Morgunblaðið - 03.06.1993, Page 47

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1993
4*7
Eiríkur Björnsson
læknir — Minning
Fæddur 15. júní 1898
Dáinn 10. janúar 1993
Kunnur og farsæll læknir, Eirík-
ur Björnsson, sem lengst sinnar
ævi starfaði og bjó í Hafnarfirði,
lézt hinn 10. janúar sl. á hjúkrunar-
deild Hrafnistu í Hafnarfirði á ní-
tugasta og fimmta aldursári.
Eiríkur var kominn af þekktum
austfirzkum ættum, dugnaðar- og
atorkufólki, sem gerði garð sinn
frægan. Foreldrar hans voru hjónin
Guðrún Þorsteinsdóttir og Bjöm
Eiríksson, sem bjuggu á Karlsskála
við Reyðarfjörð. Á Karlsskála fædd-
ist Eiríkur og þar ólst hann upp við
algeng sveitastörf, þar til hann sett-
ist í Menntaskólann i Reykjavík.
Þar lauk hann stúdentsprófi 1919.
Kandidatsprófi frá læknadeild Há-
skóla íslands lauk hann 1926. Var
um hríð staðgengill héraðslæknisins
í Ólafsvík, meðan sá sat á Alþingi
íslendinga. Fór að því búnu á fæð-
ingardeild Ríkisspítalans í Kaup-
mannahöfn. Var síðan um skeið í
framhaldsnámi á ýmsum sjúkrahús-
um í Höfn. Eftir heimkomuna var
hann við læknisstörf í Ólafsvík,
Hróarstunguhéraði og Neskaupstað
til 1933, en flyzt þá til Hafnarfjarð-
ar, starfar þar sem heimilislæknir
og býr til æviloka. Skólalæknir við
Barnaskóla Hafnarfjarðar var hann
í áratugi og farsæll þar sem í öðrum
læknisstörfum, sem hann hafði með
höndum.
Eiríkur læknir var heitinn eftir
afa sínum, Eiríki Bjömssyni (1830-
1910) bónda, lengstum á Karls-
skála við Reyðarfjörð. Kona hans
var Sigríður Pálsdóttir á Karls-
skála. Börn þeirra vom þessi:
Helga, átti Jón ritsjóra, skáld og
alþingismann Ólafsson; Pálína, átti
Hans skipstjóra Mohr í Færeyjum;
Björn á Karlsskála (faðir Eiríks
læknis í Hafnarfírði); Guðni, hrepp-
stjóri sama stað; Steinunn, átti séra
Ólaf Stephensen í Bjarnarnesi;
Guðný, átti Jóannes Paturson,
kóngsbónda á Kirkjubæ í Færeyj-
um; Hansína, seinni kona dr. Bene-
dikts kaupmanns Þórarinssonar í
Reykjavík; og yngstur var Helgi,
bakari, síðast í Reykjavik. Öll urðu
þessi börn þekkt að dugnaði og
atorku, hvert á sínu sviði.
Einna mestur frægðarljómi stóð
af Guðnýju, sem gift var kóngs-
bóndanum og sjálfsstæðishetjunni
færeysku, Jóannesi Paturson, Hún
stóð við hlið manns síns í færeysku
sjálfstæðisbaráttunni af fullri ein-
urð og drengskap. Allir töldu Jóann-
es Paturson vera mikinn auðnu-
mann að vera kvæntur slíkum kven-
skömngi og kvenkosti sem Guðný
Eiríksdóttir frá Karlsskála var. Þau
eignuðust níu mannvænleg börn,
fimm dætur og fjóra syni. Islenzka
húsfreyjan í Kirkjubæ kom sér vel
og var virt af Færeyingum, blíð og
þýð heim að sækja og var það al-
kunnugt í Færeyjum og víðar,
hversu vel hún studdi mann sinn
og stóð við hlið hans í sjálfstæðis-
baráttu eyjamanna. Frægt var það
og henni til vegsauka, er það gerð-
ist á þjóðmálafundi einum í Þórs-
höfn í Færeyjum, þar sem hart var
gengið fram og ómaklega vegið að
bónda hennar, kóngsbóndanum Jó-
annesi, þegar hann átti við ramman
reip að draga, eins og svo oft áður,
að hún kallaði til hans í hita leiks-
ins: „Gefstu ekki upp Jóannes!“
Fæeyska menntakonan Marie R.
Mikkelsen segir frá því (1920) að
þá hafi „frá bjargi til bjargs og
drangi til drangs um endilangar
Færeyjar kveðið við sem bergmál:
„Gefstu ekki upp...“ Þessi hvatning-
ar- og eggjunarorð Guðnýjar Eiríks-
dóttur, konunnar frá Karlsskála við
Reyðarijörð, föðursystur Eiríks
læknis, ómuðu lengi í hug og hjarta
Fæeyinga, þegar þeir stóðu í
ströngu í sjálfstæðisbaráttu sinni.
Guðný átti ekki langt að sækja
dugnaðinn, atorkuna og kjarkinn,
þar sem faðir hennar var, alnafni
og afi Eiríks Björnssonar læknis.
Um þennan Eirík Bjömsson á
Karlsskála segir í „íslenzkum ævi-
skrárn" Páls Eggerts Ólasonar:
„Orðlagður atorkumaður, bæði í
búskap og sjávarútgerð og varð
auðmaður, en drengskaparmaður.
Og verðlaun hlaut hann sökum
þessa úr sjóði Kristjáns konungs
níunda."
Eiríkur læknir sagði undirrituð-
um um þennan merka alnafna sinn
og afa, að hann hefði verið með
þeim fyrri til að bæta tún sín með
því að bera á þau fiskúrgang. Með-
an bezt lét átti hann rösklega 100
sauði gelda. Fjörubeit var mikil á
Karlsskála. Var geldfénu beitt þar.
En annar fénaður, sem var mikill,
var að mestu hafður á gjöf og skorti
aldrei hey. Það fannst á, að Eiríkur
læknir dáðist mjög af þessum afa
sínum. Það mátti vel merkja, að
hann leit hann sem mikla fyrir-
mynd, sem vert var að líkja eftir.
Þegar Eiríkur Björnsson flyzt til
Hafnarfjarðar, hverfur hann úr
stórum frændgarði á Norðfirði, þar
sem hann hafði „praktiserað" þtjú
árin á undan. Fyrst í stað sá hann
mjög eftir því að flytjast þangað.
Þar var mikið athafnalíf, mikil út-
gerð og umsvif og plássið í örum
vexti og uppgangi. Þar hafði hann
nóg að gera sem læknir og átti
góða vini og ættmenni að. Þegar
hann kemur til Hafnarfjarðar 1933,
hefur hann ekki beinlínis í hyggju
að setjat þar að til frambúðar. Oðr-
um læknum, sem á þeim árum
hugðu á dvöl í Hafnarfirði, mis-
tókst að festa sig þar, náðu ekki
að „praktisera“. Hann kynnist fljót-
Sigríður Sigurðar-
dóttir — Minning
Fædd 22. janúar 1917
Dáin 6. maí 1993
Mig langar með nokkrum orðum
að minnast Sigríðar Sigurðardóttur
þótt seint sé.
Sigga, eins og ég kallaði hana
alltaf, reyndist mér eins og móðir
frá unglingsaldri, þar til leiðir okk-
ar skildu vegna 'aðstæðna sem
óþarfi er að minnast á hér.
Sigga kom inn á heimili föður
míns árið 1964 og var ég þá fjórtán
ára gamall og með mjög ákveðnar
skoðanir á mínu sjálfstæði eins og
gengur og gerist með fólk á þessum
aldri. Sigga virti það alltaf, en
reyndi þó að hafa áhrif á, ef henni
fannst ég ganga of langt í þeim
efnum. Mér eru minnisstæðar
stundirnar er við komum okkur vel
fyrir inni í stofu á síðkvöldum með
kaffi og eitthvert meðlæti sem hún
hafði snarað fram af sinni alkunnu
snilld. Svo tók hún sér oft bók í
hönd og las upphátt, og einhvern
veginn fínnst mér í dag eins og
oftast hafi þjóðsögur Jóns Árnason-
ar orðið fyrir valinu.
Sigga hafði þann hæfileika að
hrífa áheyrendur með sér þegar hún
las eða sagði frá, þannig að þeim
fannst þeir vera staddir á því sögu-
sviði sem við átti hveiju sinni.
Seinna er ég stofnaði mína eigin
fjölskyldu tók Sigga henni af sömu
ástúð og hún hafði alltaf sýnt mér
og áttum við öll mjög góðar stund-
ir saman, þótt þær hafi ekki orðið
eins margar og ég hefði óskað.
Ég og fjölskylda mín vottum
börnum Sigríðar og öðrum aðstand-
endum innilega samúð.
Bjarni S. Ingimarsson.
lega Bjarna Snæbjörnssyni lækni,
sem honum féll hið bezta við, bæði
sem mann og lækni. Voru skipti
þeirra ætíð hin beztu, enda báðir
mennirnir skilningsríkir og dreng-
lundaðir. Og þótt þeir væru í sumu
ólíkir fór vel á með þeim í hvert
sinn, sem þeir þurftu að bera saman
bækur sínar og ráð í ýmsum læknis-
dómum. Þar bar aldrei neinn
skugga á. Þeir ræddu úrlausnarefn-
in af nærfærni og skilningi.
Strax fyrsta árið í Hafnarfirði
(1933) verður Eiríkur skólalæknir
við Barnaskóla Hafnaríjarðar, og
rækti hann það sem önnur læknis-
störf sín af mikilli trúmennsku og
samvizkusemi. Við heilsugæzlu
skólans hafði hann ágætiskonur sér
við hlið, lengst þær Elísabetu Er-
lendsdóttur bæjar- og skólahjúkr-
unarkonu og Jenný Guðmundsdótt-
ur, sem sá um og annaðist ljósböð-
in í skólanum. Gott samstarf þess-
ara þriggja var annálað í skólanum
og rómað af öllum, sem til þekktu.
í ágætri minningargrein í Morg-
unblaðinu 21. janúar sl. segir víð-
kunnur og vinsæll læknir, Friðrik
Einarsson, sem var mágur Eiríks,
kvæntur systur hans, Önnu Einars-
dóttur, þetta:
„Eiríkur fylgdist vel með í fræði-
grein sinni og fór margar ferðir,
einkum til Englands og Danmerk-
ur, til að kynna sér nýjungar í lækn-
isfræði.
Hann var mikill læknir, heimilis-
læknir í þessa orðs fyllstu merk-
ingu: Lét sér ekki nægja að vitja
sjúklinga einu sinni, þegar hann var
kallaður, heldur fylgdist áfram með
þeim óbeðið, meðan þess gerðist
þörf. Varð vinur margra fjölskyldna
og lét sér annt um þær í blíðu og
stríðu.“
Undir þessi orð Friðriks Einars-
sonar læknis tekur undirritaður af
heilum hug vegna langra og góðra
kynna af Eiríki Björnssyni sem
skólalækni við Barnaskóla Hafnar-
fjarðar og heimilislækni sínum í
tugi ára.
Eiríkur Björnsson læknir var lif-
andi og sérstæður persónuleiki.
Ósjaldan átti hann það til að koma
flatt upp á menn með hreinskilni
sinni, óvæntum athugasemdum sín-
um og sakleysislegum tilsvörum,
sem virtust vera út í hött, en voru
það samt sjaldnast. Allt hafði sinn
tilgang og sínar ástæður. Og þegar
fyrir kom að hann hugsaði upphátt
og virtist fremur rökræða og tala
við sjálfan sig en aðra þá, sem við-
staddir voru, kipptu þeir, sem
þekktu hann, sér ekkert upp við
þetta. Þeir þekktu lækni sinn að
öllu góðu og báru fullt traust til
hans.
Hann reyndi aldrei að dyljast né
sýnast annað en hann var. Setti
aldrei upp spekingssvip né talaði í
gátum, eins og stundum er háttur
sumra læðra manna, sem telja sig
vita lengra nefi sínu og eru innst
inni hræddir við að afhjúpa sig,
vanmátt sinn og hjálparleysi, þegar
ráða þarf fram úr alvarlegum vanda
og miklu skiptir að brugðið sé rétt
við og skynsamlega. Hugur hans
var einlægur, hreinn og opinskár.
Af þessu leiddi að hann kom jafnan
til dyranna eins og hann var klædd-
ur í fullkomnu tilgerðarleysi. Þetta
var rótgróinn og meðfæddur háttur
hans, ósjálfráð viðbrögð hins ein-
læga og hjartahreina manns. Hrein-
skilni hans og einlægni aflaði hon-
um trausts og álits þeirra mörgu,
sem höfðu valið hann sem heimilis-
lækni sinn. Fólk skildi brátt, að
orðum hans mátti treysta og gott
væri að leita til hans sem læknis.
Hann velktist sjaldan lengi í vafa
um það, hvað það var, sem háði
hinum sjúka, og var fljótur að
bregða við, ef með þurfti og á lá
að koma sjúklingi í hendur sérfræð-
ings. Aimennt fór af honum það
orð, að hann væri glöggur og fljót-
ur að greina sjúkdóm. Margir höfðu
trölltrú á honum í þessum efnum.
Segði Eiríkur það, mátti að jafnaði
treysta því, að greiningin var rétt.
Hann fylgdist líka vel með því,
sem var að gerast í starfsgreininni,
bæði innanlands og utan. Var vel
með á nótunum, þegar rætt var um
nýjungar í læknisfræðinni og rann-
sóknir og kannanir á sviði læknavís-
inda. Hreifst mjög af því, sem var
að gerast þar. Var stundum svo
uppnæmur fyrir því nýjasta, sem
hann hafði lesið í „The Lancet",
hinu virta og kunna brezka tímariti
í læknavísindum, að hann gat ekki
orða bundizt og fann hjá sér ríka
þörf til að deila nýrri vitneskju, sem
hann taldi markverða og athyglis-
verða, með öðrum, jafnvel þeim,
eins og t.d. undirrituðum og hans
nótum, sem voru lítið eða ekkert
heima í læknisfræðinni.
En jafnframt læknisfræðinni átti
Eiríkur læknir sér mörg önnur
áhugamál, sem tóku hug hans fang-
inn. Hann var elskur að blómum
og öllum fögrum gróðri. Hús hans
og garður lá fast við skólalóðina.
Oft sáum við hann vor og sumar
dunda sér í garðinum sínum innan
um blóm, tré og runna, við að snyrta
og laga eldri gróður og hlúa að
nýgræðingnum. Hann lét sér mjög
annt um garðinn sinn og tók það
nærri sér, ef ekki heppnaðist allt
þar sem skyldi. Garðurinn hans var
því alltaf vel hirtur og til fyrirmynd-
ar.
Meðal hans stærstu áhugamála
voru íslenzk fræði, einkum fornsög-
urnar, sem hann hafði lesið spjald-
anna á milli og margar þeirra oft
og mörgum sinnum, enga þó eins
oft og Gísla sögu Súrssonar, sem
hann sagðist hafa lesið að minnsta
kosti á milli 40 og 50 sinnum, og
alltaf við hvern lestur fundið í henni
eitthvað nýtt, sem þurfti athugunar
við. Hann skrifaði greinar um Gísla
sögu, sem birtust í Andvara ein-
hveiju sinni, Lesbók Morgunblaðs-
ins og minnsta kosti ein þeirra var
lesin upp í Ríkisútvarpinu. Svo var
hann heillaður af Gísla sögu, örlög-
um Gísla Súrssonar og annarra
persóna, sem tengjast sögunni, að
hann, eitt sumar, gerði sér ferð
vestur á firði, á söguslóðir Gísla
sögu, kom í Haukadal í Dýrafirði
og ýmsa aðra staði þar vestra í
tengslum við söguna til þess að sjá
og kynnast þar öllum aðstæðum af
eigin raun. Hann taldi sig vita hver
var vegandi Vésteins, bróður Auð-
ar, konu Gísla mágs hans og færði
fyrir því rök í vel skrifaðri Andvara-
grein.
þeim sjúkdómum, sem við sögu
koma beint og óbeint í fornsögun-
um, þótt á flesta þeirra sé aðeins
lítillega drepið. Gísla taldi hann t.d.
veilan á geði, jafnvel alvarlega geð-
sjúkan, geðklofa, haldinn kleyf-
hugasýki og dáðist að Auði fyrir
hina miklu og fórnfúsu ást hennar
á Gísla.
Fíflið í Hergilsey, Helgi afglapi,
sonur Ingjalds, frænda Gísla, var
haldið „spastískum" sjúkdómi, að
hann áliti, og guðvefjar Þórgunnar
hinnar suðureysku báru með sér
taugaveikisbakteríu frá Bretlandi
og urðu til þess að stráfella fólk á
Fróðá á norðanverðu Snæfellsnesi,
einn afkomandi Síðu-Halls var hald-
inn flogaveiki, svo að nokkur dæmi
séu tekin um ýmis þau vanheilindi,
sem heijuðu á fornmenn og hann
gerði sér grein fyrir hverrar ættar
voru eða hvers eðlis. Þegar kom
að lestri fornsagna, var fátt í þeim
sem hann lét sér óviðkomandi.
Stíllinn og hinar kjarnyrtu setning-
ar og tilsvör heilluðu hann mjög.
Þar hefði hann getað tekið undir
með Einari Benediktssyni, er hann
segir í niðurlagi 3. vísu í kvæðinu
Grettisbæli:
Þau orð og þau svör - þeim ann eg mest
öflug og köld - þau virði eg best
í Grettis göfugu söp.
Eiríkur Björnsson læknir var
hamingjusamlega kvæntur maður.
Kona hans var Anna Einarsdóttir
bónda Friðrikssonar á Hafnarnesi
við Reyðarfjörð og konu hans Guð-
rúnar Hálfdanardóttur. Anna fædd-
ist 5. október 1903 og lést 1. maí
1988. Anna var mikil vildiskona.
Hún bjó manni sínum og bömum
þeirra gott og notalegt heimili. Hún
stóð ætíð þétt við hlið manns síns
og greiddi götu hans í öllu því, sem
hann tók sér fyrir hendur. Það var
eins og hún væri fædd til þess að
vera eiginkona læknis, því að sjúk-
lingar manns hennar nutu hennar
í mörgu. Þessi góða og hlýlega
kona naut virðingar allra, sem henni
kynntust. Þau Anna og Eiríkur
eignuðust tvö börn: Björn, skrif-
stofumann í Reykjavík, kvæntan
Hjördísi Halldórsdóttur hjúkrunar-
fræðingi; og Guðrúnu, tækniteikn-
ara hjá Orkustofnun. Hún var gift
Hafliða Andréssyni, framkvæmda-
stjóra Sjálfstæðisflokksins. Afkom-
endur þeirra Önnu og Eiríks eru 12.
Við, undirritaður og fjölskylda
hans, færum vinum og afkomend-
um Önnu Einarsdóttur og Eiríks
Björnssonar læknis okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur. Látnum vin-
um þökkum við samfylgdina um
langt árabil. Þar bar aldrei neinn
skugga á. Við biðjum þeim guðs-
blessunar. Hérna megin mæranna
gengu þau gagnvegi, fóru um græð-
andi og líknandi hendi. Ótal margir
eru þeir, sem standa í mikilli þakk-
arskuld við hinn farsæla og góða
heimilislækni, Eirík Björnsson, og
hans samhentu og elskulegu eigin-
konu, Önnu Einarsdóttur. I hugum
okkar, sem nutum samfýlgdar
þeirra um lengri eða skemmri tíma
á hérvistardögum þeirra, lifir minn-
ingin um þau björt og heið.
Þorgeir Ibsen.
Hann virtist gera sér grein fyrir
5101 Undirdiskur
m
Verð: 2.600,-
VARIST EFTIRLÍKINGAR
ALESSI
KRINGLUNNI S: 680633
HÓPFHRÐIR VTGNA
}ARÐARHARA
HÖFUM GÆÐA HÓPBIFREIÐAR
FRÁ 12 TIL 65 FARÞEGA
LEITIÐ UPFLÝSINGA
HÚPFERÐAMIÐSTÖDII
Bíldshöfda 2a,
sfmi 685055, Fax 674969
Lokað
eftir hádegi í dag vegna jarðarfarar
GRÉTU SIGURBORGAR GUÐJÓNSDÓTTUR.
Úrsmiðir Skólavörðustíg 3,
Grétar Helgason,
Helgi Sigurðsson.