Morgunblaðið - 14.08.1993, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1993
17
SJONARHORN
Oflugt matvælaeftirlit
- öryggisnet neytenda
Flestum er að verða yóst að heilsa neytenda getur ráðist af
því hve öflugt matvælaeftirlitið er á hverjum stað. Notkun
íblöndunarefna í matvæli hefur aukist svo og lyfjanotkun við
dýraeldi og ekki síst gerlamengun sem getur valdið illvígum
matareitrunum og neytendum heilsutjóni eins og nýleg dæmi
hér sanna. Það hefur því verið stefna flestra þjóða á Vesturlönd-
um a.m.k. að herða allt eftirlit með framleiðslu og sölu á mat-
vælum bæði á innlendri framleiðslu og innfluttri.
Öflugt matvælaeftirlit
Matvælaeftirlitið í Bandaríkj-
unum hefur verið mun virkara
en hjá flestum öðrum þjóðum og
hefur það hindrað sölu og tekið
úr umferð matvæli sem talið er
að geti skaðað neytendur. Þar í
landi er matvælaeftirlitið í hönd-
um ríkisstofnunar „Fæðu og
lyfjaeftirlitsins" (FDA) sem er
þeirra „Hollustuvernd". Stofnun-
in hefur vald til að hindra að
matvæli, sem ekki standast gæð-
akröfur, fari inn á Bandaríkja-
markað. Stofnunin er mjög öflug
og eftirliti er óhikað beitt. Úr-
skurði hennar verður ekki hnekkt.
í bandaríska vikublaðinu
„Food Chemical News“ eru viku-
lega birtar nýjustu upplýsingar
sem snerta matvæli eins og reglu-
gerðir, íblöndunarefni, gerlainni-
hald, mengun, fóður eldisdýra,
innköllun og bann á sölu mat-
væla, bæði innlendrar og inn-
fluttrar framleiðslu o.s.frv.
Tímarit þessi eru athyglisverð,
sérstaklega þeir kaflar sem fjalla
um matvæli sem eftirlitið hefur
komið í veg fyrir að fari inn á
Bandaríkjamarkað vegna
skemmda eða mengunar. Slík mál
geta snert okkur beint, bæði sem
matvælaframleiðendur og ekki
síst sem neytendur.
Framleiðsla þriðja heimsins
undir innlendu vörumerki
Á markaði hér er niðursoðinn
túnfiskur undir innlendu vöru-
merki. Á umbúðunum stendur
að að hann sé pakkaður fyrir
matvælafyrirtæki í Tælandi. Gef-
inn er upp 4 ára geymsluþolstími
eða: Best fyrir des. 1997.
í júníblaði „Food Chemical
News“ er tekinn fyrir innflutn-
ingur á túnfiski frá Tælandi til
Bandaríkjanna. Þar segir að stór
hluti af þeim innfluttu matvælum
sem Fæðu og lyfjaeftirliti Banda-
ríkjanna setti á sölubann 1992
hafi verið vegna skemmda í nið-
ursoðnum túnfíski frá Tælandi.
Þar segir einnig að 72 tilfella (af
304) hafí verið vegna dælda á
niðursuðudósunum. Árið 1992
var sala á tælenskum matvælum
stoppuð af í 2.186 skipti, og var
andvirði þeirra 102 milljónir doll-
ara.
Krafa um ómengaða vöru
Hvað túnfiskinn varðar þá seg-
ir í greininni að Tælendingar
veiði ekki túnfisk sjálfír, heldur
vinni þeir hann í pakkningar og
komi honum á markað. Ekki
kemur fram hvar hann er veidd-
ur. En þeir eru sagðir hafa
áhyggjur af skemmdunum og
vegna ítrekaðra sölubanna hafa
þeir lýst ótta um að lagt verði
bann á innflutning tælenskra
sjávarafurða til Bandaríkjanna.
Það mun ekki standa til í bili en
átak hefur verið gert til að
mennta og þjálfa starfsfólk við
eftirlit með framleiðslu, flutningi
og sölu sjávarafurða. En þær
kröfur eru gerðar til Tælendinga
að þeir fylgi ákveðnum stöðlum
við vinnslu og gæti þess að eng-
inn óþverri (fílth) fljóti með.
Tælendingar rekja helstu or-
sök skemmda til ástands skipa
sem flytja hráefnið. Talsmaður
bandaríska matvælaeftirlitsins
svarar því. Hann segir: „Það er
ekki hægt að koma með lélegt
hráefni í verksmjðjurnar og
vænta þess að út komi gæða-
vara.“
Hvert fer endursend
framleiðsla?
Þá kemur upp sú spuming:
Hvað verður um þá gölluðu vöm
sem snúið hefur verið frá banda-
rískum markaði? Getur verið að
hann sé seldur á „lágu verði“
þangað sem gæðakröfur em
minni og eftirlit takmarkað?
í verslunum hér á landi hefur
verið boðið upp á ýmsar frosnar
físk- og skelfisktegundir frá
þriðja heiminum, greinilega úr
fískirækt eins og t.d. stórar rækj-
ur. Sendinefndin, sem banda-
ríska Fæðu og lyfyaeftirlitið sendi
í könnunarferð til Tælands, skoð-
aði 11 af 18.000 eldisstöðvum
sem þar era starfræktar. Það var
m.a. gert vegna þess að í nokkr-
um rækjuförmum, sem sendir
höfðu verið til Bandaríkjanna á
síðasta og þessu ári, fundust leif-
ar chloramphenicol, en það er
sýkalyf sem í Bandaríkjunum
hefur verið flokkað undir krabba-
meinsvalda. En öll matvæli sem
innihalda þetta efni era fjarlægð.
Sendinefndin fann ekki merki
þess að lyfíð væri notað og eng-
inn vildi kannast við notkun þess.
Aftur á móti var í rækjuvinnslu-
stöðvunum fylgst með öðrum
sýklalyfjum, oxyteteracycline og
oxylenic sýra, og reyndist notkun
þeirra vera mjög mikil. Hvorug
þessara efna eru leyfð í rækju-
rækt í Bandaríkjunum. Nú í vor
komu svo fulltrúar tælenskra
stjórnvalda og rækjuiðnaðar til
Bandaríkjanna til að kynna sér
reglur um lyfjanotkun og hvaða
innflutningsreglur gilda þar í
landi.
Innflutningsreglur þurfa að
vera skýrar
Skýrar reglur um innflutning
matvæla veita neytendum ákveð-
ið öryggi og þær gefa framleið-
endum og seljendum ákveðnar
línur til að fara eftir. Hér á landi
virðist pottur brotinn. Sem dæmi
má benda á að í verslunum hér
era m.a. niðursoðnir ávextir sem
hafa verið pakkaðir fyrir innlend-
an söluaðila en á umbúðunum
er engar upplýsingar um fram-
leiðsluland að fínna.
í aukefnalista sem gefinn var
hér út 1988, stendur í grein 9.1.
að nafn og heimilisfang framleið-
enda, pökkunaraðila, dreifíngar-
aðila, innflytjenda eða umboðs-
aðila skuli koma fram á umbúð-
unum. Heimilisfang skal gefíð
upp sem bær, borg eða hérað,
en auk þess er heimilt að skrá
götuheiti, húsnúmer og/ eða síma
á umbúðir.
Þarna virðist allt pottþétt -
eða þar til komið er að næstu
grein 9.2. en þar stendur: Fram-
leiðsluland skal koma fram á
umbúðum, ef nauðsynlegt er að
gefa rétta hugmynd um upprana
vörannar.
Raunar er furðulegt að þessi
grein 9.2. skuli hafa verið sam-
þykkt, því hún gengur þvert á
rétt neytenda. Þessi viðbótar-
grein gefur innflytjendum frjáls-
ar hendur með innflutning mat-
væla hvaðan sem er án þess að
gefa neytendum upplýsingar um
upprana vörannar.
Neytendur eiga kröfu á að
vita hvert framleiðsluland
matvæla er
Hvenær skyldi svo sú staða
koma upp að neytendum er ekki
nauðsynlegt að fá upplýsingar
um réttan uppruna matvöra?
Gæti verið að það hentaði ekki
þegar náðst hafa „góðir samn-
ingar“ á matvælum á lágu verði,
t.d. frá löndum þriðja heimsins?
Það er vel þekkt í löndum
þriðja heimsins að allt eftirlit
með ræktun og vinnslu matvæla
er slakara en viðgengst á Vest-
urlöndum. Lyfjanotkun í fiskeldi
er þar meiri, og þar er einnig
leyfð notkun skordýraeiturs sem
löngu er búið að banna á Vestur-
löndum eins og DDT. Neytendur
hafa enga möguleika á vita hvort
um endursenda vöru geti verið
að ræða, þegar framleiðslulands
er ekki getið á umbúðunum, eða
hvort þar sé vara sem aðrar þjóð-
ir hafí bannað sölu á, en okkar
gloppóttu lög ná ekki yfir. Við
skulum ekki gleyma því að fram-
leiðendur sem hafa fengið fram-
leiðslu sína endursenda frá einu
landi, reyna að koma henni í
verð í löndum þar sem slakari
reglur gilda.
Alþjóðavæðing
matvælafyrirtækja
Það sem eykur þörf á hertu
matvælaeftirliti er alþjóðavæðing
matvælafyrirtækja sem flytja
framleiðsluna sína frá einu landi
til annars og jafnvel til annarra
heimsálfa þar sem kostnaður er
lægri og framleiðslukröfur minni.
Vörar með þekktum vöramerkj-
um sem aðeins voru framleiddar
í ákveðnum löndum, sem veitti
þeim ákveðinn gæðastimpil,
koma nú frá öllum heimsálfum
þar sem framleiðslukröfur era
oft gjörólíkar.
Hert matvælaeftirlit eykur
öryggi neytenda
Öflugt matvælaeftirlit er oft
eina „öryggisnetið" sem neytend-
ur hafa, þegar kemur að kaupum
og neyslu matvæla. Eftirlits-
stofnanir sem eiga að sinna slík-
um málum hafa ekki verið settar
á stofn af ástæðulausu, enda
hafa neytendur oft enga mögu-
leika á að vita hvað getur leynst
í mörgum þeim matvælum sem
þeir eru að kaupa. Og það á ekki
að vera hægt að leyna fyrir neyt-
endum hvaðan matvælin era
upprunnin. Hér þarf því að efla
matvælaeftirlitið í stað þess að
draga úr því.
M.Þorv.
jTOtóáur
r
a
morgun
ÁSKIRKJA: Vegna sumarleyfa
starfsfólks Áskirkju er minnt á
guðsþjónustu í Laugarneskirkju
sunnudag kl. 11. Sóknarprestur.
BÚSTAÐAKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Einsöngur Ólöf Ás-
björnsdóttir. Organisti Jónas
Þórir. Pálmi Matthíasson.
DÓMKIRKJAN: Prestvígsla kl.
10.30. Biskup íslands, herra
Ólafur Skúlason, vígir tvo guð-
fræðikandídata: Sigfús Ingvars-
son sem ráðinn hefur verið að-
stoðarprestur í Keflavíkurpresta-
kalli og Þorgrím Daníelsson, sem
skipaður hefur verið sóknar-
prestur í Norðfjarðarprestakalli.
Vígsluvottar: Sr. Ólafur Oddur
Jónsson, sóknarprestur í Kefla-
vík, sr. Þorbjörn Hlynur Árnason,
biskupsritari, sr. Þorleifur K.
Kristmundsson, prófastur á Kol-
freyjustað og lýsir hann vígslu,
og sr. Jakob Á. Hjálmarsson, sem
jafnframt annast altarisþjónustu.
Dómkórinn syngur. Organisti
Marteinn H. Friðriksson.
ELLIHEIMILIÐ GRUND: Guðs-
þjónusta kl. 14. Sr. Fjalar Sigur-
jónsson. Organisti Kjartan Ólafs-
son. Félag fyrrverandi sóknar-
presta.
GRENSÁSKIRKJA: Messa kl. 11.
Altarisganga. Prestur sr. Halldór
S. Gröndal. Organisti Jakob Hall-
grímsson.
HALLGRÍMSKIRKJA: Messa kl.
11. Sr. Karl Sigurbjörnsson. Tón-
leikar kl. 20.30. lain Quinn kon-
sertorganisti frá Bretlandi leikur
á orgelið. Þriðjudag: Fyrirbæna-
Guðspjall dagsins:
(Lúk. 19). Jesús grætur
yfir Jerúsalem
guðsþjónusta kl. 10.30. Beðið
fyrir sjúkum.
LANDSPÍTALINN: Messa kl. 10.
Sr. Ragnar Fjalar Lárusson.
HÁTEIGSKIRKJA: Messa kl. 11.
Sr. Tómas Sveinsson.
LANGHOLTSKIRKJA: Kirkja
Guðbrands biskups. Lesmessa
kl. 11.
LAUGARNESKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Sr. Ingólfur Guð-
mundsson.
NESKIRKJA: Guðsþjónusta kl.
11. Snorri Wíum syngur einsöng.
Orgel- og kórstjórn Reynir Jónas-
son. Guðmundur Óskar Ólafs-
son. Miðvikudag: Bænamessa
kl. 18.20. Guðmundur Óskar
Ólafsson.
SELTJARNARNESKIRKJA:
Helgistund kl. 11 í umsjá sóknar-
nefndar. Organisti Kári Þormar.
ÁRBÆJARKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11 árdegis. Organisti
Sigrún Steingrímsdóttir. Guðrún
Ingimarsdóttir syngur einsöng.
Sr. Guðmundur Þorsteinsson.
BREIÐHOLTSKIRKJA: Biblíulest-
ur í umsjá Ungs fólks með hlut-
verk kl. 20.30. Sr. Gísli Jónasson.
FEL.LA- OG HÓLAKIRKJA:
Guðsþjónusta kl. 20.30. Prestur
sr. Hreinn Hjartarson. Organisti
Lenka Mátéová.
HJALLAKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Kór Hjallakirkju syngur.
Organisti Kristín G. Jónsdóttir.
Kristján Einar Þorvarðarson.
KÓPAVOGSKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Organisti Stefán R.
Gíslason. Sr. Ægir Fr. Sigurgeirs-
son.
FRÍKIRKJAN í HAFNARFIRÐI:
Guðsþjónusta kl. 11. Organisti
Kristjana Ásgeirsdóttir. Einar
Eyjólfsson.
HAFNARFJARÐARKIRKJA:
Morgunsöngur kl. 11. Organisti
Helgi Bragason. Gunnþór Inga-
son.
KRISTSKIRKJA, Landakoti:
Messa kl. 8.30. Hámessa kl.
10.30. Messa kl. 14. Ensk messa
kl. 20. Laugardaga messa kl. 14
og ensk messa kl. 20. Aðra rúm-
helga daga messur kl. 8 og kl. 18.
MARÍUKIRKJA, Breiðholti:
Messa kl. 11. Alla rúmhelga daga
messa kl. 18.30.
HVÍTASUNNUKIRKJAN Filad-
elfía: Almenn samkoma kl. 20.
Ræðumaður G. Theodór Birgis-
son. Allir velkomnir.
HJÁLPRÆÐISHERINN: Sunnu-
adg kl. 16 útisamkoma ef veður
leyfir. Kl. 20 Hjálpræðissam-
koma. Majorarnir Reidunn og
Káre Morken tala og stjórna.
FÆREYSKA sjómannaheimilið:
Samkoma kl. 17. Ræðumenn
Solveig og Sörin Steinholm frá
Færeyjum.
KAPELLA St. Jósefssystra,
Garðabæ: Þýsk messa kl. 10.
JÓSEFSKIRKJA, Hafnarfirði:
Messa kl. 10.30. Mán.-fös.
messa kl. 18.
KARMELKLAUSTUR: Messa kl.
8.30. Rúmhelga daga messa kl.
8.
KÁLFATJARNARSÓKN: Guðs-
þjónusta kl. 14. Sr. Bjarni Þór
Bjarnason messar. Organisti
Frank Herlufsen.
KEFLAVÍKURKIRKJA: Prest-
vígsla í Dómkirkjunni í Reykjavík
kl. 10.30. Biskup íslands, herra
Ólafur Skúlason, vígir Sigfús
Baldvin Ingvason, sem ráðinn
hefur verið aðstoðarprestur í
Keflavíkurkirkju. Kvöldguðsþjón-
usta kl. 20.30. Athugið breyttan
messutíma. Sr. Ólafur Oddur
Jónsson.
KAÞÓLSKA kapellan, Keflavík:
Messa kl. 16.
HRAUNGERÐISKIRKJA: Guðs-
þjónusta kl. 13.30. Aðalsafnaðar-
fundur verður haldinn eftir guðs-
þjónustuna. Kristinn Ágúst Friðf-
innsson.
LANDAKIRKJA: Guðsþjónusta í
Landakirkju kl. 11. Sr. Ólafur Jó-
hannsson. Um kvöldið kl. 20.30
verður unglingastarf Landakirkju
með hið árlega pizzupartý. Uppl.
og skráning hjá Hreiðari.
AKRANESKIRKJA: Guðsþjóns-
uta kl. 11. Sr. Jón Einarsson,
prófastur í Saurbæ, messar.
Sóknarnefndin.