Morgunblaðið - 08.08.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1993
eftir Guðmund Guðjónsson og Guðna Einarsson. Myndskreyting Kristinn Garðorsson.
SÍÐUSTU ÁRIN hefur farið saman síversnandi ástand
þorskstofnsins hér við land og- auknar sleppingar laxaseiða
til hafbeitar. í leit manna að skýringum á hrakförum
þorsksins hafa margir staldrað við þessa staðreynd og leitt
að því getum að ef til vill séu einhver tengsl þarna á milli.
Sumir hafa gengið svo langt að spyrja hvort laxinn sé
hreinlega að éta nýliðun þorskstofnsins. Pessi mál hefur
borið á góma meðal útvegsmanna og sjómanna, til dæmis
á síðasta Fiskiþingi. Þar var bent á að lítið væri vitað um
áhrif fugla og laxfiska á helstu nytjastofna við landið og
hvatt til aukinna rannsókna. Laxveiðar í sjó hafa verið
bannaðar á íslandi allt frá árinu 1932 en nú heyrast radd-
ir um að Ieyfa eigi vísindaveiðar á laxfiskum í sjó í þeim
tilgangi að rannsaka fæðuval hans og áhrif á vistkerfið.
Sjómenn og útgerðarmenn hafa
varpað fram spumingum um hvem
sess laxfiskar skipi í lífkeðju hafsins
og hvaða áhrif seiðasleppingar í
milljónavís hafi á aðra fiskistofna.
Hilmar Rósmundsson, formaður
Útvegsbændafélags Vestmanna-
eyja, segjr sjómenn í Eyjum hafa
velt því fyrir sér hvort seiðaslepp-
ingar getí verið ein af ástæðunum
fyrir lélegri nýliðun þorsksins. Hann
bendir á að laxaseiði sem sleppt er
í sjó vegi um 100 grömm, ári síðar
hafí laxinn tvítug- til þrítugfaldað
þyngd sína en þorskurinn þurfi
mörg ár til að ná sömu þyngdar-
aukningu. „Menn hafa verið for-
vitnir um hvað sé inni í þessum fiski,
hvað sé í maganum á honum þegar
hann kemur í hafbeitarstöðvamar?
Laxinn er átvagl eins og sést best
á því hvað hann braggast vel.“
Á Fiskiþingum hafa þeir Guðjón
A. Kristjánsson, formaður Far-
manna og fiskimannasambandsins,
og Hjörtur Hermannsson, fyrmm
stjórnarmaður í Fiskifélaginu, hvatt
til að þessi mál væm rannsökuð.
Guðjón A. Kristjánsson sagði í til-
efni umræðna á Fiskiþingi 1992:
„Við vitum ekkert um þátt laxins
í fæðukeðjunni í sjónum hér við
land og teljum að hann þurfi að
kanna.“ Hjörtur Hermannsson er
sama sinnis og telur brýnt að rann-
sóknir á nytjastofnum hafsins og
lífríki þess verði stórlega efldar.
„Mér vitanlega liggja ekki fyrir
neinar heildarniðurstöður um lifn-
aðarhætti laxins í Norður-Atlants-
hafi. Við höfum hvatt til þess að
hafnar verði rannsóknir á laxinum,
hvar hann er á veturna og hvað
hann étur,“ segir Hjörtur. Hann
telur þörf á kannað verði hvort lax-
inn tekur fæðu frá öðram nytjafisk-
um og hvort hann lifi á seiðum
nytjastofna að einhveiju leyti.
Hjörtur bendir á að þorskurinn týn-
ist tímabundið og oft verði mis-
brestur á að Grænlandsgöngur skili
sér hingað. Það sé vitað sé að lax
haldi sig í sjó við Grænland og því
nauðsynlegt að rannsaka hvort leið-
ir þessara stofna skarist með ein-
hveijum hætti. „Baráttan um ætið
í sjónum er svo hörð að ég tel þörf
á að allar tegundir verði rannsakað-
ar til að menn átti sig á heildar-
myndinni," segir Hjörtur. „Ég get
ómögulega fallist á að það sé glæp-
ur að veiða lax í sjó í vísindaskyni.
Við höldum því fram að það eigi
að byggja hvalveiðistefnuna á vís-
indalegum grunni, sem er laukrétt,
og það sama á að gilda um lax og
þorsk. Ég hef ekkert á móti sport-
veiðimönnum, en þeir verða að taka
tillit til sjómanna og útvegsmanna
sem lifa á því sem hafið gefur.“
Tímabær umræóa
Kristján Þórarinsson stofnvist-
fræðingur er starfsmaður Lands-
sambands íslenskra útvegsmanna
(LÍÚ) og þekkir vel umræðuna um
samspil þorsksins og laxins. „Þessi
spurning er mjög ofarlega á baugi
meðal sjómanna og útvegsmanna,
ég tel fyllilega tímabært að þetta
sé rætt opinberlega,“ segir Kristján.
Honum þykir ekkert skrýtið að
menn velti þessu fyrir sér, átta
slæmir þorskárgangar hafa komið
í röð og það er erfitt að finna eitt-
hvað eitt atriði sem hefur breyst
frá ámnum á undan. „Við höfum
ekki fengið jafnlanga röð af lélegum
árgöngum frá því að mælingar hóf-
ust. Astandið í sjónum hefur bæði
verið gott og slæmt á tímabilinu,“
segir Kristján. Honum þykir eðlilegt
að menn leiti skýringa á lélegri
nýliðun, en ekki séu nein haldbær
rök fyrir því að laxfiskar lifi á
þorskfiskum.
Ósambærilegar
slofnstærðir
Ólafur Karvel Pálsson fiskifræð-
ingur er einn sérfræðinga Hafrann-
sóknastofnunar sem fylgjast með
þorskstofninum. Honum þykir það
langsótt skýring á lélegum viðgangi
þorskstofnsins að kenna laxinum
um. „Meðal árgangur þriggja ára
þorsks telur um 200 milljónir
þorska. Þorskseiði á svipuðu reki
og laxaseiðin skipta jafnvel millj-
örðum. Nokkur milljón laxaseiði
sem sleppt er virka fremur léttvæg
í samanburði við það,“ segir Ólafur
Karvel. Hann segir að Hafrann-
sóknastofnun hafí nær ekkert skoð-
að samspil þorskstofnsins og laxa-
stofnsins í hafinu. Ólafur segir ekki
hægt að útiloka að laxinn og þorsk-
urinn leiti í sömu fæðutegundir, en
í ljósi munarins á stofnstærðunum
séu áhrif laxaseiðanna hverfandi.
„Það er erfitt að stilla málum upp
með svo einföldum hætti sem þess-
um. Samspilið er svo flókið og svo
margir þættir sem koma við sögu.
Ég sé ekki hvaða líffræðileg rök
mæla með því að slepping laxaseiða
hafí svona mikil áhrif á þorskinn,
það væri fróðlegt að heyra þau rök,“
segir Ólafur Karvel. Hann hefur
ekkert á móti því að lax sé veiddur
í sjó. „Er hann eitthvað heilagri en
aðrir fiskar? Þetta er vannýtt auð-
lind og mér finnst sjálfsagt að nýta
hana.“
Sjógönguseióin fara út
á haf
Konráð Þórisson fiskifræðingur
á Hafrannsóknastofnun hefur unnið
að rannsóknum á sjógönguseiðum,
meðal annars á Snæfellsnesi. Hann
segir að ekki hafi fundist þorskseiði
í maga sjógönguseiða. Ekki sé loku
fyrir það skotið að laxaseiðin éti
eitt og eitt þorskseiði, en það geti
ekki verið í stórum stíl. Konráð
segir ekki fullrannsakað á hveiju
laxinn lifir í sjónum, en vitað sé að
hann leggi sér til munns sviflæg
dýr, krabbadýr, ljósátu, sandsíli,
loðnu og marflær svo nokkuð sé
nefnt. Konráð er sama sinnis og
Ólafur Karvel að seiðasleppingarn-
ar séu svo smáar í samanburði við
stærð þorskstofnsins að ólíklegt sé
að þær hafi úrslitaáhrif. Konráð
segir að rannsóknir á fæðunámi
laxaseiðanna séu á byijunarstigi,
en það sé vitað að laxaseiðin fari
fljótt út á hafið og haldi sig ekki á
uppeldisslóðum þorsksins. Seiðum
er meðal annars sleppt í Kolgrafar-