Morgunblaðið - 08.08.1993, Side 26

MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1993
26
Minning
Pétur Haralds-
son kaupmaður
Fæddur 3. júlí 1925
Dáinn 28. júlí 1993
Mánudaginn 9. ágúst verður gerð
frá Dómkirkjunni í Reykjavík útför
tengdaföður míns, Péturs Haralds-
sonar kaupmanns og fræðimanns,
en hann andaðist á gjörgæsludeild
"^Landspítalans 28. ágúst síðastliðinn
eftir stutta legu.
Pétur Haraldsson fæddist í
Reykjavík hinn 3. júlí 1925 í göml-
um kjallara þar sem nú stendur hús
Landsbanka íslands við Laugaveg
77. Foreldrar hans voru hjónin
Haraldur Pétursson safnahúsvörður
og fræðimaður (1895-1982) og
Margrét Þormóðsdóttir húsmóðir
(1896-1988).
Haraldur var sonur-Péturs Guð-
mundssonar (1858-1922), skóla-
stjóra á Eyrarbakka, og Ólafar
Jónsdóttur (1868-1942). Pétur
Guðmundsson var sonu Guðmundar
Sigurðssonar á Votumýri á Skeið-
um og konu hans, Petronellu
" Guðnadóttur, Guðmundssonar,
hreppstjóra í Guðnabæ í Selvogi.
Ólöf Jónsdóttir var frá Uppsölum í
Flóa. Dóttir Jóns bónda þar Guð-
mundssonar, bónda í Þorleifskoti,
Hallssonar.
Margrét móðir Péturs var dóttir
Þormóðs Þormóðssonar (1862-
1909) bónda í Holtakotum í Bisk-
upstungum og Vigdísar Bjömsdótt-
ur (1867-1960) konu hans. Þor-
móður Þormóðsson var sonur hjón-
anna Þormóðs Magnússonar og Sig-
*Tíðar Gísladóttur, sem bjuggu fyrst
að Dísastöðum, en síðan í Votmúla-
Norðurkoti í Flóa. Vigdís Bjama-
dóttir var dóttir Björns Bjömsson-
ar; bónda á Galtalæk, og fyrri konu
hans, Margrétar Guðmundsdóttur
Guðmundssonar, bónda og hrepps-
stjóra í Bræðratungu.
Haraldur og Margrét, foreldrar
Péturs, bjuggu fyrst í Borgarholti
í Biskupstungum og síðar í Stekk-
holti í sömu sveit. Árið 1925 bmgðu
þau búi, fluttu til Reykjavíkur með
tvær hendur tómar og bjuggu þar
síðan alla tíð. Haraldur stundaði
ýmsa vinnu sem til féll á kreppu-
ámnum en með eljusemi og dugn-
aði tókst þeim _ að koma sér upp
"^igin húsnæði. Árið 1936 hóf hann
störf sem húsvörður í Safnahúsinu
í Reykjavík og starfaði hann þar
til 1965 er hann hætti vegna ald-
urs. Margir könnuðust við Harald,
föður Péturs, sem gegndi ýmsum
trúnaðarstörfum, síðast var hann
yfirskoðunarmaður ríkisreikninga
árin 1965-1978. Hann var sjálf-
menntaður fræðimaður og stundaði
ritstörf viðvíkjandi ættfræði.
Systkini Péturs vom í aldursröð:
Pétur Þórir Haraldsson fæddur
1922 í Borgarholti. Hann dó tveggja
ára gamall. Guðbjörg Haraldsdóttir
fædd í Reykjavík 1928. Hennar
maður var Axel Bay sem lést 1990
og eignuðust þau þrjá syni. Þormóð-
ur Haraldsson fæddur í Reykjavík
1932. Sambýliskona hans var Ág-
ústa Jónsdóttir sem lést 1989.
Pétur Haraldsson ólst upp í
Reykjavík kreppuáranna. Á þeim
tíma varð fólk að gera sér mat úr
litlu og lærði hann þá nýtni og spar-
semi sem varð honum gott vega-
nesti í lífinu.
Árið 1953 kvæntist Pétur eftirlif-
andi konu sinni, Halldóm Her-
mannsdóttur. Hún fæddist á Siglu-
firði þann 23. febrúar 1929, dóttir
Sigríðar Þorleifsdóttur verkakonu
(1900-1973) og Hermanns Einars-
sonar bifreiðastjóra þar (1897-
1950). Pétur og Halldóra vom bú-
sett í Reykjayík til ársins 1984 en
þá fluttust þau í Dýjahlíð á Kjalar-
nesi. Böm þeirra og afkomendur
eru:
Sigríður Pétursdóttir, fædd
1953, kennari. Dóttir hennar frá
fyrra hjónabandi er Halldóra Sig-
tryggsdóttir, fædd 1975. Sigríður
er gift séra Hreini S. Hákonarsyni,
fangapresti. Börn þeirra eru: Har-
aldur, fæddur 1985, Jóhanna, fædd
1987 og Pétur fæddur 1990.
Haraldur Pétursson, fæddur
1955. Hann dó af slysfömm 2. des-
ember 1972.
' Margeir Pétursson, fæddur 1960,
héraðsdómslögmaður og stórmeist-
ari í skák. Kona hans er Sigríður
Indriðadóttir kennari. Dóttir þeirra
er Elísabet, fædd 1985.
Vigdís Pétursdóttir, fædd 1962,
læknir í Gautaborg. Maður hennar
er undirritaður, Ævar Aðalsteins-
son múrari. Böm þeirra em: Ing-
veldur, fædd 1989, og Eyrún, f.
1992.
Sem ungur maður hafði Pétur
mikinn áhuga á íþróttum, ferðalög-
um og útivist. Hann ferðaðist mikið
hér innanlands og gekk með félög-
um sínum meðal annars um
óbyggðir og hálendi landsins. Með
þann útbúnað sem bauðst á þessum
tíma hafa þessar ferðir verið mun
erfíðari en nú á dögum hraða og
þæginda. Einnig ferðaðist hann til
útlanda. Hann fylgdist vel með
íþróttum hér heima og erlendis.
Hann fór tvívegis utan til að fylgj-
ast með Ólympíuleikjum, fyrst í
London 1948 og síðan í Helsinki
1952. Á þessum ámm skrifaði Pét-
ur bókina Ólympíuleikarnir 1896-
1956 sem þykir traust heimild um
þetta efni. Alþjóðatungumálið
esperantó vakti auk þess áhuga
hans, var hann lengi virkur félagi
esperantista og sat í stjóm þess
1949-52.
Ekki leyfðu efni og aðstæður það
að Pétur Haraldsson færi í lang-
skólanám og eftir gagnfræðapróf
hóf hann prentnám í ríkisprent-
smiðjunni Gutenberg 1942. A þeim
ámm þótti mjög gott að komast í
iðnnám þegar að um frekara fram-
haldsnám var ekki að ræða. Sveins-
próf tók hann í setningu 1946 með
góðum vitnisburði og starfaði síðan
í Prentsmiðjunni Hólum 1946-62.
Hann var vel metinn og eftirsóttur
setjari enda framúrskarandi ná-
kvæmur og vel að sér um íslenska
tungu. Pétur tók þátt í félagsmálum
prentara, sat í stjórn Hins íslenska
prentarafélags 1953-55 og var rit-
stjóri Prentarans 1958-61.
Árið 1963 hætti hann störfum
við prentverk en gerðist ritstjóri
íslenskra samtíðarmanna sem hann
tók saman ásamt síra Jóni Guðna-
syni. Vann hann að því verki í fjög-
ur ár en síðara bindið kom út 1967.
Á ámnum 1966-71 var Pétur
húsvörður í Safnahúsinu í Reykja-
vík og tók við því starfí af Haraldi
föður sínum.
í ársbyrjun 1969 festi Pétur
ásamt eiginkonu sinni kaup á Versl-
un Bjöms Kristjánssonar, Vestur-
götu 4, sem þá var í eigu afkom-
enda Björns Kristjánssonar, banka-
stjóra og ráðherra. Þarna var versl-
að með ritföng og var þetta ein
elsta verslun bæjarins. Pétur og
Halldóra vom mjög samhent og
ráku verslunina með myndarbrag
til síðustu áramóta er heilsubrestur
Péturs hamlaði för. Þeim hjónum
var ætíð umhugað að halda búðinni
í uppmnalegu horfi og sem dæmi
má nefna að innréttingarnar vom
nánast óbreyttar frá árinu 1922.
Við kaupin á versluninni urðu viss
þáttaskil í lífí Péturs. Það átti vel
við hann að stunda sjálfstæðan
rekstur og geta tekið eigin ákvarð-
anir. Margir lögðu leið sína í þessa
gömlu verslun þar sem nánast allt
var afgreitt yfír borð, laust við
streitu stórmarkaða en þess í stað
var lögð áhersla á persónulega þjón-
komið til hugar að festa þarna ræt-
ur, svo óburðugt var það en fagurt.
En ég er líka einn af þeim, sem hef
orðið að sætta mig við meðal-
mennskuna. Þar liggur skýringin.
Þau vom ástfangnir elskendur sem
virtust koma auga á það eitt, að hér
gæti dropið smjör af hverju strái,
eins og Faxi orðaði það fyrir margt
löngu. Þeim varð að trú sinni. Sjón
er sögu ríkari. Nú geta allir séð sem
kæra sig um það, að Rauðanes er
stórbýli með þremur eða fjórum ábú-
endum. — Bömin þeirra fímm uxu
úr grasi og létu sitt ekki eftir liggja
að yrkja landið með foreldmm sín-
um. Fögur hugsjón. Fagurt mannlíf
í tímans rás. Og nú era það barna-
börnin sem hlæja og skríkja á vall-
iendinu, þar sem fífan ein kinkaði
kolli til vegfarandans í mýrarfenjun-
um. Nú byggja þau sér líka bæ í
RaUðanesi.
Þau hafa greinilega átt erindi í
Rauðanes, Inga og Viggó. Hjúskap-
ur þeirra var líka fagur og traustur
svo að af bar. Þau gerðu líka meira
en að yrkja jörðina þessi farsælu
hjón. Þau tóku líka þátt í því að
yrkja mannlífið. Fyrir utan það að
ala upp sín eigin börn til mikils
manngildis og færa þjóð sinni þann-
ig dýran arf, fylltu þau bæ sinn á
hveiju sumri með annarra manna
börnum, til þess að gefa þeim innsýn
í það, að lífíð sjálft er annað og
meira en leikvellir og malbikuð
stræti inn á milli steinsteyptra húsa.
Þau uppeldisáhrif verða aldrei metin
til fjár og aldrei að fullu greidd með
ustu. Ósjaldan heyrði maður á tal
þeirra við fasta viðskiptavini sem
iðulega höfðu vanið komur sínar í
búðina í mörg ár. Víst er að þeim
Pétri og Halldóm þótti vænt um
tryggð viðskiptavina sinna og eign-
uðust þau marga vini og kunningja
meðal þeirra.
Þau Halldóra og Pétur hafa allt-
af staðið þétt saman. Bömum sínum
bjuggu þau gott heimili við öryggi
og ástúð og Halldóra hefur ætíð
stutt mann sinn í hans mörgu og
margvíslegu verkefnum. Áreiðan-
leiki, nægjusemi en þó örlæti í garð
annarra hefur einkennt þeirra giftu-
ríka hjónaband. Þau urðu fyrir
þeirri miklu sorg að missa 17 ára
gamlan son sinn af slysfömm, en
þau létu ekki bugast og þrátt fyrir
þá erfiðleika styrktist þeirra sam-
band og vinátta stöðugt.
Árið 1959 fluttu þau í nýtt hús
við Sólheima sem þau byggðu í fé-
lagi við foreldra Péturs sem vom
þá orðin fullorðin og treystu á
stuðning sonar síns og tengdadótt-
ur. Þar að auki bjó Sigríður móðir
Halldóru hjá þeim um tíu ára skeið.
Sýndi þetta glögglega tryggð þeirra
hjóna við foreldra sína.
Þegar stund gafst frá erli hvers-
dagsins vann Pétur að áhugamálum
sínum sem í seinni tíð vora fyrst
og fremst tengd ættfræðirannsókn-
um. Hann var einn af stofnendum
Ættfræðifélagsins 1946 þá 21 árs
að aldri og áttu þeir þar sameigin-
legt áhugamál feðgarnir, Haraldur
og Pétur. Pétur var fróður og víðles-
inn og leituðu margir til hans um
upplýsingar varðandi ættfræði.
Fyrr var getið íslenskra samtíðar-
manna I og II sem út kom 1965
og 1967. Auk þess Iætur hann m.a.
eftir sig miklar heimildir um íbúa
Kjalarnesþings sem hann hefur
safnað á undanfömum árum.
Árið 1966 keyptu Pétur og Hall-
fjármunum. Börnin okkar Valgerðar
fóm ekki varhluta af skilningi þess-
ara mætu hjóna á þessu. Fjögur
þeirra fengu þar athvarf um lengri
eða skemmri tíma í bemsku sinni
og var greitt fyrir það með frænd-
seminni einni saman. En Össur, sem
er þeirra elstur, var þar í sex sumur
og varð að toga hann heim fýldan
og stúrinn á hverju hausti yfír að
þurfa að yfírgefa þá vist.
„Okkur þykur alltaf vænt um
Össa,“ sögðu þau, þrátt fyrir að
hann færi eitthvað á skjön við þau
á stjórnmálalegum ferli. Þau lögðu
ekki svo mikið upp úr því. En ómæld-
ar þakkir eigum við þessu fólki að
gjalda fyrir fóstrið á þessum dreng.
Það var aðeins dauðinn einn, sem
megnaði að aðskilja þau Ingu og
Viggó. Fögmm mildum blæ bregður
á fölnað laufblað mannlífsins þegar
Inga í Rauðanesi er hnigin til mold-
ar. Hún var hetja. Hún var ljúflings-
kona, sem hafði ráð á því að strá
um sig geislum yls og vonar og
byggja þannig aðra upp, sem áttu
þyngra fyrir fæti en hún á göngu
sinni. Það er leikur að stráum að
gæla við það sem var. Við skulum
fagna því með henni, hve vel og
farsællega henni tókst að nýta sinn
starfsdag, sem gefur fyrirheit um
það að henni muni vel farnast á
nýjum leiðum. Við skulum hugsa
hlýtt til hennar af því þeli, sem nær
langt út yfir gröf og dauða. Guð
veri með henni.
Skarphéðinn Össurarson.
Minning
Ingveldur Rósa
Guðjónsdóttir
Það var um vor. Það vom fuglar.
Ástfangnir fuglar, sem kvökuðu,
skríktu og görguðu í gleði sinni um
holt og móa upp með Hvítánni í
Borgarfírðinum. Þeir ætluðu að
byggja sér bú og eignast böm þótt
kreppa væri í landinu. Miklu meiri
kreppa en um þessar mundir. Land-
búnaðurinn var í rúst, afurðir hans
verðlausar og mæðiveikin herjaði á
sauðféð.
Við rennum huganum 57 ár aftur
í tímann. Það var vorið 1936, sem
ég lagði leið mína í Borgarfjörðinn.
— Erindið var bara heimsókn til föð-
ursystur minnar, Sigríðar Kristjáns-
cfóttur — móður Ingu —, sem þá bjó
með manni sínum, Guðjóni Jónssyni
frá Grímarsstöðum og bömunum
þeirra á Feijubakka. — Frændsemin
sagði fljótt til sín. Mér var mjög vel
tekið.
Börnin þeirra Sigríðar og Guðjóns
vom fjögur, Ragnheiður, Kristján,
,Teitur og Inga. Kristján er látinn.
Þau stóðu þá öll í húsbyggingu þrátt
fyrir kreppuna. Ekki þurfti að kalla
til smiði. Þau gerðu þetta bara systk-
inin jafnframt því að annast bústörf-
in með foreldram sínum. Töggur í
fólkinu því. Á Feijubakka var æsku-
reitur Ingu. Hún var nítján ára þeg-
ar hér er komið sögunni. Brosmild,
tigin heimasæta, með útlitið og við-
mótið mjög sér í hag. Hún var líka
trúlofuð. Hún var ástfangin eins og
fuglarnir og vildi byggja sér bú eins
og þeir og eignast böm, eins og
þeir, þótt kreppa væri í landinu. Hún
trúði á æskuþrótt sinn og unnust-
ans, sem var Viggó Jónsson, vel
kunnugur á þessum slóðum. Hann
var kröftugur maður, áræðinn, ósér-
hlífínn og gætinn í átökum við það
sem ekki var talið á mannlegu færi
að leysa, að mati þeirra sem sátu
fastir í meðalmennskunni. En hann
leysti það samt.
I hamingju sinni vom þau svo
vinsamleg að sýna mér hvar þau
ætluðu að búa, Inga og Viggó. Það
var einn „léttan“ sunnudag að við
stigum á hestbak. Rauðanes hét
býlið þar sem búseta þeirra var
ákveðin. Það var í eyði. Þar gaf líka
á að líta. Eg sá ekkert nema mýrar-
fen og rústir. Ég var líka nítján ára
eins og Inga, en aldrei hefði mér
dóra 6 hektara land úr jörð Skraut-
hóla á Kjalamesi. Þetta land átti
eftir að verða stór og mikilvægur
þáttur í lífí ijölskyldunnar, ekki síst
Péturs sem þótti útivistin nauðsyn-
leg andlegri og líkamlegri vellíðan.
Þær em óteljandi ánægju- og vinnu-
stundirnar sem hann átti í þessu
landi, ýmist einn eða með fjölskyldu
sinni við gróðursetningu, viðhald
og skipulag. Hann hafði mikla
ánægju af ræktunarstarfinu auk
þess sem hann varði miklum tíma
í vegagerð og gijóthleðslu sem vitna
um nákvæmni og snjallt handbragð
Péturs. Þau hjónin reistu sér glæsi-
legt einbýlishús á landinu, sem þau
fluttu í árið 1984 og nefndu Dýja-
hlíð.
Er ég kynntist Pétri Haraldssyni
varð mér ljóst að þar fór merkileg-
ur maður. Að upplagi var hann ró-
lyndur og fór sér að engu óðslega.
Areiðanlegri og heilsteyptari mann
þekki ég ekki og nákvæmni og sam-
viskusemi var honum í blóð borin.
Skmm og sýndarmennska var hon-
um ekki að skapi en látleysi og
hógværð einkenndi hann alla tíð.
Góður afi var hann dætmm mínum
sem og annarra bamabarna. Fátt
vissi hann skemmtilegra en að taka
á móti þeim í Dýjahlíð og var
óþreytandi að leika við smáfólkið
og ræða við eða leiðbeina þeim eldri.
Að leiðarlokum vil ég þakka Pétri
tengdaföður mínum eindreginn
stuðning og vináttu. Ég mun sakna
þess að geta ekki lengur leitað ráða
hjá honum eða fengið svör við
spurningum.
Blessuð sé minning hans.
Ævar Aðalsteinsson.
Pétur var sonur hjónanna Harald-
ar Péturssonar safnvarðar og fræði-
manns og Margrétar Þormóðsdóttur
húsmóður.
Góður vinur og svili er látinn of
snemma, að mér fínnst, 68 ára.
Pétur var heilsugóður enda reglu-
samur og mikill útvistarmaður, en
fyrir rúmu ári fékk hann kransæða-
stíflu og gekk síðan undir hjarta-
aðgerð sem tókst mjög vel og var
hann nokkuð góður til heilsu þar til
fyrir hálfum mánuði, að hann fékk
blóðtappa við heila og fékk aðgerð
þar engu um breytt og lést hann
28. júlí síðastliðinn.
Ég kynntist Pétri 1952 er hann
og mágkona mín, Halldóra Her-
mannsdóttir, fóm að vera saman.
Þau giftust 16. maí 1953 og voru
nýbúin að fagna 40 ára brúðkaups-
afmæli. Þau eiga miklu barnaláni
að fagna, eignuðust fjögur börn:
Sigríður kennari, gift séra Hreini
Hákonarsyni, þau eiga þijú börn og
Sigríður dóttur frá fyrra þjóna-
bandi. Haraldur lést af slysförum
1972 og varð öllum harmdauði;
Margeir, lögfræðingur og stórmeist-
ari í skák, kvæntur Sigríði Indriða-
dóttur kennara og eiga þau eina
dóttur; Vigdís læknir, gift Ævari
Aðalsteinssyni múrara, þau eiga
tvær dætur.
Ég tel að Pétur hafi verið mikill
gæfumaður og átti hans hrausta og
góða kona þar stóran hlut, enda
voru þau mjög samhent í öllum
greinum. Pétur var einn sá vandað-
asti og traustasti maður sem ég hef
kynnst og höfðingi í allri framkomu
og naut ég og kona mín þess á
margan hátt sem við fáum seint
þakkað.
Pétur lærði prentiðn og starfaði
í þeirri iðn um árabil og var í stjórn
prentarafélagsins í nokkur ár. Hús-
vörður var hann í safnahúsinu við
Hverfísgötu þar' til hann keypti
verslun Björns Kristjánssonar sem
þau hjón ráku í rúm 20 ár. Pétur
var ritfær í besta lajgi. Hann skráði
og gaf út bókina „Olympíuleikarnir
1896-1957“, mikið og vandað rit,
enda var Pétur mikill nákvæmnis-
maður í öllu sem hann tók sér fyrir
hendur. Ættfræði átti mikil ítök í
Pétri sem og föður hans, Haraldi
Péturssyni, sem skráði meðal annars
„Kjósarmannatal" og „Ljósmæðra-
tal“, mikið verk. Þá var Pétur ásamt
Jóni Guðnasyni ritstjóri að verkinu
„íslenskir samtíðarmenn". í hjáverk-
um hefur hann unnið að ættfræði-
störfum. Ég tel það gæfu fyrir mig
að hafa átt nána samfylgd með þess-
um hrausta og góða manni.
Eitt með öðru sem ég veitti sér-
staka athygli þegar fjölskyldumar