Morgunblaðið - 17.03.1993, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1993
13
Hvað hefur sparast í
heilbrig’öiskerímu?
eftirÞorkel
Helgason
Margt hefur verið ritað undan-
farið hér í Morgunblaðinu um
sparnað í heilbrigðismálum og hvort
þar hafi náðst árangur og þá hver.
Ég þykist þess fullviss að lesendur
eigi margir hveijir erfítt með að
ná áttum í þessum sumpart misvís-
andi upplýsingum og skoðunum.
Grein þessari er ætlað að skýra
stærstu þætti þessa viðfangsefnis.
Sparnaður í rekstri
heilbrigðisstofnana
hátt í milljarð
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið hefur metið árangur af
hagræðingu í rekstri heilbrigðis-
stofnana á síðasta ári. Fram kemur
að útgjöld hafa lækkað milli áranna
1991 og 1992 um hátt í einn millj-
arð króna.Lækkunin er einkum í
rékstri sjúkrahúsanna.en hjá þeim
einum nemur hann rúmum 800
millj. króna.í báðum tölum er búið
að taka tillit til verðbreytinga milli
ára. Samtímis hefur orðið aukning
í umsvifum sjúkrahúsanna. Vissu-
lega kann að vera unnt að fínna
dæmi um hið gagnstæða en á heild-
ina litið verður ekki annað séð en
orðið hafi umtalsverð afkastaaukn-
ing. Ríkisendurskoðun er að vinna
að úttekt á báðum þessum atriðum,
rekstrarspamaðinum og afköstum
sjúkrahúsanna. Bráðabirgðaniður-
stöður koma heim og saman við það
sem þegar hefur verið sagt.
Spamaðurinn í rekstri sjúkrahús-
anna er verulegur og er mér til efs
að sambærilegur árangur hafí náðst
á öðmm stómm útgjaldasviðum
hins opinbera.Þetta er þeim mun
athyglisverðara þar sem afköst
sjúkrahúsanna hafa haldist eða
jafnvel aukist. Álíka sparnaðarað-
gerðir annars staðar hafa einatt
leitt til samdráttar í umsvifum.
Hvemig hefur þetta gerst? Ein
skýring er breyting á skipan sjúkra-
húsmála í Reykjavík þar sem al-
mennar bráðavaktir á Landakoti
vom aflagðar. Þessi aðgerð ein hef-
ur sparað nokkur hundmð milljónir
króna. Hún var umdeild í fýrra en
nú em ekki margir sem vefengja
árangurinn. Að öðm leyti var beitt
almennum niðurskurði á fjárveit-
ingum um leið og sjúkrastofnunum
var gert að gera grein fyrir því
sérstaklega hvemig þær hygðust
bregðast við. Þetta náði að efla við-
leitni stjómenda og starfsmanna til
ýmiss konar hagræðingar í rekstri.
Hefur engínn árangur
náðst í lyfjamálum?
í þeirri umræðu sem vísað er til
í upphafi hefur mest verið fjallað
um lyfjamálin. Heilbrigðisráðuneyt-
ið hefur lagt fram tölur um að
áætla megi sparnaðinn upp á 500
milljónir króna árið 1991 og 700
milljónir króna 1992. Svavar Gests-
son alþingismaður fullyrðir í grein
hér í blaðinu þann 3. mars að í stað
spamaðar hafí reyndar orðið hækk-
un um 10,5%. Erfítt er að fóta sig
í röksemdafærslunni í grein Svav-
ars en sumpart byggist hún á röng-
um eða ósambærilegum upplýsing-
um um lyfjaútgjöld seinustu árin,
en meginmunurinn á niðurstöðu
okkar í heilbrigðisráðuneytinu og
hjá Svavari em gjörólíkar forsendur
um það hvert stefnt hefði ef ekki
hefði verið gripið til aðgerða til að
hemja lyfjaútgjöldin.
Árin 1984-1990 var vöxtur í
lyfjakostnaði Tryggingastofnunar
nær jafnt og þétt 13% á ári og em
þá útgjöldin reiknuð miðað við fast
gengi. Á þessum forsendum dregur
heilbrigðisráðuneytið þá ályktun að
sparast hafi í lyfjaútgjöldum nær
1200 milljónir króna sl. tvö ár eins
og fyrr segir.
Gagnrýnendur segja þrennt við
þessu:
1. Framreikningur ráðuneytisins er
hugbarburður manna þar og lé-
leg reikningskúnst.
2. Jafnvel þótt spá megi á þennan
hátt sér hver heilvita maður að
eitthvað hefði verið gert til að
stemma stigu við þvílíkum út-
gjaldavexti.
3. Sparnaðurinn er bara fenginn
með því að seilast dýpra í vasa
sjúkra og aldraðra og lítið til að
státa af.
4. Nær væri að örva kostnaðarvit-
und lækna en vesalings sjúkling-
anna og þjamia um leið svolítið
að apótekumnum, sem allir em
moldríkir.
Enginn er spámaður
í sínu föðurlandi
Lítum fyrst á gagnrýnina á fram-
reikningana. Nú vill svo til að fram-
reikningur ráðuneytisins kemur
heim og saman við útreikninga
stofnunar utanlands. í Danmörku
er rekin upplýsingaskrifstofa,
Dansk lægemiddeí statistik, sem
gefur út upplýsingar um lyfjamark-
aðinn í Danmörku og fomum ný-
lendum Dana. Stofnunin heldur því
utan um heildarsölu lyfja á íslandi
og er þar bæði um lyf að ræða sem
seld em í apótekum og notuð em
á sjúkrahúsum.
Það sem hér skiptir einkum máli
er að danska stofnunin spáir lyfja-
sölu tvö ár fram í tímann. Á miðju
ári 1991, áður en gripið hafði verið
til aðgerða í heilbrigðisráðuneytinu,
spáði stofnunin að lyfjaútgjöld þjóð-
arinnar það árið í heild yrðu um
24% meiri en raunin varð. Fyrr-
greint mat heilbrigðisráðuneytisins
á lyfjaútgjöldum Tryggingastofn-
unar án aðgerða hljóðar uppá 21%
hærri útgjöld en þau urðu í reynd.
Þá ber að hafa í huga að tölur ráðu-
neytisins taka til útgjalda Trygg-
ingastofnunar einnar, en tölur Dan-
anna ná einnig ti) lyfjaútgjalda
sjúkrahúsanna og til hlutdeildar
sjúklinga í lyfjakostnaðinum, sem
hækkaði nokkuð. í Ijósi alls þessa
era sparnaðartölur ráðuneytisins
hógværar miðað við það sem lesa
má úr áætlun Dananna.
Fullyrðingar ráðuneytisins um
700 milljónja króna sparnað líka
árið 1992 byggist á því að vöxtur-
inn frá fyrri ámm hefði enn haldið
áfram það árið. Auðvitað er því
ekki að neita að slíkir framreikning-
ar verða hæpnari þeim mun lengra
sem horft er fram á við. En hér
skiptir ekki höfuðmáli hvort meta
megi árangurinn á 500, 700 eða
jafnvel 1.000 milljónir króna. Aðal-
atriðið er að unnt reyndist að halda
megninu af þeim mikla ávinningi
sem náðist 1991, sejn sést m.a. á
því að útgjöldin 1992 voru þau sömu
og tveimur ámm áður.
Kólumbusareggið
Gagnrýnendur á aðgerðir heil-
brigðisráðherra segja að auðvitað
hefði ekki verið látið reka á reiðan-
um í lyfjamálum þótt annar ráð-
herra hefði setið í stólnum. En hví
höfðu menn þá horft upp á útgjald-
avöxt án stórvægilegra aðgerða
árum saman? í ráðherratíð Guð-
mundar Bjarnasonar hafði að vísu
samist um nokkurn afslátt frá
áiagningu lyfsala. Um sjötti hluti
þess sem sparast hefur tvö sl. ár
er því að þakka.
Seinustu fjárlög fyrri ríkisstjórn-
ar mæltu fyrir um lækkun lyíja-
kostnaðar og í greinargerð með
fjárlagaframvarpinu fyrir 1991
segir að ráð sé fyrir því gert „að
ná þar fram sparnaði sem nemur
500-600 milljónum króna. M.a. er
gert ráð fyrir að ná þessum sparn-
aði með breyttu skipulagi á inn-
flutningi og dreifingu lyfja, lækk-
aðri álagningu í heildsölu og smá-
sölu og breyttu skipulagi á kostnað-
arþátttöku notenda í lyfjakostnaði“.
Við stjórnarskiptin hafði fátt
komist til framkvæmda í þessum
málum og stefndi lyfjareikningur-
inn því í hæðir. Það var núverandi
heilbrigðisráðherra sem hafði þor
til að framfylgja því sem að hafði
verið stefnt en ekki uppfyllt.
Bera sjúklingarnir byrðamar?
Þá er það þriðja gagnrýnisatriðið
um að sparnaðurinn sé allur á
Þorkell Helgason
„Við viljum sem besta
heilbrigðisþj ónustu
sem sé öllum aðgengi-
leg og að fjárhagur
fólks skipti þá ekki
máli.“
kostnað sjúklinga. Áður en tekið
var til hendinni í lyfjamálum á miðju
ári 1991 nam hlutdeild sjúklinga í
lyfseðilsskyldum lyfjum um
17-18%. A árinu 1992 er talið að
þessi hlutdeild hafi verið 24-25%.
Þau 7% sem hér munar svöraðu það
árið til um 250 millj. króna. Órð-
ugra er að meta árið 1991 þar sem
þá giltu mismunandi reglur á fyrri
og seinni árshelmingi, en ætla má
að hækkun á hlutdeild sjúklinga
hafí svarað til allt að 200 milljóna
króna. Samtals hefur því hlutur
sjúklinga aukist um 450 milljónir
króna þessi tvö ár. En hvað hefðu
sjúklingar orðið að borga mikið ef
lyflaútgjöldin hefðu orðið eins og
spáð var en hlutdeildin verið
óbreytt? Þá hefðu útgjöld þeirra
aukist um 200 milljónir króna. Því
má með nokkrum sanni segja ’að
sviftingarnar í lyfjamálunum hafí í
raun aukið útgjöld neytendanna um
mismuninn eða 250 milljónir króna.
Læknar og apótekarar
Heilbrigðismálin og ekki hvað
síst lyfjaþáttur þeirra em hvarvetna
í skoðun í grannlöndum okkar. Það
er gegnumgangandi í umfjöllun um
málin að nokkur hlutdeild sjúklinga
í lyfjakostnaðinum sé mikilvægt
tæki til að veita aðhald. Auðvitað
er það sjaldnast svo að sjálfír neyt-
endur lyíjanna fái miklu um það
ráðið hvaða lyf em valin og þar
með hvað þau kosta. En læknar
bera eðlilega meiri umhyggju fyrir
sjúklingum sínum en ræflinum hon-
um ríkissjóði og gaumgæfa því bet-
ur lyfjaval og lyfjagjöf þegar það
hefur áhrif á pyngju sjúklingsins.
Sumir hafa hvatt til þess að auka
kostnaðarvitund læknanna sjálfra.
Hvað er átti við með því? Þýski
heilbrigðisráðherrann lagði til sl.
haust að hveijum lækni yrði
skammtaður lyfjakvóti fyrir sjúkl-
inga. Færu þeir fram úr kvótanum
yrðu þeir hýmdregnir. Læknar
brugðust æfír við. Samtök þeirra
dreifðu veggspjaldi þar sem heil-
brigðisráðherrann var kallaður
manndrápari. Reyndar guggnuðu
þeir á því a hengja það upp þegar
í ljós kom að lyfjafyrirtæki höfðu
kostað herferðina!
Viljum við slíkt kvótakerfi?
Hvað lyfsalana varðar þá hefur
heilsöluálagning lyfja nýlega verið
lækkuð vemlega, sem léiddi til um
3% lækkunar lyfjaverðs. Það hefur
aftur í för með sér minni álagningu
apótekaranna, en hún hefur verið
og er há hér í sambanburði við
aðrar þjóðir. Þá em til umfjöllunar
ný lög um lyfsölu og lyfjadreifingu
sem er ætlað að stuðla að aukinni
verðsamkeppni í lyfjainnflutningi
og lyfsölu.
Hvers vegna á að spara?
Við viljum sem besta heilbrigðis-
þjónustu sem sé öllum aðgengileg
og að fjárhagur fólks skipti þá ekki
máli. Til þess að verða við þessum
óskum þarf gríðarmikið fé, á Qórða
tug milljarða króna á ári, einhvers
staðar í kringum 8% af þjóðarfram-
leiðslunni, eða um 25% af ríkisút-
gjöldunum, svo að einhveijir mæli-
kvarðar séu nefndir. Vandinn er að
afla Ijár í þessu skyni. Það hefur
ekki tekist á mörgum liðnum ámm.
Afleiðingin er sívaxandi skulda-
söfnun hins opinbera innanlands og
utan.
Ríkisstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks einsetti sér að
stemma stigu við skuldasöfnuninni,
eyða fjárlagahallanum á tveimur
árum og skapa um leið skilyrði fyr-
ir vaxtalækkun sem aftur er for-
senda þess að atvinnulífíð braggist.
Jafnframt taldi ríkisstjórnin að
fremur bæri að draga úr útgjöldum
en auka skattheimtu til að brúa
bilið.
Áföll í sjávarútvegi ásamt dýpk-
andi heimskreppu koma í veg fyrir
að markmiðið náist á tveimur ámm,
en þó hefur þegar saxast veralega
á ríkissjóðshallann.
Með hliðsjón af hinu mikla vægi
heilbrigðis- og tryggingamála í rík-
isrekstrinum var þegar í upphafí
ljóst að án umfangsmikilla aðgerða
í þeim málaflokki næðist markmið
stjórnarinnar aldrei. Núverandi
heilbrigðisráðherra færðist ekki
undan þessu erfiða en vanþakkláta
viðfangsefni. Því hefur hann verið
mjög undir smásjá fjölmiðla.
Höfundur er aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra.
3M
Glærupennar
Skólaostur
Skólaostur í sérmerktum
kílóapakkningum á einstöku
tilboðsverði í næstu verslun.
VERÐ NU:
658 kr.
kílóið.
VERÐ AÐUR:
kíléið.
ÞU SPARAR:
116 kr.
Ænosiaog
vJL/smjörsalanse
á hvert kíló.