Morgunblaðið - 17.03.1993, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1993
Hvað er svona slæmt
við það að vilja jöfnuð?
eftir Þorstein
Oskarsson
Það er lífsreynsla að vera opinber
starfsmaður þessa dagana. Helstu
pennar dagblaðanna fá heilmikið út
úr því að leggja út af kjarabaráttu
BSRB og KI.
Og menn eru reiðir. Eitthvað trufl-
ar gleði þeirra. Það má sjá á leiðurum
Morgunblaðsins og dagfarsprúður
maður, Ellert Schram, skrifar leiðara
í blað sitt, DV, á allt öðrum nótum
en hann er vanur. Hann hefur nú
allt á homum sér þegar BSRB og
KÍ ber á góma. Nú eru forystumenn
opinberra starfsmanna orðnir veru-
leikafirrtir í leiðara hinn 8. mars.'
Og hvað er svona slæmt við opin-
bera starfsmenn?
Þeir segja að þegar þjóð verður
fyrir áföllum þá eigi hún að grípa
til jafnari skipta. Þetta er ekki ís-
lenskt uppfínning. Þannig hugsa t.d.
ráðamenn í Bandaríkjunum þessa
stundina.
BSRB hefur bent á að það megi
leggja á hátekju- og eignaskatta og
lækka vexti og nota það sem ávinnst
til tekjujöfnunar. Bent hefur verið á
að tíu milljarða vanti í ríkiskassann
vegna svartrar atvinnustarfsemi.
Farið var fram á sama kaupmátt
og á þjóðarsáttartímanum en sá
kaupmáttur var reyndar talinn allt
of lágur af þeim sem stjóma landinu
núna. Við vildum einnig breytingar
í skatta- og velferðarmálum. Innan
BSRB var fullkomin samstaða um
að slík stefna væri bæði rétt og
ábyrg.
Hagsmunagæslumenn hinna
ríku verða reiðir
En það voru ekki aldeilis allir á
sama máli. Menn urðu reiðir og við
fengum að finna fyrir því. Einkum
urðu þeir reiðir sem hafa þokkalegar
tekjur og eiga töluvert fjármagn og
hafa góðar vaxtatekjur af því — og
vel að merkja þeir sem gæta hags-
muna þeirra.
Friðrik Sophusson segir að það
sé ekkert til skiptanna. Ellert er
sammála. Það er ekkert til skiptanna
og sér hver maður sem er ekki veru-
leikafirrtur. Og heilbrigðisráðherra
kallar það gapuxahátt þegar vakin
er athygli á því að á sama tíma og
skattar eru lækkaðir á Coca Cola
þá eru þeir hækkaðir í formi göngu-
deildargjalda á krabbameinssjúkl-
inga.
Málflutningur ráðamanna er far-
inn að minna talsvert á stóryrðin
og dylgjurnar sem voru notaðar um
forystumenn launamanna fyrr á öld-
inni þegar hinir ríku vörðu eigur sín-
ar með klóm og kjafti meðan al-
menningur lapti dauðann úr skel.
Að sjálfsögðu er málstaður þeirra
slæmur sem hafa ekki annað til
málanna að leggja en stóryrði, köp-
uryrði og útúrsnúninga.
Mánaðarlaun á bilinu 50 þús.
kr. til 2 milljónir
En hvað hugsar fólk sem er veru-
leikafirrt? Það hlýtur að vera for-
vitnilegt.
Við í BSRB hugsum t.d. þannig
að tuttugu- til fertugfaldur launa-
munur sé óeðlilegur. Þar erum við
að tala um laun á bilinu 50 þúsund
til 1 til 2 milljónir á mánuði. Þar
teljum við að skipta megi jafnar.
Við teljum einnig fáránlegt að það
megi ekki leggja skatta á þá sem
hafa góð efni fyrr en þeir fara á
spítala eða þurfa á lækningu að
halda.
Ef það er veruleikafirring að vilja
meiri jöfnuð meðal fólks þá teljum
við það satt að segja gott að vera
talin veruleikafirrt.
Ríkisstjórnin er glöð
Ráðamenn hlakka nú mjög yfir
úrslitum atkvæðagreiðslunnar í
BSRB og KÍ og þeir eiga bágt með
að leyna gleði sinni. Fjármálaráð-
herra talar um að raunsæið hafí sigr-
að. Það skilur maður mæta vel. Þau
hafa ekki verið svo uppörvandi skila-
boðin sem hafa borist til þeirra í
skoðanakönnunum að undanförnu.
„Kannski er þetta stuðningur við
ríkisstjórnina?"
„Ætli fólkið sé svona ánægt með
kjörin?"
Eitthvað svona gætu þeir sem búa
í öðrum raunveruleikaheimi en fólkið
í BSRB og KÍ hugsað á góðri stund
yfir góðu glasi á góðra vina fundi.
I raunveruleikanum — það er nú lík-
ast til.
Hvers vegna sagði fólk nei?
í þessum kosningaslag hafði rík-
isstjórnin sigur. Það fer ekki milli
mála. Og hún er vel að þeim sigri
komin.
Með skefjalausum áróðri tókst
þeim sem beijast fyrir hagsmunum
hinna efnameiri að koma í veg fyrir
samþykkt í BSRB og KÍ. Til þess
höfðu þeir sérstaklega góða aðstöðu
innan allra helstu fjölmiðla landsins
og notuðu sér það. Sá styrkur skal
ekki vanmetinn enda helltust yfir
okkur öll helstu ótíðindi hérlend og
erlend vel og skilmerkilega í blöðum
og í öllum fréttatímum meðan á
undirbúningi atkvæðagreiðslu stóð.
Bölmóðurinn og svartagallsrausið
var í hámarki og þar bar hæst Fær-
eyjar með tilheyrandi skilaboðum til
okkar á íslandi.
Aðgerðaleysi ríkisstjórnarinnar í
atvinnumálum er einnig farið að
virka. Opinberir starfsmenn hafa
ekki háð kjarabaráttu í viðvarandi
atvinnuleysi um langan tíma. Áhrif
þess skulu ekki vanmetin. Allar
gerðir stjórnvalda lögðust þungt á
vogarskálarnar þó þær réðu ekki
einar.
Fólk hafnaði verkfallsboðun af
ýmsum ástæðum. Mest lét það í ljós
áhyggjur út af afkomu sinni í verk-
falli. Þeir sem töluðu gegn því að
fólk samþykkti verkfallsboðun höfð-
uðu mest til ótta fólks um afkomu
og hve kostnaðarsamt það væri að
vera í verkfalli. Þeir töluðu aftur og
aftur um verkfallið 1984 en forðuð-
ust það eins og heitan eldinn að
nefna samþykkt verkfallsboðunar
félaga innan BSRB 1987 og stutt
verkfall eða ekkert [}h sólarhringur
í Félagi íslenskra símamanna). Það
var mismunandi eftir félögum og
einhveijir bestu samningar sem fé-
lögin í BSRB hafa gert.
Fólk óttaðist einnig aðgerðir gegn
núverandi stjórnvöldum og tók trú-
anlegar yfirlýsingar stuðnings-
manna þeirra um að okkur yrði hald-
ið úti í löngu verkfalli.
Fólk hafnaði einnig verkfallsboð-
un af þveröfugri ástæðu. Því fannst
að með því að efna til verkfalls og
semja við þær aðstæður væri verið
að taka ábyrgð frá ríkisstjórninni.
Ef til slíks kæmi gæti hún kennt
okkur um allt sem afvega færi í þjóð-
félaginu og það vildu fjölmargir ekki.
Öðrum fannst að kröfurnar væru
ekki nógu háar, það tæki því ekki
að fara í verkfall fyrir 5% til 7%
kaupmáttaraukningu. Því var einnig
haldið fram að verkfallsboðun væri
ekki tímabær. Það þyrfti lengri tíma
til að ávinna harðari baráttu fylgi.
Það kemur í ljós.
Átti atkvæðagreiðslan að fara
fram? Um það eru skiptar skoðanir.
Almennt var forysta hinna ýmsu
félaga á þeirri skoðun. Áður en at-
kvæðagreiðslan fór fram var lítill
gangur í samningaviðræðum. Meðan
á undirbúningi atkvæðagreiðslu stóð
lifnaði verulega yfir viðræðum. Nú
er að sjá hvert framhaldið verður.
Það verður fróðlegt þó varla geti það
talist forvitnilegt.
Því hefur verið haldið fram að það
hafi verið mistök að fara út i at-
kvæðagreiðsluna. Það leiðir tíminn
í ljós og hafi þar verið um mistök
að ræða þá er að læra afþeim.
Krafan um kosningar var mjög sterk
innan BSRB.
Fjármálaráðherra sagði að út-
koma atkvæðagreiðslu breytti engu.
Það má taka undir það.Staðan í dag
er lík og áður en til atkvæðagreiðslu
kom. Ábyrgðin er öll hjá ríkisstjórn-
inni hvað varðar ástandið í atvinnu-
og launamálum. Hún hefur stjórnað
óáreitt í tæp tvö ár og hefur ekki
Þorsteinn Óskarsson
„En eru menn með eða
á móti verkfalli spyr
fólk.
Þannig spurningum
er ekki hægt að svara.
Yerkfall er verkfæri.
Menn eru ekki með eða
á móti verkfærum en
nota þau þegar við á.“
við okkur launafólk að sakast. En
það getur hver maður skilið að það
er kærkomið fyrir ríkisstjórnina að
talsmenn hennar að ræða eitthvað
annað en kaup og kjör sérstaklega
ef slík umræða gæti komið höggi á
þá forystumenn launafólks sem helst
hafa velgt henni undir uggum.
Hvað hefur áunnist í
verkföllum?
Eitt af því sem andstæðingar þess
að sagt yrði já í atkvæðagreiðslunni
notuðu var að það borgaði sig ekki
að fara í verkfall.
Það var reiknað og reiknað og
auðvitað var útkoman neikvæð. Svo-
leiðis „reiknivísindi" byggjast nefni-
lega á því.
I framhaldi af þannig reiknings-
kúnstum mætti spyija: Hvernig ætli
það sé reiknað út í dag hvort það
hafi borgað sig að beijast fyrir
'mannsæmandi lífi á kreppuárunum
á fjórða áratugnum á miklu harðari
Hættum allri rányrkju —
byggjum upp fiskstofnana
eftir Jóhannes
Arason
Það er mikið talað um atvinnu-
leysi síðustu mánuði og ekki að
ástæðulausu; fyrirtækin fara á haus-
inn hvert af öðru, gjaldþrot þar og
gjaldþrot hér, og í framhaldi fær
starfsfólkið uppsagnir. Svo er ríkið
með sínar sparnaðarráðstafanir og
segir upp fólki. í kjölfar gjaldþrota
verða bankarnir oft fyrir stóráföll-
um. Tapinu verða þeir að jafna á
fólkið, sem skiptir við þá, með hærri
vöxtum. Verst kemur þetta niður á
ungu fólki, sem er að byggja yfír
sig. Það hefur margt hvert lent í
afleitri skuldasögu síðustu tvo ára-
tugi. Og í viðskiptum við skuldara
era bankar miskunnarlausir.
Atvinnuleysið fer vaxandi. Hvar
endar þetta, er stundum sagt. En
lítum til annarrar áttar. Vetrarver-
tíð fer í hönd víða um land og þá
getur allt breyst til betri vegar. Sú
var tíðin að stór hópur fólks streymdi
á vertíð á vetrum, svo hundruðum
skipti, aðallega til Suðurnesja, Vest-
urlands og Vestfjarða. Margur ungl-
ingurinn af landsbyggðinni lærði þar
til sjómennsku og varð með tímanum
dugandi athafnamaður. Vertíðar-
vinna bjargaði oft fyrr á tíð heilum
byggðarlögum frá örbirgð og vand-
ræðum. Þá var oftast nær mikill físk-
ur á grunnmiðum og sóttur á smá-
fleytum þess tíma. En nú er best
að líta kringum sig á gömlu útgerð-
arstövunum á Suðurnesjum. Ég
hafði tækifæri til að kynnast þeim
lítilsháttar hér áður fyrr. Þar úti
fyrir voru talin einhver bestu fiskim-
ið í heimi og reyndar voru þau kring-
um allt land. Þá barst oftast nær á
Iand óhemja af físki. Eftir að skipin
stækkuðu streymdi fólk til Suður-
nesja hvaðanæva af landinu, hafði
mikla vinnu og góðar tekjur; fór
heim í vertíðarlok með launin sín
og jafnaði skuldareikninginn við
faktorinn í sínu byggðarlagi.
En hvernig er ástandið nú á Suð-
urnesjum í atvinnumálum? Það er
vægast sagt afleitt. Utgerðarmenn
virðast ekki þar hafa gengið til góðs
götuna fram eftir veg, eins og stend-
ur í kvæði Jónasar. Þeir reistu þar
margir hveijir myndarlegar verbúðir
áður fyrr meðan allt lék í lyndi og
þeir græddu stórfé. í þessum verð-
búðum var gott að vera, flestir út-
gerðarmenn vildu láta fara vel um
verkafólk sitt og var það á margan
hátt þeim til sóma. En hvernig er
nú með þessar verbúðir? Þessar verð-
búðir, sem áður fyrr hýstu 30 til 40
manns, standa nú auðar og drabbast
niður. Hvernig stendur á þessu. Jú,
útgerðarmenn hafa svör við því. Það
eru breyttar veiði- og vinnuaðferðir.
í stað þess að láta bátana flytja fisk-
inn að landi, eins og var á hinum
gömlu og góðu dögum, þegar fóikið
í landi vann aflann í fiskvinnsluhús-
um, þá er hann nú að meira og
minna leyti fluttur úr landi óunninn.
Það borgar sig betur fyrir útgerð-
ina. Þá hafa verið keyptir rándýrir
frystitogarar og fiskurinn unninn
um borð úti á hafi. Þar vinnur tiltölu-
lega fámennur hópur sem hefur góð
laun en strangan vinnudag.
Stundum hefur þessum skipum
verið líkt við galeiður og áhöfnin
samkvæmt því. En gamalt, gott
landverkafólk gengur meira og
minna atvinnulaust. Lifir á atvinnu-
leysisbótum og lepur dauðann úr
krákuskel. Það versta við allan þenn-
án veiðiskap útgerðarmanna er að
fískistofnarnir eru óðum að ganga
til þurrðarÆf maður lítur yfir veiði-
söguna er hún ekki góð. Kunn er
saga útgerðarmanna hér áður fyrr
frá hvala- og selveiðum. Það voru
að vísu aðallega Norðmenn sem
stunduðu þá rányrkju. Síðan komu
síldveiðarnar. I tengslum við þær
risu víða upp smá þorp; nefna má
Hjalteyri og Djúpuvík og fleiri. Þar
var síldarsöltun og síldarbræðsla,
fullt að gera og mikil ævintýri. Þá
urðu útgerðarmenn og sjómenn
gripnir gullæði, ótæmandi auðlind
„Það hefur verið stund-
uð gegndarlaus rán-
yrkja undanfarna ára-
tugi, allt síðan togara-
veiðar hófust, og Einar
skáld Benediktsson
hvatti sjómenn til að
sækja dýpra, „sá grái
er utar“ sagði hann í
fallegu kvæði... Og með
stærri skipum fundu
sjómenn þann gráa utar
— og nú er svo komið
að hann kann að verða
útdauður með sama
áframhaldi.“
og þjóðin á leið til ríkidæmis. Veiðin
stunduð gegndarlaust, síldin elt um
allan sjó, veidd norður að ísbrún.
Þá var stofninn hruninn. Þeir útgerð-
armenn, sem komu þarna við sögu,
voru kallaðir athafngmenn, hafa
máske fengið riddarakross fyrir
bjartsýni og stórhug, jafnvel stór-
riddarakross, en silfur hafsins hefur
síðan varla sést.
Það hefur verið stunduð gegnd-
arlaus rányrkja undanfarna áratugi,
allt síðan að togaraveiðar hóf-ust
og Einar skáld Benediktsson hvatti
sjómenn til að sækja dýpra; sá grái
er utar, sagði hann í fallegu kvæði.
Með stærri skipum fundu sjómenn
þann gráa utar og nú er svo komið
að hann kann að verða útdauður
með sama áframhaldi. Eins og áður
er sagt hefur verið stunduð gegndar-
laus rányrkja og nytjastofnar óðum
að minnka á grunnmiðum; þar er
skýringin á því að útgerðarmenn
leggja ofurkapp á togaraútgerð og
nú síðast frystitogara. Þeir geta sótt
á dýpstu mið, tekið allt smátt og
stórt, plægt hafsbotninn og skilið
hann eftir í flagi. Hvað um það;
útgerðarmenn hafa fengið að ráða
þessu. Þeir hafa slegið eign sinni á
fiskimiðin, litið svo á að þeir mættu
haga sér þar eins og þeim sýndist,
öðrum kæmi það ekki við. Þegar
þeir græddu áttu þeir gróðann en
er ver gekk og þeir sýndu tap þá
varð ríkið að koma til hjálpar, oft
með stórfelldri gengisfellingu. Tap-
inu var velt yfir á þjóðina.
Það er af framansögðu og nú orð-
ið vonlaust fyrir ungt fólk og at-
vinnulaust að fara á vertíð til að ná
í pening og grynnka á bankaskuld-
um og bjarga sér út úr stórvandræð-
um. Það er sama og að leita ullar í
geitarhúsi. Gegndarlaus veiðigræðgi
og rányrkja hefur séð fyrir því.
Ég veit að margir útgerðarmenn
hafa aldrei ætlað sér út í þetta veiði-
kappþlaup um fiskinn; þeir hafa
neyðst til að taka þátt í þessum
hrunadansi. Þeir hafa og margir
hveijir heldur kosið að fólkið fengi
að vinna aflann en fylgja fram þess-
ari togaravitleysu. Það voru og fleiri
en útgerðarmenn sem hvöttu til
meiri og meiri sóknar í fiskstofnana.
I
I
í
í
i