Morgunblaðið - 03.06.1993, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1993
"
Þegar þotuöldin
hófst í Keflavík
Þannig leit B-26 vélin út, sem Robert S. Dorsey ofursti nauðlenti á Georg William Whitehurst, fv. varaformaður hermálanefndar Banda-
Islandi 1942.
ríkjaþings.
Spjallað yfir eldhúsborðið hjá Dorsey-hjónunum. F.v.: Whitehurst, Gunnar Helgason og Robert S. Dorsey hafa þekkst síðan 1952.
Sigurborg, Gunnar og Dorsey.
í október næstkomandi verða
20 ár liðin síðan aðalflugbrautin á
Keflavíkurflugvelli var lengd úr 2
í 3 km.
í Morgunblaðinu 10. október
1973 er sagt frá þessum atburði
á eftirfarandi hátt: „„Með þessari
flugbrautarlengingu er Keflavík-
urflugvöllur kominn í röð bestu
flugvalla, sem við þekkjum til,“
sagði Björn Guðmundsson flug-
stjóri, formaður Félags íslenskra
atvinnuflugmanna, við opnun nýju
flugbrautarinnar í gær.“
Ennfremur er í greininni vitnað
í orð fyrrverandi samgöngumála-
ráðherra, Bjöms heitins Jónsson-
ar, sem segir m.a.: „Þetta er mjög
mikilvægur dagur fyrir íslensk
flugmál og framtíð Keflavíkur-
flugvallar og nú vantar aðeins
herslumuninn varðandi tæknileg-
an útbúnað til þess að aðstaðan
hér sé eins góð og hugsast getur.“
Undirrituð hefur nokkrum sinn-
um hitt tvo af upphafsmönnum
þessara framkvæmda, Gunnar
Helgason hæstaréttarlögmann og
Robert S. Dorsey ofursta, á þorra-
blótum íslendingafélagsins hér í
Washington. Þar hafa þessi og
önnur mál borið á góma. Mér lék
forvitni á að afla nánari upplýs-
inga um tildrögin að þessari leng-
ingu flugbrautarinnar og var því
ákveðið að hittast á heimili Dors-
ey-hjónanna á Virginíuströnd um
miðjan mars síðastliðinn.
Upphaf þotuflugs til
Bandaríkjanna
Á heimili Dorsey-hjónanna
gafst mér tækifæri til að hitta
þrjá menn sem áttu frumkvæðið
að því að gera Keflavíkurflugvöll
að þeirri mikilvægu samgönguæð,
sem hann er nú. Þeir eru, auk
Roberts S. Dorsey ofursta, Gunnar
Helgason hrl. fyrrverandi lögræð-
ingur Flugleiða og dr. George
William Whitehurst, fyrrverandi
varaformaður hermálanefndar
Bandaríkjaþings.
Gunnar varð fyrstur til að út-
skýra sögulegan bakgrunn at-
burðarásar.
Gunnar: Keflavíkurflugvöllur
hefur löngum skipað mikilvægan
sess í samskiptum íslendinga við
önnur lönd og ekki síst verið mikil-
væg brú á milli Evrópu og Vestur-
heims. Á árunum 1964-1970
starfræktu Loftleiðir hf. flugvélar
af gerðinni Rolls Royce 400, eða
CL-44, á N-Atlantshafi. Árið
1970, í aprílmánuði, laskaðist ein
af þessum vélum á Kennedy-flug-
velli í New York. Gír í nefhjóli
brotnaði eftir lendingu og var eng-
in varaflugvél til reiðu og voru nú
góð ráð dýr. Gripið var til þess
ráðs til að halda öllu flugi gang-
andi, að fá leigða DC 8-þotu, með
bandarískri áhöfn, hjá bandaríska
flugfélaginu Seaboard World Airli-
nes, og þar með hófst þotuflug
Loftleiða á N-Atlantshafi. Það
kom brátt í ljós, að við vissar að-
stæður á Keflavíkurflugvelli gátu
þessar flugvélar ekki lent á einni
aðalflugbrautinni og var þetta
meiri háttar vandamál. Það varð
að leysa til að tryggja allt öryggi
og að flugið gæti farið fram á
reglubundinn og fullnægjandi hátt
við allar aðstæður. „Ég man
hvemig þetta byrjaði allt saman
eins vel og það hefði gerst í gær,“
heldur Gunnar áfram. „Sigurður
Helgason, fyrrverandi forstjóri
Flugleiða, og ég vorum staddir í
Washington D.C. ásamt fulltrúum
íslenska ríkisins, að ganga frá
gagnkvæmum loftferðasamningi á
milli íslands og Bandaríkjanna.
Það var hringt í okkur snemma
morguns. Á þessum árum komu
vélamar til Kennedy-flugvallar árla
morguns. Þetta var mjög annasam-
ur tími hjá Loftleiðum. Ekki var
mikill tími til að ákveða hvað skyldi
gera. Hundruð farþega voru
strönduð og ákvörðun var tekin um
að fá DC 8-flugyél leigða frá Se-
aboard World Airlines, eins og ég
greindi frá hér að framan.
- Voru engar RR-400 fáanlegar?
Gunnar: „Nei, við höfðum fest
kaup á þeim vélum, sem tiltækar
voru á markaðnum, og látið breyta
þeim á sínum tíma í farþegavélar,
en þetta voru upprunalega vöru-
flutningavélar. Félagið hafði ekki
fjárhagslegt bolmagn til að hafa
flugvél til vara, ef eitthvað færi
úrskeiðis. Við hringdum því, við
svo búið, í einn af yfirmönnum
Seaboard World Airlines, vöktum
hann upp snemma morguns og
tjáðum honum vandræði félagsins,
og sögðumst þurfa á flugvél að
halda á stundinni. Þannig byijaði
rekstur á DC 8-þotum hjá Loftleið-
um. íslenskar áhafnir höfðu ekki
fengið þjálfun á þessa gerð flug-
véla, sem tók allt að 4 vikum eða
svo. Þær voru mun stærri og af-
kastameiri en Rolls Royce-vélam-
ar, og fluttu alit að 249 farþega,
en hinar vélamar 189. Okkur varð
strax ljóst, að það var mjög mikil-
vægt öryggisins vegna að allar
aðstæður væru viðunandi og full-
nægjandi á Keflavíkurflugvelli, en
þrándur í götu var lengd norður-
suður-flugbrautarinnar. Þá vil ég
bæta því við, að strax fór í gang
áætlun um þjálfun íslenskra
áhafna á DC 8-þoturnar og lauk
henni fyrir miðjan maí 1970.“
Oft má nota persónuleg sam-
bönd til að leysa flókin
vandamál
Dorsey: „Gunnar hringdi í mig
á sínum tíma, um mitt ár 1970.
Hann var þá staddur sem oftar
einhvers staðar í Bandaríkjunum,
annaðhvort í Texas eða Kalifomíu,
að mig minnir. Hann kvað knýj-
andi og brýna nauðsyn, að fá
lengda eina aðalflugbrautina á
Keflavíkurflugvelli, þ.e. svokallaða
norður-suður-flugbraut. Jafn-
framt skýrði hann mér frá þeim
vandamálum, sem Loftleiðamenn
stæðu frammi fyrir við tilkomu
DC 8-þotnanna, sem þyrftu lengri
flugbraut en fyrri vélar félagsins
til að fyllsta öryggis væri gætt í
öllum veðmm. Bætti hann við, að
við viss veðurskilyrði, þegar hlið-
arvindar væra, gætu vélar þessar
ekki af fyllsta öiyggi notað eina
aðalflugbrautina. Þessu yrði með
einhveiju móti að kippa í lag. Það
væra sameiginlegir hagsmunir
Bandaríkjanna og Islands að koma
málum þannig fyrir, að allar
stærstu flugvélar í umferð á N-
Atlantshafínu gætu lent á Kefla-
víkurflugvelli af fyllsta öryggi í
öllum veðrum. Ég svaraði Gunnari
og sagðist muna eftir þessari flug-
braut, hún væri of stutt. Endaði
símtalið okkar á þann veg, að ég
sagðist vera honum sammála um
nauðsyn tafarlausra úrbóta og lof-
aði að koma því rétta boðleið til
þess aðila, sem ég hefði trú á að
hlusta myndi á mig.“
- Hvemig þekktust þið tveir?
Dorsey: „Eg var á Íslandi á
árunum 1952-1953 í samtals
16-18 mánuði og unnum við
Gunnar náið saman á þeim tíma
og höfum alltaf haft mikið sam-
band síðan.“ Dorsey var háttsettur
yfírmaður í Keflavík og Gunnar
var lögfræðingur og tengiliður við
íslensk stjómvöld á lögfræðiskrif-
stofu bandaríska flughersins á
Keflavíkurflugvelli. „Eg man að
ég kom til landsins 21. júní, þegar
sólin skein allan sólarhringinn og
engin leið var að sofa. Þetta var
nú reyndar ekki fyrsta heimsóknin
mín, því 1942 var ég á leið til
Englands til að vinna stríðið fyrir
alla,“ heldur Dorsey áfram og
skellihlær, „og nauðlenti á íslandi
á öðrum hreyflinum á flugvél
bandaríska hersins af gerðinni
B-26 (US Army Air Command)."
- Hvað gerðist þegar Gunnar
hringdi í þig út af lengingu flug-
brautarinnar?
Dorsey: „Ég hafði kynnst dr.
George William Whitehurst í
tengslum við samskipti okkar og
samvinnu við sameiginlega kirkju,
sem við báðir sóttum á þessum
árum og hringdi í hann. Hann var
þingmaður í 18 ár (1968-1987)
og varaformaður hermálanefndar
Bandaríkjaþings (Congress Armed
Forces Services Committee). Ég
hvatti hann til þess að fara til ís-
lands, til þess að kynna sér allar
aðstæður. Ferð þangað væri vel
þess virði, því að landið væri mjög
heillandi og fagurt."
Whitehurst: „Öll árin sem ég
var á þingi var ég í þessari nefnd,
sem hefír úrslitavald um allar
hernaðarframkvæmdir á vegum
Bandaríkjastjórnar bæði innan og
utan Bandaríkjanna. Það hefur
verið haustið 1970 sem ég kom
fyrst til íslands. Ég man að ég
kom við á íslandi á leið frá ísra-
el, hafði verið þar í viðræðum við
Goldu Meir forsætisráðherra. Eitt
fyrsta verkefni mitt á flugvellinum
var að kaupa íslenska lopapeysu,
afskaplega fallega peysu! Síðan
var ég í þessari peysu í sjónvarps-
viðtali hér vestra og hitti vin minn
skömmu síðar, sem sagðist hafa
séð mig í sjónvarpinu. Ég spurði
hann hvað ég hefði verið að tala
um og sagðist hann ekkert muna
það. Hins vegar talaði hann mikið
um hvað ég hefði verið í fallegri
peysu.
Ég fór nokkrum sinnum til ís-
lands, aðallega með stuttri við-
komu, fékk þá venjulega stutt yfir-
lit hjá yfírmönnum sjóhersins, að-
allega um ferðir sovéskra kaf-
báta.“
Whitehurst: „Ég man vel eftir
þessu verkefni á íslandi, því ég
hafði ekki einungis rætt það við
Dorsey, heldur einnig við Wilbur