aftur í bak eða axlir.
Um 90% þeirra sem fá krans-
æðastíflueinkenni fá bijóstverk.
Helstu einkenni
kransæðastíflu
Bijóstverkur af völdum krans-
æðastíflu þarf ekki að vera sár,
en er venjulega nokkuð stöðug-
ur. Þórður segir að sjúklingar
lýsi honum sem sáram verk eða
þunga fyrir bijósti, en ekki sem
tímabundnum sting sem komi
og fari. Um 30% þeirra sem fá
kransæðastíflu fá ekki einkenni,
stíflan er þá oftast vægari, þ.e.
sárið í hjartanu er minna. Oft
uppgötvast það ekki fyrr en í
hjartalínuriti, e.t.v. löngu síðar.
Margir þeir sem fá kransæða-
stíflu hafa haft kransæða-
þrengsli sem veldur verk við
áreynslu, oft í mörg ár. Þeir
þekkja verkinn, hann er sams
konar og þeir hafa fundið fyrir
áður. Munurinn er sá að verkur
af völdum kransæðastíflu hverf-
ur ekki þó menn hvílist eða taki
nitroglyserin-töflu undir tungu.
Haldist bijóstverkurinn stöðugur
í 10-15 mínútur og hverfi ekki
þrátt fyrir ofangreindar ráðstaf-
anir er rétt að leita aðstoðar.
Auk bijóstverkjar geta komið
fram einkenni sem stafa af því
hve hjartavöðvinn verður slapp-
ur. Sjúklingar verða kaldir og
sveittir, þeim verður oft óglatt
og kasta upp og þeir geta einnig
misst meðvitund.
Meðvitundarleysið getur staf-
að annaðhvort af því að blóð-
þrýstingur verður snögglega lág-
ur eða vegna hjartsláttartruf-
lana, en það getur haft í för með
sér að hjartað hættir að dæla á
eðlilegan hátt. í hjartanu er fín-
gert rafleiðslukerfi sem gatur
raskast á ýmsan hátt og valdið
slíkum traflunum. Flestar hjart-
sláttartraflanir era saklausar
eða ekki mjög hættulegar, en ef
þær era miklar geta þær leitt til
dauða á skömmum tíma.
Bráð hjartabilun getur líka
verið einkenni kransæðastíflu,
þá safnast vatn í lungun vegna
þess að hjartað dælir ekki nóg.
Einkennin lýsa sér í mæði og
getur hún orðið það erfíð að
froða komi úr munni. Þetta á
sérstaklega við þá sem hafa
fengið mikla kransæðastíflu eða
era með lélegt hjarta fyrir.
Ruglast má á einkennum
hjartaáfalls og
annarra sjúkdóma
Hægt er að raglast á hjarta-
stoppi af völdum kransæðastíflu
og aðsvifi og meðvitundarleysi
af öðram orsökum, t.d. þegar
um er að ræða sjúkling sem hef-
ur fengið flogaveikiskast eða
sykursýkissjúkling með lítinn
sykur í blóði. Meðvitundarlaus
maður getur verið drakkinn eða
hann getur hafa fengið höfuð-
högg eða heilablóðfall.
Heilablóðfall og sykursýkistil-
felli eiga sér lengri aðdraganda
en hjartastopp. Iþeim tilfellum
verða menn sljóir og undarlegir
áður en þeir missa meðvitund.
Þar skiptir máli hvort vitni hafí
verið að því að viðkomandi missti
meðvitund eða hvort komið hafi
verið að honum meðvitundar-
lausum.
Hvernig bregðast á
við hjartastoppi
Verði fólk vitni að því, að
maður sem virst hefur algjörlega
eðlilegur í fasi hnígi allt í einu
niður meðvitundarlaus er líkleg-
ast að það sé vegna hjartaáfalls.
Þegar komið er að sjúklingi
með kransæðastíflu, sem misst
hefur meðvitund, veltur mikið á
því að einhver sé viðstaddur sem
kann endurlífgun, hjartahnoð og
blástur. Stundum geta hjartslátt-
artraflanir horfið og hjartsláttur-
inn orðið eðlilegur ef slegið er
föstu höggi á bringubeinið. En
jafnvel þó að einhver viðstaddur
treysti sér til að reyna endurlífg-
un skal strax haft samband við
sjúkrabíl eða sjúkrahús eða leita
aðstoðar læknis.
Helstu viðbrögð:
1. Við óvænt hjartastopp
gefur björgunarmaður kröftugt
högg með hnefanum á bringu-
bein sjúklingsins. Höggið skal
gefið innan mínútu. Ef árangur
er enginn skal beita hjartahnoði
og blástursaðferð.
2. Hjartahnoð: Hjartað liggur
á milli bringubeins og hryggjar.
Þegar bringubeini er þrýst niður
(l'/z-ð cm), þá er blóði dælt út
úr hjartahólflinum út í slagæð-
amar. Þegar þrýstingnum er lét
af, fer bringubeinið í sína fyrri
stöðu og hjartahólfin fyllast af
blóði á ný.
3. Björgunarmaður verður að
þrýsta á bringubeinið um
80-100 sinnum á mfnútu. Ef
björgunarmaður beitir einnig
blástursaðferð þá þrýstir hann
15 sinnum (um leið og hann
telur; einn, tveir, þrír o.s.frv.).
Þá blæs hann í munn tvisvar á
6 sekúndum, þiýstir aftur á
bringubeinið, blæs tvisvar og
þannig heldur hann áfram.
Sé ekki um hjartastopp að
ræða heldur eingöngu kransæða-
stíflu, t.d. ef sjúklingur sem hef-
ur haft bijóstverki fer að fá þétt-
ari verki liggur ekki eins mikið
á. Honum gefst tækifæri til að
hringja til heimilislæknisins ef
slfkt kemur upp á vinnutíma,
annars á vaktþjónustu lækna.
Aðhlynning þeirra sem
hnigið hafa niður af
völdum hjartáfalls
Ef um kransæðastíflu er að
ræða en ekki hjartastopp getur
blóðþrýstingurinn orðið mjög
lágur og getur það orsakað
skerta meðvitund og slappleika.
Þá er mikilvægt að láta sjúkling-
inn liggja út af. Með því að reisa
hann við lækkar blóðþrýstingur-
inn.
Fyrir sjúkling sem hefur
hjartabilun og er móður eða á
erfítt með andardrátt er var-
hugavert að liggja alveg fíatur.
Þeir þurfa að sitja uppi til að
draga úr þrýstingi í lungnablóð-
rásinni.
Ef aðaleinkenni era slappleiki
og skert meðvitund era rétt við-
brögð að láta sjúkling liggja flat-
an. Ef aðaleinkenni er mikil
mæði á að láta hann sitja uppi.
Ef granur er á bráðri kransæða-
stíflu skal haft samband við
sjúkrahús.
Lífslíkur þeirra sem
fengið hafa hjartastopp
Ef ekki er hægt að koma við
viðeigandi aðgerðum innan 4-5
mínútna eru horfumar lélegar,
því mikil hætta er á heila-
skemmdum vegna súrefniss-
korts. Af þeim sem deyja af
kransæðastíflu deyr um það bil
helmingur á fyrstu klukkustund-
unni og flestir af völdum hjarta-
stopps.
Þórður var að lokum spurður
— hvert eiga menn að hringja
eftir stuðningi ef þeir eru stadd-
ir fjarri lækni og sjúkrahúsi, t.d.
úti á sjó?
Er ekki nauðsynlegt að skip-
stjórar hafi í sinni vörslu um
borð í skipum lyf sem gætu hjálp-
að ef einhver í áhöfninni hefur
fengið hjartaáfall?
„Jú,“ svaraði Þórður, „a.m.k.
morfín, nitroglyserín og þvag-
ræsilyf."
VIÐBRÖGÐ VIÐ
HJARTAÁFALLI
Við óvænt hjartastopp gefur björgunarmað-
ur kröftugt högg með hnefanum á bringu-
bein sjúklinsins. Höggið skal gefið innan
mínútu. Ef árangur er enginn skal beita
þjartahnoði og blástursaðferð.
Björgunarmaður verður að þrýsta á
bringubeinið um 80-100 sinnum á mín-
útu. Ef björgunarmaður beitir einnig
blástursaðferð þá þrýstir hann 15 sinnum
(um leið og hann
telur; einn, tveir,
þrír o.s.frv.). Þá
blæs hann í
munn tvisv-
ar á 6 sek-
úndum,
þrýstir aftur
á bringu-
beinið, blæs
tvisvar og
þannig held-
ur hann
áfram.
Hjartahnoð: Hjartað
liggur á milli bringu-
beins og hryggjar.
Þegar bringubeini er
þrýst niður (l'A-5
cm), þá er blóði dælt
út úr hjartahólfunum
út í slagæðarnar. Þeg-
ar þrýstingnum er létt
af fer bringubeinið í
sína fyrri stöðu og
hjartahólfin fyllast af
blóði á ný.