Morgunblaðið - 14.08.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1993
Hví er pólitík hér
svo ómerkileg?
eftir Jóhann M.
Hauksson
í grein, sem birtist ekki alls fyrir
löngn í Morgunblaðinu, fór ég nokkr-
um orðum um það hversu lítilfjörleg
pólitík væri hér á landi. Stjómmála-
menn taka ekki á alvarlegum málum
sem þarfnast úrlausnar, en hugsa
þess í stað um eigin völd og velferð.
Vinir þeirra ekki heldur langt und-
an. í stað þess að gera hluti sem
nauðsynlegir eru, skrækja pólitíkus-
ar „skera niður, skera meira“, eða
hlaupa til útlanda til að taka lán,
og fresta vandanum þannig fyrir
okkur unga fólkið og komandi kyn-
slóðir. Þetta væri svo sem sök sér
ef vandinn væri ekki eins og snjóflóð
sem skríður niður hlíðar. Hann hleð-
ur alltaf meira og meira utan á sig,
og því lengur sem hann er látinn
óáreittur, því alvarlegri verður hann,
þar til svo er komið að hann, eins
og snjóflóðið, tekur allt með sér og
eyðir.
Ég tel að ástæður þess að stjórn-
mál hér eru lítilfjörleg séu þríþætt-
ar, þar sem allir partamir hanga
saman. Þær em, í fyrsta lagi, hve
flokkarnir eru veikir, þá kosninga-
fyrirkomulagið, og loks em stjóm-
málamennimir sjálfir ekki nógu góð-
ir.
Flokkarnir
Til að lýðræði virki vel em stjórn-
málaflokkar nauðsynlegir. Þeir eiga
að móta stefnu sem kjósendur geta
kosið um. Flokkar verða því að
mynda ákveðna stefnu, sem þeir
setja fram á skýran hátt, og standa
svo við hana. Það er augljóst að lýð-
ræði er lítils virði ef fólk kýs menn,
eða flokka, vegna þess að þeir segja
eitthvað, ef þeir svo gera allt annað
er á hólminn er komið eða ef þeir
em allir eins. Þá eru engir raunvem-
legir valkostir. Flokkar á íslandi em
mjög veikir að því leyti að þeir setja
ekki fram neina stefnu, eða að ekk-
ert er að marka hana. Við þurfum
ekki að leita langt að dæmi. Fyrir
síðustu þingkosningar var nánast
ekkert fjallað um eitt af þremur
mikilvægustu málum íslenskra
stjórnmála síðustu hálfa öld: EES-
samninginn. Það var einfaldlega
vegna þess að allir vora sammála
um ágæti hans, nema Kvennalistinn.
Síðan eftir kosningar voru allir Al-
þýðubandalagsmenn og margir úr
framsókn allt í einu á móti samn-
ingnum, þó allir viti að fiestir þing-
menn þeirra hefðu greitt atkvæði
með honum ef flokkarnir hefðu kom-
ist í stjórn. Kvennalistinn einn var
skýrt á móti samningnum fyrir kosn-
ingar, en jafnvel þar varð einn þing-
maður allt í einu fylgjandi samningn-
um! Stjórnmál snúast um stjórn
landsins, og það sem skiptir máli
fyrir kjósendur er afstaða til stjórnar
landsins. Um hana er kosið. Og því
er nauðsynlegt að flokkar hafi
ákveðna stefnu og að þeir séu sam-
kvæmir sjálfum sér. Og þetta er
ómögulegt meðan flokkar em eins
veikir og þeir era hér á landi.
Megin ástæðan fyrir veikleika
flokkanna em prófkjörin. Nú velja
flokkamir ekki sjálfir frambjóðendur
sína, og því geta þeir vart sagt þing-
mönnum sínum til syndanna. Lausn-
in er að miðstjórn hvers flokks móti
stefnu flokksins og að hún ráði einn-
ig hveijir verða frambjóðendur hans.
Þannig t.d. hefði miðstjórn Kvenna-
listans mótað þá stefnu að vera á
móti EES, og ef einhver væri ekki
tilbúinn til að hlíta henni, þá annað-
hvort þegir viðkomandi eða gengur
úr flokknum. Ég efa ekki að sú
greinda og heiðarlega Ingibjörg Sól-
rún hefði fremur látið reka sig úr
flokknum en að þykjast vera á móti
EES-samningnum, og svoleiðis á það
að vera. Þá vita kjósendur að eitt-
hvað er að marka það sem frambjóð-
endur segja. Og þetta leiðir líka til
þess að menn velja sér flokk eftir
afstöðu sem þeir hafa en ekki eftir
aukaatriðum, s.s. útlitseinkennum,
fjölskylduhefðum eða framavonum.
Onnur ástæða veikleika flokkanna
er að allir flokkamir reyna að höfða
til allra, til að fá sem flest atkvæði.
I þeim er yfirleitt auðvelt að fmna
aðila sem em andstæðrar skoðunar
í stórmálum. Þetta er sérstaklega
áberandi í tveimur stærstu flokkun-
um. EES aftur: bæði í Sjálfstæðis-
og Framsóknarflokknum vom hópar
bæði með og á móti samningnum.
Meðan herinn skipti máli í pólitík
hér á landi var framsókn bæði með
honum og á móti. Ómögulegt er að
segja hver stefna flokkanna í hinum
tveimur mikilvægustu málum stjórn-
málanna er: í sjávarútvegs- og land-
búnaðarmálum? Og þá tala ég um
Verklok í Vatnaskógi
ÍÞRÓTTAHÚSIÐ í sumarbúðum KFUM í Vatnaskógi var klárað nú
um mitt sumar með því að grænn íþróttadúkur var lagður á salar-
gólfið ásamt tilheyrandi merkingum fyrir hinar fjölbreytilegustu
íþróttagreinar. Á síðustu mánuðum var annað lagfært og lokið þann-
ig að gerlegt er að segja að íþróttahúsið sé fullfrágengið.
Byijað var á íþróttahúsinu fyrir
tæplega tuttugu ámm síðan. Þótt
íþróttahúsið hafi ekki verið fullklárað
hefur húsið verið í stöðugri notkun
hin síðustu ár fyrir sumarbúðadreng-
ina fyrir alls kyns innileiki sem og
einnig þegar illa hefur viðrað til úti-
veru.
Á aðrar vistavemr íþróttahússins
er komið nýtt gólfefni og nýr stigi
var settur á milli hæða.
Langþráður áfangi
Að sögn Ársæls Aðalbergssonar,
formanns Skógarmanna, breyta
þessi verklok í Vatnaskógi miklu
fyrir starfsemi sumarbúðanna og
menn séu að vonum ánægðir með
langþráðan áfanga í sögu sumarbúð-
anna.
- P.Þ.
raunvemlega stefnu sem þeir setja
fram og standa við, en ekki það sem
þeir bara segja fyrir kosningar.
Kosningafyrirkomulagið
Það kosningafyrirkomulag sem
er hér, í Færeyjum og víðar getur
verið stórhættulegt. Stjórnmála-
menn verða „þjónar" síns byggðar-
lags og reyna að veita því eins góða
fyrirgreiðslu og hægt er án þess að
huga að hag heildarinnar, sem
byggðarlagið er að sjálfsögðu hluti
af. Fyrirgreiðsla verður alls ráðandi.
Nýlegt dæmi er að nú á samdráttar-
tímum er milljónum dælt til hafnar-
gerðar á Blönduósi þó prýðishöfn sé
á Skagaströnd, í nokkurra kílómetra
fjarlægð. Stjórnmálamenn verða
„skaffarar“ síns byggðarlags, en
missa allar hugsjónir og ala ekki önn
fyrir heildinni. Lausnin er að gera
allt landið að einu kjördæmi, þannig
að Islendingar allir kjósi sama fólk-
ið. Æskilegast væri að hafa „þrö-
skuld“, t.d. 5%, svo flokkar þyrftu
að fá lágmark 5% atkvæða til að fá
mann kjörinn. Innan svona kerfis
mætti jafnvel viðhalda misvægi at-
kvæða, þannig að Vestfirðingur
hefði enn mörgum sinnum meiri
áhrif á val frambjóðenda en borgar-
búi, ef mönnum fyndist það réttlátt.
Stjórnmálamennirnir
Ég held það hafí verið Laxness
Jóhann M. Hauksson
„Lausnin er að gera allt
landið að einu kjör-
dæmi, þannig að Islend-
ingar allir kjósi sama
fólkið.“
sem sagði að ef íslendingar kæmu
saman í hóp til samræðna, og ein-
hver slysaðist til að nefna kjarna
umræðuefnisins, það sem skiptir
máli, brysti flótti í mannskapinn,
menn afsökuðu sig, segðu að mat-
urinn biði, og flýttu sér burt. Þetta
er góð lýsing; hér veigra menn sér
við að tala um aðalatriði, og því
miður á þetta ekki síst við um stjórn-
málamenn. Síðan Vilmundur Gylfa-
son var og hét hefur íslenskur stjórn-
málamaður ekki hafið máls á neinu
sem skiptir máli. EES-samningurinn
kom hingað utan frá, þjóðarsátt til
að ráða niðurlögum verðbólgunnar
kom frá VSÍ og ASÍ, kvótakerfið
var mótað meðal hagsmunaaðila í
sjávarútvegi, landbúnaðarkerfið hef-
ur orðið til í Bændahöllinni. Gott
dæmi um það hve stjórnmálamenn
ala mikla önn fyrir aukaatriðum er
Kvennalistinn. Áuðvitað skiptir kyn-
ferði einstaklings ekki máli hvað
stjórnun landsins varðar, heldur er
afstaða hans það sem máli skiptir.
Er hann með EES eða á móti, vill
hann kvótakerfi sjávarútvegs eða
bákn landbúnaðarins, hver er skoðun
hans á jafnrétti? Þetta skiptir máli.
Jafnrétti kynjanna er mikilvægt í
stjórnmálum, eins og jafnrétti yfir- -
leitt, en fráleitt er að stofna flokk
um kynferði og að velja í hann sam-
kvæmt kynfærum fólks.
Maður hlýtur að gera meiri kröfur
til stjórnmálamanna en til annarra.
Það er ábyrgðarhluti að stjórna land-
inu og stjómendurnir mega ekki
vera eins og hvert annað fífl. Lands-
menn verða að geta treyst stjórnend-
um sínum, og hvernig er hægt að
treysta lagabrjótum, þeim sem mis-
nota aðstöðu sína, þeim sem ljúga
eða gera annan þann hlut sem al-
mennt siðferði meinar venjulegu
fólki?
Auðvitað gætu stjórnmálamenn
tekið upp á því að tala um aðalat-
riði og hegða sér þannig að til fyrir-
myndar sé, en einhvern veginn efast
maður um að af því verði. Lausnin
er þá einföld: að fá nýtt fólk. En
þar sem til lítils er að skipta til þess
eins að fá sömu lágkúruna yfír sig
aftur, þarf að fá fólk sem getur,
þorir og vill. Þjóðin þarfnast þessa.
Raunar getur hún ekki leyft sér
þann „munað“ lengur að hafa stjórn-
mál sín í þeim skorðum sem þau
hafa verið síðustu áratugi.
Höfundur er
stjórnmálafræðingur.
Sjúkrahús og heilsugæslustöð Vestmamiaeyja
Þensla í plötuklæðningu
NÝ PLÖTUKLÆÐNING á Sjúkrahúsi og heilsugæslustöð Vest-
mannaeyja gæti hafa skemmst þar sem þensla í plötunum virðist
meiri en gert var ráð fyrir og plötunar hafa verpst. Verkið hófst
sl. haust. Málið er nú í rannsókn erlendis og fæst væntanlega úr
því skorið innan skamms hvað þarna hefur gerst áður en langt líður.
Ekki hefur komið í ljós hvort
skemmdir hafa orðið á klæðning-
unni. Um er að ræða loftræsta plötu-
klæðningu sem Línuhönnun hf. sá
um að leggja. Að sögn Jóns Viðars
Guðjónssonar tæknifræðings hjá
Línuhönnun virðast plöturnar þenjast
meira en gert var ráð fyrir og hefði
bilið á milli þeirra hugsanlega þurft
að vera meira en 7-8 mm eins og
framleiðandi mælir með.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Hér er svolítil aukageta við
An-stofna, sbr. 704. þátt. Tví-
myndir vom uxi og oxi. Ekki
verður skýrt hér að svo stöddu
hvers vegna þessar tvímyndir
urðu til, en hvor tveggja merkti
tarf, bola. Uxi er eldri myndin
og hefur orðið lífseigari. Þegar
kýr beiðir, er sagt að hún sé
yxna. Þá vill hún tarf. Löngu
seinna var farið að hafa orðið
uxi um vanaðan tarf.
Orð þessi höfðu undarlega
fleirtölu, og kemur hljóðið n þar
enn við sögu í þessum stofna-
flokki. Uxi var í fleirtölu yxn,
og auðvitað var sú orðmynd
karlkyns. Skalla-Grímur lét reka
heim yxn mjög marga, er hann
ætlaði til höggs. Oxi var í flt.
öxn, og bregður fyrir svipaðri
flt. í ensku oxen. En í íslensku
era til örnefni sem flestir þekkja,
eins og Öxnalækur og Öxnadal-
ur.
Enn er þess að geta, að menn
báru nöfnin Uxi eða Oxi, svona
eins og Göltur, Grís, Hafur og
Hrútur. Era nokkrir karlar
nefndir Oxi eða Uxi í fomum
bókum, og ekki man ég betur
en Oxi nokkur léti reisa ágæta
kirkju á Hólum í Hjaltadal.
Hlymrekur handan kvað:
Aldrei var Ingibjörg þéruð,
en oftsinnis tekin og beruð -
eða svo er mér sagt -
og síst mun það skakkt,
því að þá riðu hetjur um héruð.
★
Nokkuð hefur áunnist í út-
varpsfréttum að hamla gegn
ofnotkun orðasambandsins
„miðað við fyrra ár“, eða því-
líkt. Þarna fer mun betur á því
að segja t.d. að veiðin hafi
glæðst mikið frá því í fyrra.
Hins vegar er ég enn á glóðum
um að „á meðan“ ætli að ryðja
burtu aðaltengingunni en.
Dæmi: Norðurbandalagið fékk
40% atkvæða, á meðan Sósíalist-
ar fengu 5%. Þarna á auðvitað
að vera en í staðinn fyrir „á
meðan“. Villan er til komin
vegna vankunnáttu í ensku, eins
og oft hefur verið nefnt í pistlum
þessum. While þýðir ekkert síð-
ur en heldur en á meðan. Þegar
menn era vondir í erlendum
tungumálum vita þeir ekki hve-
nær þeir sletta þeim.
Þetta síðasta atriði er hér ít-
rekað að ósk og áskorun Guð-
mundar Vignis Jósefssonar í
Reykjavík, enda fullkomin
ástæða til þess.
★
Þá er hér meginefni bréfs frá
Stefaníu Eyjólfsdóttur í Reykja-
vík. Umsjónarmaður hefur áður
fjallað um efni bréfs hennar frá
sínu sjónarmiði og hvatt fólk til
að koma skoðun sinni á fram-
færi. Þakkar umsjónarmaður
Stefaníu fyrir, leggur ekki dóm
á tillögur hennar nú, en vonar
að fleiri láti frá _sér heyra:
„Kæri Gísli. Ég fylgist með
pistlum þínum um íslenskt mál
í blaðið. Oft era þeir bæði fróð-
legir og þörf áminning til okkar
landsmanna ef við viljum varð-
veita ylhýra málið og gömul vísa
er aldrei of oft kveðin, segir
máltækið.
Fyrir nokkru var stungið upp
á orðinu vistvæn og visthæf
sem umhverfisvæn. Það gleður
mig að fleirum finnst það fara
vel í íslensku, því fyrir um það
bil þremur árum skrifaði ég þá-
verandi umsjónarmanni útvarps-
ins með íslensku máli bréfkom,
þar sem ég stakk upp á orðinu
vistvæn efni eða visthæf(ar)
vörur um umhverfisvænar vörar
og færði þá nokkur rök því til
stuðnings. Eitt orð sem skylt er
hinum tveimur mætti tilnefna
705. þáttur
og finnst mér það jafnvel besti
kosturinn þegar að er gáð. Það
er orðið vistræn(n), vistrænar
vörur, beygist eins og ein-
ræn(n), óumhverfisvænt væri þá
óvistrænt. Það er kostur að for-
skeytið „ó“ sé haft fremst í orð-
inu, það veldur síður ruglingi.
Nafnorðið gæti þá verið óvist-
ræni(n) (kvk.). Einnig er orðið
vistvanhæft nokkuð gott orð,
no. yrði þá vistvanhæfni(n)
(kvk.). Það getur líka stundum
verið nauðsynlegt að eiga fleiri
en einn valkost til að auðga
málið ... Róbóti er skemmtilegt
karlkynsorð beygist eins og
ábóti. Einnig gæti verið gott að
eiga fleiri kosta völ t.d. vél-
menni(ð) sem er lýsandi um
notkun, beygist eins og var-
menni og hvoragkynsorð vél-
kon(ið) ft. vélkon(in) sbr. íkon
hjá tölvunotendum eða sem kk.
orð, vélkonni. Einnig vélkló
(kvk.) ft. vélklær sem er mjög
lýsandi og rammíslenskt, jafnvel
vélka(n), ft. vélkur, kvenkyns-
orð beygist eins og stúlka.
Ég hvet landsmenn eindregið
til að draga góð orð upp úr fór-
um sínum svo við sitjum ekki
uppi með stirðbusaleg orðskrípi.
Einnig mætti velja mismunandi
nöfn á ólík vélmenni eftir stærð
þeirra og eðli verkefna sem þau
eiga að sinna.“
Þjóðrekur þaðan kvað:
Það verður margt ódrýgðra dáða,
þegar Drottinn er genginn til náða
og menn iiggja einir
og eftir því seinir
að ákveða hver eigi að ráða.
★
„Slyngt yrði þér um margt,
frændi, ef eigi fylgdu slysin
með.“ (Þorsteinn drómundur um
Gretti Asmundarson, hálfbróður
sinn.)