Morgunblaðið - 17.02.1993, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. FEBRÚAR 1993
li
Loðnubátunum hefur fækkað um helming o g loðnuveiðin er orðin kapphlaup við tímann
Hafrannsókna-
stofnun skoðar
„vestangöngu“
Með fullfermi
Loðnubátur klýfur ölduna með fullfermi á leið til löndunar.
28 LOÐNUBÁTAR voru á
miðunum norðaustur af
Vestmannaeyjum og skammt
út af Þorlákshöfn, þar sem
var mokveiði á mánudag.
Margir bátar fylltu sig, en
töluverð æta er í loðnunni
og óvíst hvort hægt sé að
frysta hana. Mikil loðnuveiði
hefur verið undanfarna daga
og segja loðnusjómenn að
þessi fyrsta loðnuganga sé
óvenju stór. Nokkuð ljóst er
að heildarloðnukvótinn á
vertíðinni verði 810 þúsund
tonn, þegar 90 þúsund tonna
óveiddur kvóti Norðmanna
og Grænlendinga og 80 þús-
und tonna viðbót bætast við
þau 640 þúsund tonn sem
áður var úthlutað.
Fækkun loðnubáta
Alls eru loðnubátarnir í flotan-
um 36 og hefur þeim fækkað mjög
á undanförnum árum. Fyrir nokkr-
um árum voru loðnubátarnir á
milli 60-70, en þróunin hefur verið
sú að kvótar hafa verið færðir á
stærri skip í hagræðingarskyni.
Ekki er heldur vanþörf á stærri
bátum þegar loðnuveiðarnar eru
orðnar kapphlaup við tímann
vegna æ lengri siglingar til löndun-
arhafna, jafnvel allt til Færeyja.
Jafnframt því sem loðnubátarnir
hafa stækkað hefur aðbúnaður um
borð batnað. Loðnuvertíðin skiptist
í sumar- og haustvertíð og vetrar-
vertíð, sem oftast hefst í bytjun
febrúar og stendur eitthvað fram
í marsmánuð. Á sumarvertíðinni
eru bátarnir með nætur til veiða á
töluverðu dýpi enda gengur loðnan
þá á dýpri slóð en á vetrarvertíð.
Flestir bátarnir eru með 180-200
faðma langa nót, 340-375 metrar,
og 50-60 faðma djúpar, 94-113
metrar. Til stærðarviðmiðunar má
geta þess að algeng stærð á knatt-
spyrnuvelli er 100 metrar á lengd
og 67 metrar á breidd. Fáeinir
bátar eru með 230-240 faðma
langa nót, 432-450 metrar, og 55
faðma djúpa, 103 metrar.
Þegar loðnan gengur á grunn-
slóð er skipt um nót og sumar- og
haustnótin sett í land. Hún er
260-300 faðma langar, 490-565
metrar, og 80-100 faðma djúpar,
150-188 metrar. Sé veitt með of
stórri nót á vetrarvertíð á grunn-
slóð er hætta á því að of_ mikið
komi í nótina og hún rifni. Á vetr-
arvertíð er algengt að loðna sé
veidd á allt að tíu faðma dýpi og
á svo grunnu vatni er hætt við að
stór nót flækist og lendi jafnvel í
skrúfu.
Hátæknin og náttúran
Veiðarnar eru afar vélvæddar
og hátæknivæddar. Því hefur verið
haldið fram að íslensk fiskiskip séu
þau best búnu tæknilega í heimin-
um. Þar eru jafnan dýptarmælar,
sem mæla dýptina beint undir skip-
inu og fisklóðningar birta dýptar-
tölur á skjá. Astekkinn er sömu-
leiðis lóðningamælir, en geisli hans
nær fram fyrir skipið. Þá eru plott-
Nótin dregin
Nótin er dregin við síðu skipsins og gengur eftir spilum aftur í skut þar sem hún er lögð.
Loðnufoss
Foss af loðnu streymir ofan í lestina og hásetarnir sjá
til þess að ekkert fari úrskeiðis.
verks þegar „kallið“ kemur. Maður
í skutnum fleygir út „fallhlífinni",
segldúk sem festur er við nótina
með kaðli. Segldúkurinn fyllist af
sjó og nótin rennur sjálfkrafa út.
Tveir menn eru á spilinu miðskips
á bakborða og slaka út snurpuvírn-
um sem gengur gegnum botn nót-
arinnar. Aðrir tveir slaka út geil-
inni, fingurbreiðum vír, sem festur
er í enda nótarinnar. Sex menn
búa sig undir að taka á móti nót-
inni þegar hún hefur verið dregin
°g leggja hana í skut skipsins.
Vélstjórar og kokkur fara ekki út
á dekk á stærri bátunum.
Þegar nótinni er kastað stýrir
skipstjórinn skipinu á hægri ferð
í hring. Byijað er að draga in’n
snurpuvírinn til að loka botni nót-
arinnar og draga hana inn með
kröftugum spilum aftur í skut.
Miklu skiptir að kastið heppnist
vel þannig að op nótarinnar snúi
erar komnir í flest skip, en þar er
áætluð sigiingaleið og útreikningar
settir fram í myndrænu formi á
tölvuskjá, sem og staðsetning
skipsins. Mörg skip eru með GPS-
staðsetningarkerfi, sem byggist á
samspili gervitungla, jarðstöðva og
móttökutækis um borð í skipinu.
Stjórntæki loðnuskipstjórans eru
til marks um það að nútíminn um
borð í loðnuskipum er raunveru-
legri en margar vísindaskáldsögur,
en þrátt fyrir hátæknina reiðir
skipstjórinn sig einnig á eigin
skynjun á ýmsum náttúrulögmál-
um sem engin tækni geta leyst af
hólmi. Þar leikur fuglalíf t.a.m.
stórt hlutverk sem og skynjun á
straumum og föllum í sjónum.
Samstillt átak
Algengt er að um fimmtán
manns séu í áhöfn loðnubáts. Hver
hefur sínu hlutverki að gegna og
ganga menn hratt og fumlaust til
Loðnunni dælt
Góðu kasti dælt úr nótinni skammt undan Skarðsfjöru.
mót austri því loðnan gengur í
vesturátt. Fljótlega verður ljóst hve
mikið fæst í kastinu. Hafi kastið
tekist vel og mikið er í nótinni
fara flotteinarnir á kaf. Þá fara
menn að huga að dælingu beint
úr nótinni þar sem hún liggur
samsíða skipinu. Allt er svo yfir-
staðið, loðnan komin í lest og allt
til reiðu einni klukkustund eftir
að kastað var.
Hafró skoðar „vestangöngu“
Alls óvíst er hvort unnt verði
að veiða upp í allan kvótann og
fer það mikið eftir ástandi loðn-
unnar, hve hratt hún gengur yfír
og hve mörgum göngum megi
búast við. Lítið hefur orðið vart
eftirgöngu út af Austfjörðum, en
þó hefur grænlenski loðnubáturinn
Ammasat orðið loðnu var á Hval-
baksgrunni. Lóðningar mælast
meðfram allri suðurströndinni en
gangan er þykkust vestast. Tvær
til þijár megingöngur eru algengar
hér við land og auk þess er hugsan-
legt að við bætist svokölluð
„vestanganga", en Hafrannsókna-
stofnun áætlar einmitt rannsókn-
arleiðangur í marsbyijun til að
kanna „vestangönguna". Sú loðna
gengur í öfuga átt við þá göngu
sem nú er verið að veiða úr.
Úr 810 þúsund tonna loðnuafia
fást um 140 þúsund tonn af mjöli
og um 56 þúsund tonn af lýsi,
samkvæmt upplýsingum frá Félagi
íslenskra fiskmjölsframleiðenda.
Dagverð er á lýsi og mjöli og því
útilokað að skjóta á verðmæti slíks
afla. En ef miðað er við nýlegt
verð á mjöli, sem var 320 pund á
tonnið, má ætla að rúmir fjórir
milljarðar kr. fengjust fyrir mjölið.
Fyrir áramót var verð á lýsi 370
dollarar á tonnið en er í dag 340
dollarar. Tæpir 1,3 milljarðar kr.
fengjust að líkindum fyrir lýsið.
Gróflega áætlað má ætla að slíkur
afli gæfi af sér rúma fimm millj-
arða króna og er þá ekki talinn
með hagnaður af loðnufrysting-
'unni.
Smalaskip
Hins vegar er með öllu óvíst hve
mikill afli veiðist og sömuleiðis
afurðarverð á erlendum mörkuð-
um. Ekki hafa allir trú á því að
takist að veiða upp í allan kvót-
ann. Þar ráði mestu hinar löngu
siglingar til löndunarstöðva.
Loðnubræðslurnar afkasta 12 þús-
und tonnum á sólarhring. Hjá Fé-
lagi íslenskra fiskmjölsframleið-
enda telja menn ekki óeðlilegt að
á einhveijum ákveðnum tíma-
punkti verði notast við einhvers
konar „smalaskip" sem tækju afla
úr loðnubátunum og sigldu með
hann í bræðslurnar sem eru stað-
settar langt frá miðunum.
Mjölið fer að langmestu leyti á
markað í Bretlandi og Danmörku
og er nýtt til dýraeldis. Mjög mikl-
ar mjölbirgðir eru í Suður-Ameríku
um þessar mundir, einkum í Perú.
Mjöl þaðan fer hins vegar að lang-
stærstum hluta til Kína. Lýsið fer
að langmestum hluta til Noregs
og Hollands. Það er nýtt til skinna-
iðnaðar, smjörlíkisgerðar og fleiri
hluta.
Texti: Guðjón Guðmundsson.
Myndir: Ragnar Axelsson.