Morgunblaðið - 14.08.1993, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1993
Frumvarp til lyfja-
laga, læknar og apótek
eftir Einar Pál
Svavarson
Frá því að frumvarp heilbrigðis-
ráðherra til lyfjalaga var lagt fyrir
Alþingi í apríl á þessu ári hefur
umræða um frumvarpið verið held-
ur einhliða. í kjölfar framlagningar
frumvarpsins birtust nokkrar blaða-
greinar og bar þar mest á sjónar-
miðum apótekeara og ljrfjaheild-
sala. Þeir hafa lokið upp einum
munni um að fjölmargar hættur
felist í frumvarpinu, verði það að
lögum. Meðal annars telja þeir að
lyfjaneysla muni stóraukast, apó-
tekin verði að segja upp reyndum
lyfjafræðingum til þess að skera
niður rekstrarkostnað, þjónusta á
landsbyggðinni verði lélegri og apó-
tekin þurfi á næstu misserum að
ganga í gegnum sömu gjaldþrota-
raunir og matvörumarkaðurinn hef-
ur mátt búa við. Á sumum má jafn-
vel skilja að ný tegund af ungu
fólki sem leggur meira upp úr hagn-
aðarvoninni en faglegum sjónar-
miðum, muni í ríkum mæli hefja
nám í lyfjafræði. Hingað til hefur
því umræða um frumvarp til lyfja-
laga að verulegu leyti snúist um
framtíðarsýn apótekara, en ekki
þann veruleika sem núverandi lyfja-
lög fæddu af sér. Veruleika sem
frumvarpinu er ætlað að leysa af
hólmi.
Nýr flötur á umræðunni
Skömmu fyrir síðustu mánaða-
mót hóf Ríkisútvarpið umfjöllun um
frumvarpið. Þungamiðja fréttarinn-
ar var ásókn lyfjafræðinga í hent-
ugt húsnæði fyrir lyfjaverslun, enda
virðast lyfjafræðingar almennt ekki
sjá sömu hættur framundan og
apótekarar. Meðal annars kom fram
að þrír einstaklingar hafi þegar
tryggt sér húsnæði í Glæsibæ,
nokkrir hafí gert fyrirspurnir í
Domus Medica og margir hafí haft
samband við fasteignasölur á höf-
uðborgarsvæðinu til að fá ráðlegg-
ingu um staðsetningu.
Það þarf ekki að koma neinum
á óvart að iyfjafræðingar skoði
þann möguleika að stofnsetja lyfja-
verslun. Sérstaklega í ljósi þess að
ein veigamesta breytingin á lyíja-
lögunum snýst einmitt um breyt-
ingu á eignarhaldi og rekstrarfyrir-
komulagi lyfjaverslana. Verði frum-
varpið samþykkt verður það ekki
lengur háð sérstöku leyfi frá heil-
brigðisráðherra að setja á stofn
lyfjaverslun. Það geta allir gert að
uppfylltum ákveðnum faglegum
skilyrðum.
Við upphaf fréttarinnar virtist
umfjöllun um frumvarpið ætla að
taka á sig nýja mynd þar sem fjall-
að væri um annað en afstöðu og
áhyggjur apótekara. En þegar leið
á fréttina var skotið inn viðtali við
lyíjaheildsala og tók hann upp þráð-
inn þar sem frá var horfið í mál-
flutningi apótekara í vor. í viðtalinu
lagði hann sérstaka áherslu á þá
skoðun að lyijaneysla muni áreiðan-
lega stóraukast. Fullyrðing sem er
býsna sérkennileg þegar horft er
til þess að afgreiðsla á lyfjum á
uppruna í lyfseðli sem læknir skrif-
ar vegna veikinda einstaklings.
Hvernig fjölgun lyfjaverslana getur
orðið til þess að lyfjaneysla stórauk-
ist er óskiljanlegt þar sem aðgengni
að læknum breytist ekkert með
frumvarpinu. Þá telur hann að rót-
gróin apótek muni segja upp reynd-
um lyfjafræðingum, skipta þeim út
fyrir unga, óreynda og lægra laun-
aða lyfjafræðinga til að lækka
rekstrarkostnað. í lok fréttarinnar
hefur því lítið annað komið fram
en endurtekning á sjónarmiðum
apótekara í málinu. í kvöldfréttum
mánudaginn 2. ágúst heldur Ríkis-
útvarpið áfram að fjalla um lyfíja-
frumvarpið. Og í fýrsta skipti frá
því að frumvarpið var lagt fram,
er opinberlega fjallað um núverandi
kerfi lyfjadreifingar. Með þessari
frétt virtist umræðan ætla að verða
málefnaleg í þeim skilningi að mörg
ólík sjónarmið væru að koma fram
í málinu. En raunin varð því miður
önnur. Fréttin hófst á þessum orð-
um: „Notkun lyfja eykst ekki þótt
lyfjaverslun verði gefín frjáls, hún
gæti allt eins minnkað, segja for-
svarsmenn læknamiðstöðva sem
eru óháðar apótekurum. Ástæðan
er sögð sú að með fijálsri verslun
rofna sérstök hagsmunatengsl apó-
tekara og lækna sem leigja aðstöðu
hjá þeim.“ Síðar í fréttinni segir:
„Raddir innan heilbrigðisstéttar
segja að þessir læknar séu hins
vegar duglegri við að skrifa út lyf-
seðla en aðrir læknar“. { kjölfarið
er skotið inn viðtali við undirritaðan
þar sem fram kemur sú skoðun að
hjá apótekurum leigi frekar læknar
sem eru líklegir til að skrifa út lyf-
seðla vegna sérgreinar sinnar en
Iæknar sem ekki skrifa út lyfseðla
nema í mjög takmörkuðum mæli,
eins og t.d. skurðlæknar. Eftir við-
talið tekur fréttamaður ríkisút-
varpsins við og segir: „Einar telur
að lyfjanotkun muni standa í stað,
og að það sé ekkert óraunhæfara
að gera ráð fyrir að hún minnki en
að hún aukist. Sjúkdómum á ís-
landi fjölg-i ekki þótt lyijaverslun
verði gefín fijáls."
Afbökun
Eftir þessa frétt virðist umræðan
hafa færst frá því að íjalla um lyija-
frumvarpið, yfír í það sem „raddir
innan heilbrigðisstéttar segja“, og
mér hefur verið eignað, að „læknar
sem leigja hjá apótekum séu dug-
legri við að skrifa út lyfseðla en
aðrir læknar". Þetta gerist þrátt
fýrir að í fréttinni komi glögglega
fram að ég telji að lyijanotkun
muni standa í stað. Svo rammt
hefur kveðið að misskilningnum,
að pólitískt málgagn heilbrigðisráð-
herra hefur í leiðara gert kröfu um
opinbera könnun á sannleiksgildi
þeirrar „fullyrðingar minnar" að
læknar borgi apótekum fyrir hús-
næði með því að „gefa út ónauðsyn-
lega marga lyfseðla“. Það á sem
sagt að kanna hjá opinberum aðil-
um fullyrðingu sem ég hef aldrei
sett fram. Hefði ekki verið eðlilegt
og sjálfsagt að ritstjóri blaðsins
kannaði fyrst hvort ég hefði sett
fullyrðinguna fram, áður en hann
gerði í leiðara kröfu til opinberra
aðila um að fullyrðingin verði könn-
uð?
Að gefnu tilefni vil ég taka fram
að ég hef aldrei haldið því fram að
læknar sem leigja húsnæði hjá apó-
tekurum skrifí út ónauðsynlega lyf-
seðla til að greiða fyrir húsnæði,
og er ekki hluti af þeim „röddum
innan heilbrigðisstéttar" sem eru
með slíkar aðdróttanir. Það er mik-
ill munur á þeirri fullyrðingu og að
halda því fram að apótekarar vilji
heldur leigja læknum sem eru lík-
legir til að skrifa út lyfseðla vegna
sérgreinar sinnar, fremur en lækn-
um sem nánast aldrei skrifa út lyf-
seðla. Það er fullyrðing sem ég get
vel staðið við, enda staðfest af
Werner Rasmusson apótekara í
ágætu viðtali í morgunþætti Rásar
2 föstudaginn 6. ágúst sl.
Ég get líka upplýst hér að ég
hef aldrei nokkum tíma skoðað
nein gögn sem gefa upplýsingar um
útskriftir lyfseðla og hef ekki hugs-
að mér að skoða slík gögn, enda
veit ég að læknar taka siðareglur
stéttar sinnar alvarlega og treysti
faglegum vinnubrögðum þeirra
mjög vel. Alveg óháð því hvar þeir
leigja húsnæði undir starfsemi sína.
Til dæmis held ég að læknar taki
siðareglur mun alvarlegar sem dag-
lega leiðsögn í starfí en blaða- og
fréttamenn, ef marka má skrif
Agnesar Bragadóttur í Morgun-
blaðinu undanfarið. Þar virðist hver
mega éta ókannaðar fullyrðingar
upp eftir öðrum alveg gagnrýnis-
laust. Þessi fullyrðing sem höfð er
eftir „röddum innan heilbrigðis-
stéttar“ virðist mér einmitt hafa
fengið slík örlög og yfírskyggt alla
aðra umræðu um lyfjafruvarpið.
Áhugi fjölmiðla á nákvæmlega
þessu atriði hefur komið mér aldeil-
Einar Páll Svavarson
„Að gefnu tilefni vil ég
taka fram að ég hef
aldrei haldið því fram
að læknar sem leigja
húsnæði hjá apótekur-
um skrifi út ónauðsyn-
lega lyfseðla til að
greiða fyrir húsnæði,
og er ekki hluti af þeim
„röddum innan heil-
brigðisstéttar“ sem eru
með slíkar aðdróttan-
ir.“
is á óvart. Margir sem höfðu sam-
band við mig frá íjölmiðlunum eftir
viðtalið höfðu takmarkaðan áhuga
á lyfjafrumvarpinu, sumum virtist
jafnvel ofviða að setja sig inn í
grundvallarþætti þess. Þegar ég
tjáði þeim að ofangreind fullyrðing
væri ekki frá mér komin og að ég
hefði hvorki ástæðu né áhuga á að
ræða hana, urðu þeir áhugaleysið
uppmálað, þökkuðu fyrir sig og
lögðu tólið á símann.
Kjarni málsins
Afnám einokunar á sölu lyfja er
löngu tímabær aðgerð. Fyrir því
liggja mörg þung rök. Ekki síst að
það sé ekki forsvaranlegt, að árið
1993 sé enn til staðar kerfi þar sem
einstaklingum er veittur sérstakur
einokunarréttur til að stunda versl-
Hvert er hlutverk undanþágu-
nefndar framhaldsskóla?
eftir Kristrúnu
*
Isaksdóttur
Laugardaginn 31. júlí sl. birti
Morgunblaðið grein eftir Marinó G.
Njálsson undir yfírskriftinni “Ósvífni
og valdníðsla undanþágunefndar"
og er hún ástæða þessara skrifa.
Tilefni greinar Marinós er það að
ekki var í tæka tíð gengið frá ráðn-
ingu hans í starf við Iðnskólann í
Reykjavík fyrir næsta skólaár þann-
ig að hann fengi mánaðarlaun sín
1. ág^úst og kennir hann undanþágu-
nefnd framhaldsskóla um það og
fleira. Marinó er að vonum reiður
en velur að viðhafa gífuryrði og
rangfærslur í fjölmiðlum í stað þess
að leita skýringa eins og aðrir sem
eins er ástatt um.
Greinin gefur tilefni til að gera
opinberlega grein fyrir ráðningamál-
um framhaldsskólanna almennt, þar
á meðal hlutverki og störfum undan-
þágunefndar og þeim lagaramma
sem hún vinnur eftir, og freista þess
um leið að varpa ljósi á ástæður
þess að fjölmargir leiðbeinendur við
framhaldsskóla féllu út af Iaunaskrá
1. ágúst.
Lögverndunarlögin og
hlutverk undanþágunefndar
Hinn 1. janúar 1987 gengu í gildi
lög nr. 48/1986 um lögvemdun á
starfsheiti og starfsréttindum
grunnskólakennara, framhalds-
skólakennara og skólastjóra, í dag-
legu tali nefnd lögverndunarlögin.
Samkvæmt þessum lögum hefur
enginn rétt til að nota starfsheitið
framhaldsskólakennari né starfa
sem siíkur hér á landi nema hafa
til þess leyfí menntamálaráðherra.
Kröfurnar sem menn þurfa að upp-
fylla til að öðlast slíkt leyfísbréf og
vera ráðnir í stöðu framhaldsskóla-
kennara eru þríþættar: a) lágmarks-
menntun í kennslugrein, b) 30 ein-
inga nám í uppeldis- og kennslu-
fræðum og c) starfsreynsla (starfs-
menntakennara).
Ef enginn framhaldsskólakennari
sækir um auglýst starf þrátt fyrir
ítrekaðar auglýsingar getur skóla-
meistari sótt um undanþágu til að
lausráða réttindalausan umsækj-
anda til bráðabirgða. Hlutverk und-
anþágunefndar framhaldsskóla, sem
starfar samkvæmt lögum nr.
48/1986, er að úrskurða hvort veita
skuli slíka undanþágu og skal hún
taka tillit til menntunar umsækjand-
ans, kennsluferils, starfsaldurs,
starfsreynslu og umsagna. í reglu-
gerð um störf nefndarinnar segir enn
fremur að hún skuli kynna sér hvort
skilyrðum um auglýsingar hafi verið
fullnægt, þ.e. að öll laus kennslu-
og stjórnunarstörf séu auglýst og
þar m.a. tilgreint sérsvið starfsins
svo sem aðalkennslugrein. Kennara-
starf er laust ef framhaldsskóla-
kennari er ékki ráðinn í það, enda
eru fallin úr gildi bráðabirgðaákvæði
laganna um verndun réttindalausra
kennara í starfi á meðan þeir afla
sér menntunar til kennsluréttinda.
Samkvæmt 5. gr. laga um réttindi
og skyldur starfsmanna ríkisins er
ríkisstofnunum skylt að auglýsa
lausar stöður í Lögbirtingablaði að
öllu jöfnu með fjögurra vikna fyrir-
vara. Af þessu er ljóst að undan-
þágunefnd framhaldsskóla er eftir-
litsaðili sem á að fylgjast með því
að farið sé að lögum við kennarar-
áðningar í framhaldsskólum. Hún
er skipuð þremur fulltrúum, einum
tilnefndum af Bandalagi kennarafé-
laga, einum tilnefndum af Háskóla
íslands og einum skipum án tilnefn-
ingar og er hann formaður.
Ráðningamál framhaldsskóla
Fram til skólaársins 1990-91 sá
menntamálaráðuneytið um ráðn-
ingamál framhaldsskóla, þ.e. aug-
lýsti laus störf samkvæmt beiðni
skólameistara og skólanefnda, tók
við umsóknum, sendi þær skólunum
til umsagnar og gekk frá manna-
ráðningum að því búnu. Með breyt-
ingum á lögum nr. 57/1988 um
framhaldsskóla, sem gerð var 1989,
voru ráðningamálin færð út til skól-
anna sjálfra í samræmi við þá stefnu
að draga úr miðstýringu. I upphafí
fóru starfsmenn ráðuneytisins ítar-
lega yfír það með skólastjórnendum
hvaða skyldur þetta hefði í för með
sér. Hafa þeir árlega tekið ráðninga-
málin fyrir á fundum með skóla-
meisturum og jafnframt sent bréf
til áréttingar og ítrekunar. Svo var
einnig gert í ár og ítarlegt bréf þessa
efnis sent 13. maí sl.
Störf undanþágunefndar
sumarið 1993
Til þess að kennarar fái laun á
réttum tíma í upphafí nýs skólaárs
1. ágúst þarf starfsmannaskrifstofa
fjármálaráðuneytis að hafa fengið
öll gögn í hendur um miðjan júlí.
Þetta vita skólameistarar og af þessu
tóku nefndarmenn mið þegar þeir
skipulögðu sumarfrí sitt, þ.e. þeir
töldu að þeir gætu einna helst verið
frá seinustu tvær vikur júlímánaðar.
Um og upp úr miðjum júní fóru
undanþágubeiðnir að berast fyrir
alvöru. Eins og venja er til var farið
vel yfir allar umsóknir, kannað hvort
rétt hefði verið staðið að auglýsing-
um og hvort upplýsingar vantaði. í
áðurnefndu bréfi til skólameistara,
dags. 13. maí, var ítrekuð beiðni um
að láta allar umbeðnar upplýsingar
Kristrún ísaksdóttir
„Tilkynningar um sam-
þykktir nefndarinnar
voru sendar starfs-
mannaskrifstofu fjár-
málaráðuneytis jafnóð-
um og sér hún til þess
að laun verði greidd 6.
þ.m. til þess að forða
fólki frá frekari vand-
ræðum.“
í té á umsóknareyðublaði um heim-
ild til að ráða kennara án réttinda
og tilkynnt að ófullnægjandi um-