Morgunblaðið - 14.03.1993, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. MARZ 1993
13
Hvað á unglingurinn að greiða heim?
Neytendasamtökin birtu árið 1988 tillögu um framfærslukostnað unglings
þegar hann fer að afla eigin tekna án þess að flytjast að heiman.
Tölurnar eru hér framreiknaðar skv. framfærsluvisitölu í febrúar 1993
Verð á mánuði Hlutfall Hlutur unglings
Nvlenduvörur 48.375 25% 12.094
Húsnæði, húsmunir 39.112 15% 5.867
Bifreið 28.893 10% 2.800
Útvarp, sjónvarp, blöð 4.117 25% 1.029
Sími 2.470 30% 741
Samtals 122.983 22.613
við álitum að þeir peningar gætu
komið henni vel síðar meir. Sú varð
einnig raunin.“
Æ, greyin!
Þær konur sem rætt var við fóru
sjálfar að heiman á aldrinum 18 til
22 ára. Sögðust þær ekki geta
ímyndað sér að þeirra eigin börn
færu svo snemma, því kröfurnar til
menntunar og veraldlegra gæða
væru orðnar það piiklar. „Þegar ég
var ung varð ég að kyngja því að
eiga ekki það sama og hinir, en
núna má engan skorta neitt," sagði
ein móðir. „Foreldrar vilja ekki að
neitt bitni á börnum þeirra og því
neita þeir sér heldur um allt svo að
börnin líði ekki fyrir vesaldóm
þeirra.“
Mæðurnar töldu jákvætt að hafa
börnin heima svo framarlega sem
þau gengju ekki á rétt foreldranna
eða sýndu heimtufrekju. „Það veitir
ekki af því að styrkja fjölskylduna,"
sagði ein móðirin, og önnur sagði
að þjóðfélagið væri að visna, því
umhyggja fyrir öðrum færi sífellt
minnkandi. „Því vil ég að börnin
fínni að heimilið umvefur þau.“
Ein móðirin sagði að ókosturinn
við að börn byggju í foreldrahúsum
væri sá, að þau yrðu ekki nógu sjálf-
stæð.„Þau verða alltof háð foreldr-
unum og það tel ég ekki hollt fyrir
þau. Okkur hættir einnig til að líta
á þau áfram sem börn meðan þau
dvelja undir sama þaki og við.“
Önnur móðir var enn harðari í
afstöðu sinni, sagðist ekki sjá nokk-
urn kost við það að hafa börnin
heima á þrítugsaldri, foreldar væru
einfaldlega að gera börn sín að aum-
ingjum löngu eftir að þau gætu stað-
ið á eigin fótum, unga fólkinu væri
ekki treyst til að gera nokkurn hlut
upp á eigin spýtur og ævinlega væri
viðkvæðið hjá foreldrum: Æ, greyin.
„Þetta er tóm leti í krökkunum,
það er nefnilega svo gott að vera
heima. Þarna er allt fyrir hendi, all-
ar græjur, einhver sem þrífur, kaup-
ir í matinn, eldar, þvær þvotta, þetta
er þjónusta sem kostar ekki neitt.“
Einstök þvottavél
Mæður voru flestar óánægðar
með framlag unga fólksins til heim-
ilisstarfa og sögðu að vinnan bitnaði
á þeim. Karlarnir tækju bara upp
budduna.
„Ég kalla það enga hjálp þótt þau
skúri á hálfsmánaðarfresti eða rífi
fram ryksuguna einu sinni í viku,
sagði ein móðirin.
„Þau eru alltaf svo voðalega upp-
tekin og bregðast því illa við þegar
maður biður þau um að gera eitt-
hvað, en aldrei flögrar að þeim að
ég sé upptekin. í raun er ég sjálf
að drukkna í vinnu og verkefnum,"
sagði önnur.
I einu tilviki var þó dóttur hrósað
fyrir myndarskap og dugnað þegar
heimilisstörf voru annars vegar, en
yfirleitt virtust synirnir hafa verra
orð á sér en dæturnar í þeim efnum.
„Sonur minn fékk áfall þegar ég
hætti að strauja skyrturnar af hon-
um,“ sagði ein. „Það er ljótt að segja
þetta, en ég bíð eftir því að sonurinn
fari að heiman, sagði önnur. „Letin
í honum er óþolandi, og þegar ég
kem heim eftir langan vinnudag hef
ég ekki krafta til að standa í þessu
eilífa nuddi. Ég vorkenni væntan-
legri konu hans, það er að segja ef
einhver vill hann þá.“
Ein móðirin hafði fengið tvo syni
til baka. Þegar rætt var um verka-
skiptingu á heimilinu sagði hún að
ein lítil saga svaraði þeim þætti.
„Þeir voru búnir að vera heima í
nokkra mánuði þegar ættingi okkar
bauð þeim gefins þvottavél, gerði
líklega ráð fyrir því að þeir færu að
búa aftur síðar. En þá sagði annar
sonurinn: Veistu það, þvottavélin
hennar mömmu er bara miklu betri,
sú albesta í bænum. Maður fer bara
úr óhreinu fötunum þar sem maður
er, og svo koma þau samanbrotin
inn til manns aftur.
Ég var sem sagt búin að þjóna
svo glæsilega að það var ekki ástæða
til að líta við gefins þvottavél.“
Sjálfstæði seinkar
Þegar ungt fólk á þrítugsaldri er
í heimahúsum losnar það víst ekki
svo auðveldlega við afskiptasemi
foreldranna, sem á öllum tímum
hefur þótt frekar þreytandi. En hve-
nær lýkur uppeldi að mati uppeldis-
fræðinga?
„Eitt meginmarkmið uppeldis
hlýtur að vera að börnin verði sjálf-
ráða,“ segir Guðný Guðbjörnsdóttir,
uppeldissálfræðingur og dósent við
Háskóla íslands. „Börn verða nú
sjálfráða 16 ára, en ef þau eru í
skóla eru foreldrar framfærsluskyld-
ir þar til þau eru 18 ára gömul, sam-
kvæmt barnalögum frá 1992.
Guðný segir að í þroskasálfræði
sé oft talað um að til þess að börn
geti staðið á eigin fótum þurfi tvennt
að koma til, efnahagslegt sjálfstæði
og tilfinningalegt sjálfstæði. „Ef það
er rétt, sem ég veit ekki nú sökum
skorts á tiltækum rannsóknum, að
börn á þrítugsaldri dvelji lengur í
foreldrahúsum en áður, gæti ástæð-
an verið að þau eigi erfiðara með
það núna að verða efnahagslega
sjálfstæð vegna þrenginga í þjóðfé-
laginu, eða að þau séu ekki tilfinn-
ingalega tilþúin til að standa á eigin
fótum, jafnvel þótt þau geti það
efnahagslega.
Ef um tilfinningalegt ósjálfstæði
er að ræða má ef til vill rekja það
til þess róts sem hefur verið á upp-
eldi þessarar kynslóðar, en ef ástæð-
an er efnahagsleg getur hugsanlega
verið um leti í börnunum að ræða.
Að þeim finnist það bara þægilegt
að vera heima hjá foreidrum sínum.
Þetta er kynslóð sem hefur alist upp
við tiltölulega góð efnahagsleg skil-
yrði, er góðu vön og nennir kannski
ekki að leggja það á sig að fara út
í lífsbaráttuna. Ef til vill hefur tíðar-
andinn, sem meðal annars einkenn-
ist af sjálfsdýrkun, haft hér einhver
áhrif. Ef þetta er ástæðan þá held
að foreldrar séu ekki að gera börnum
sínum neinn greiða með því að hafa
þau heima, því þá er bara verið að
ala upp í þeim leti og ódugnað."
Guðný bendir á að áður fyrr hafi
margar kynslóðir búið saman, það
hafi verið eðlilegt ástand og þannig
sé það víða enn, til dæmis í þróunar-
löndum og ýmsum þjóðfélögum.
„Hér sem víðar á Vesturlöndum
höfum við vanist því að búa í kjarna-
fjölskyldum og gerum ráð fyrir því
að ungarnir fari úr hreiðrinu um
tvítugt. Það er i sjálfu sér ekkert
slæmt við það að kynslóðir búi sam-
an, því geta auðvitað fylgt ýmsir
kostir, til dæmis varðandi uppeldi
barna, en við erum búin að venjast
ákveðnum stöðlum í sambandi við
húsnæði, þar sem ekki er gert ráð
fyrir að tvær kynslóðir búi saman.
Ef litið er á þetta frá sjónarmiði
foreldra, þá vilja þeir kannski fara
að losna úr hlutverki uppalandans.
Staða kvenna í þessu sambandi er
athyglisverð. Þegar konur voru ein-
göngu húsmæður var oft talað um
að það væri áfall fyrir þær þegar
börnin fóru úr hreiðrinu. Nú þegar
flestar konur eru komnar út á vinnu-
markaðinn er það vandamál leyst,
en á móti kemur að þær verða áfram
í tvöföldu hlutverki. í stað þess að
hafa lítið að gera þegar ungarnir
fóru, hefur vinna þeirra tvöfaldast,
þær eru bæði á vinnumarkaðinum
og börnin eru- lengur heima.
Ef börn þurfa að vera háð foreldr-
um sínum er ekkert ólíklegt að
þroska þeirra og tilfinningalegu
sjálfstæði seinki. Það eru því ýmsir
ókostir við þetta, miðað við núver-
andi aðstæður."
Skemmtilegir foreldrar
Margir telja að samband foreldra
og barna sé nánara nú en það var
fyrir tuttugu eða þijátíu árum, að
bilið milli þeirra sé ekki eins breitt,
einkum vegna breytinga á lífsstíl
foreldra. Þeir séu nú öllu nýtísku-
legri en áður og opnari fyrir nýjung-
um, skokki um á æfingagöllum og
séu yfírleitt bæði smekklegri og
skemmtilegri.
Það kostar þó sitt að vera svo
skemmtilegur að bömin neiti að yfir-
gefa mann, því samkvæmt útreikn-
ingum Neytendasamtakanna kostar
það að minnsta kosti um 23 þúsund
á mánuði að hafa fullorðinn einstakl-
ing í húsinu. Er þá ekki meðtalinn
kostnaður við fatnað, lyf, tann-
læknaþjónustu, gleraugu, skólabæk-
ur, námskeið, og svona eitt og annað
smotterí sem þau fá stundum aðstoð
við.
Foreldrar sem sjálfir eru lang-
þreyttir á skuldum og lánum reyna
að hlífa börnum sínum við þeim
óskapnaði, en líklega hafa fæstir
leitt hugann að þroska og sjálfstæði
barna sinna í þessu sambandi. En
greinilegt er að unga fólkið unir sér
vel í heimahúsum og má það helst
þakka röggsömum mæðrum sem
hafa tekið að sér hótelstjórn á kvöld-
in eftir vinnu og um helgar.
I lastabæli Orgons
Helga Braga Jónsdóttir og Ellert A. Ingimundarson í hlutverkum
sinum.
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur
TARTUFFE
Höfundur: Moliére
Leikstjóri: Þór H. Tulinius
Aðstoðarleikstjóri: Hafliði
Arngrímsson
Leikmynd: Stígur Steinþórs-
son
Búningar: Þórunn E. Sveins-
dóttir
Myndskyggnusyrpa: Inga Lísa
Middleton
Tónlist: Ríkharður Örn Páls-
son
Hattari: Árný Guðmundsdóttir
Lestir mannfólksins eru efni-
viður Moliéres í Tartuffe, eins
og í öðrum leikritum hans.
Heimskur aðall, sem er rorrandi
í velmegun, þarf ekki að hugsa,
bara láta tímann líða við að
syngja og hlæja, sinna frumþörf-
unum og eyða peningum. Þannig
er fólk Orgons, en á heimili hans
gerist leikurinn. Við fyrstu sýn
virðist það lastabæli, en undir
yfirborðinu eru meinlausar og
ágætar manneskjur.
Dag einn hittir Orgon
Tartuffe, sem þykist vera heit-
trúaður meinlætamaður. Hann
bendir á alla spillinguna á heim-
ili Orgons og vegna þess að sá
gamli vill endilega betrumbæta
móralinn í húsinu, tekur hann
þennan flæking að sér. Tartuffe
nær þvílíkum tökum á Orgon,
að áður en yfir lýkur, hefur sá
afneitað syni sínum og" rekið
hann að heiman og ánafnað
Tartuffe allar sínar 'eigur. En
auðvitað er Tartuffe hræsnari,
sem bíður þess að lifa eins og
þessi fjölskylda, stígur rösklega
í vænginn við unga eiginkonu
Orgons og ætlar sér að hirða
eigurnar.
Á heimili Orgons eru, auk
hans og eiginkonunnar, börn
hans af fyrra hjónabandi, Damis
og Mariane, Cléante, mágur
hans, Valere, sem er tilvonandi
tengdasonur hans og þjónustu-
stúlkan Dorine. Frú Pernilla,
móðir Orgons, kemur í eftirlits-
ferðir — og sé sonurinn blindur
á Tartuffe, þá er móðirin hálfu
verri.
Mér hefur alltaf þótt gaman
að þeim ýkjustíl sem einkennir
Moliére; sem liggur þó ekki í
textanum; hann er skrifaður
blátt áfram af fullri hreinskilni.
En ýkjustíllinn sem sannleikan-
um er pakkað inn í, er bráð-
skemmtilegur. Hinsvegar er
hann æði vandmeðfarinn. í þess-
ari sýningu er árangurinn nokk-
uð misjafn.
í hlutverki Tartuffes er Þröst-
ur Leó Gunnarsson. Persónu-
sköpun hans er heilsteypt en
fremur föl; talandi Tartuffes er
fremur stirður og hann er allur
einhvern veginn kantaður. Hann
talar ekki af neinum sannfæring-
arkrafti við Orgon og er of mik-
ið til hlés, til að trúlegt sé að
hann nái þessum heljartökum á
fólki.
í hlutverki Orgons er Pétur
Einarsson og fannst mér nokkuð
á skorta að hann kæmi þessum
ringlaða karli til skila; leikstíllinn
var of eintóna og látlaus
Aðrir höfðu hinsvegar ágæt
tök á ýkjustílnum. Edda Heiðrún
Backman sýnir enn einu sinni á
sér skemmtilegar hliðar. Hún
leikur hlutverk eiginkonunnar,
sem lætur eins og hún sé galtóm
í hausnum, en á bak við þá grímu
er kæn og heilsteypt kona, sem
ein er þess megnug að afhjúpa
Tartuffe. Sérlega gott var ein-
mitt það atriði, þar sem hún
dregur hann á tálar. Edda Heið-
rún er þar ýkt tælandi, án þess
að fara út í fíflagang. Það er
ljóst að þessi eiginkona hefur
margar hliðar.
í hlutverki sonarins, Damis,
er Steinn Ármann Magnússon.
Damis er kauðskur og klunna-
legur, en þó meinleysisgrey sem
tekst ekki að sýna föður sínum
fram á hræsni Tartuffes. Hann
vill vera ægilegur riddari, en
hefur enga burði í það. Steini
Ármanni tekst að koma því til-
skila. í hlutverki Valere, tilvon-
andi tengdasonar Orgons er svo
Ellert A. Ingimundarson. Undir
spilltu yfirborði hans er góður
og göfugur drengur, sem elskar
Mariane af öllu hjarta og fannst
mér Ellert leika það hlutverk
ágætlega. Sömuleiðis fannst mér
Ingrid Jónsdóttir skila hlutverki
forvitnu og hreinskilnu vinnu-
konunnar vel.
í hlutverki Mariane, dóttur
Orgons, er Helga Braga Jóns-
dóttir — og kafleikur alla hina.
Öllum svipbrigðum og látbragði
er rækilega fylgt eftir með radd-
beitingu og litla dekurrófan,
Mariane, verður langskemmti-
legasta persóna sýningarinnar.
Það er ljóst að Helga Braga er
árans mikil ganmnleikkona.
Guðmundur Ólafsson leikur
Cléante, mág Orgons. Hann var
í allt öðrum leikstíl en restin af
leikurunum. Þótt hann héldi sig
við farsastílinn, hafði hann allt
aðrar áherslur. Hann talaði með
frönskum áherslum og þótt hann
gerði það oftast vel, fannst mér
þetta skjóta skökku við, auk
þess sem mér fannst Guðmundur
á stöku stað fara yfir strikið í
ýkjustflnum. __
Guðrún Ásmundsdóttir var
bráðskemmtileg í litlu hlutverki
Pernillu, móður Orgons, hæfi-
lega þversum, heyrir það sem
hún vill heyra og lítur alltaf á
rígfullorðinn soninn sem hálfgert
pelabam.
Ari Matthíasson leikur örlítið
hlutverk liðsforingja úr varðsveit
konungs, sem kemur rétt í lokin.
Ari gerir sér ótrúlega mikinn
mat úr nánast engum texta og
tekst bókstaflega að stela sen-
unni í þessu litla hlutverki.
Sýningin er bráðskemmtileg
fyrir augað; leikmyndin er aðal-
lega eitt herjans mikið upphækk-
að gólf og leikmunir að meira
eða minna leyti utan við það.
Þetta gaf sýningunni skemmti-
lega hreyfimöguleika, auk þess
sem það undirstrikaði að heil-
mikið væri að gerast í húsinu,
þótt það gerðist ekki allt á þessu
gólfi. Hinsvegar fannst mér
myndskuggnusyrpan út í hött.
Þótt hún sé falleg, finnst mér
hún engu bæta við verkið, auk
þess sem hún var of langdregin.
Ég get engan tilgang sé með
henni, nema skilaboð leikstjórans
um nútímann. Þau skilaboð eru
í verkinu, því það fjallar um
mannlegt eðli og það breytist
aldrei neitt. Búningamir fannst
mér frábærir, sem og allt gervi;
hárkollur, hattar og förðun.
Leikstjórnin er að mörgu leyti
góð; einkennist af hugmynda-
auðgi sem kemur fram í ótal
smáatriðum sem hreyfa sýning-
una vel áfram. Helsti veikleikinn
er að leikstjórinn virðist ekki
hafa unnið nógu vel með leikur-
unum. Það leikur bara hver með
sínu nefi og sýningin verður ekki
nógu heilsteypt. Hún nær því
ekki að hrífa mann, þótt þetta
sé hin ágætasta kvöldskemmtun.