Morgunblaðið - 03.11.1993, Page 15

Morgunblaðið - 03.11.1993, Page 15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1993 15 Breytileiki þorskstofnsins eftirPál Bergþórsson Svo virðist sem þorskur 9 ára og eldri hafi síðustu áratugi átt meiri þátt í að halda stofninum við en tal- ið hefur verið, þó að þessir aldurs- flokkar séu stórum fáliðaðri en yngri kynþroska fiskar sem til þessa hafa verið taldir veigamikill hluti hrygn- ingarstofnsins. Ef þetta er rétt er nauðsynlegt að gæta hófs í veiðum á eldri fiski ekki síður en ungfiskin- um. Til þess þyrfti að breyta áhersl- um í fískveiðistefnunni. Minnt er á rannsóknir Jóns Jónssonar á áhrifum loftslags á þorskstofninn. Aldur þorsksins og nýliðun Fyrst er hér athugað samhengi nýliðunar og samtímis fjölda þorska á ýmsum aldri, og er þá unnið úr skýrslum sem Gunnar Stefánsson tölfræðingur hjá Hafrannsókna- stofnun hefur nýlega birt (Notes on the stock-dynamics and assessments of the Icelandic cod, 1992). Athugað er tímabilið 1965-1986 þegar sjór var fremur jafnkaldur og mikil sókn á miðin. Stærð aldursflokksins og nýliðunin eru í hvert skipti metin sem meðaltöl, þannig að auk ársins sem um er að ræða eru tekin með árin næst á undan og eftir. Síðan er reikn- að út hvað þessi nýliðun fylgir vel eftir stærð þeirra árganga sem eru á aldrinum þriggja til þrettán ára. Það skal tekið fram að hlutfallsleg stærð hvers árgangs er í þessari grein metin eftir því hvað hún er mikii þegar árgangurinn er fimm til sjö ára, til að forðast að nokkru leyti þá ónákvæmni sem verður í talning- unni þegar árgangurinn er orðinn mjög fáliðaður á efri árum. Niður- staðan verður þessi: Fylgni nýliðunar við fjölda þorska: 3ja-5 ára -0,34 4ra-6 ára -0,38 5- 7 ára -0,37 6- 8 ára . -0,06 7- 9 ára 0,41 8- 10 ára 0,68 9- 11 ára 0,77 10- 12 ára 0,53 11- 13 ára 0,16 Fylgnitölurnar taka reglulegum breytingum eftir aldri, eru í hámarki þegar þorskurinn er 9-11 ára. Þetta er bending um að niðurstaðan sé marktæk, enda er 0,77 þokkaleg fylgnitala út af fyrir sig. Spyija má hvernig það geti verið að fylgni nýliðunar við 3-7 ára þorsk sé neikvæð. A því er þó fremur ein- föld skýring. Ef það er rétt að 9-11 ára þorskur eigi mestan þátt í hrygn- ingunni má hugsa sér eftirfarandi dæmi. Segjum að af óútskýrðum ástæðum, til dæmis vegna heppilegra aðstæðna í sjónum, verði viðkoma þorsks venju fremur mikil 1-3 ár í röð. Þegar þessir stóru árgangar eru komnir á hrygningarskeið 9-11 árum síðar hlýtur nýliðunin að verða aftur mikil, en rétt í meðallagi þess á milli, til dæmis þegar þessi nýja stóra kyn- slóð er um það bil 5 ára. Þá er kom- in þessi atburðaröð: Fyrsta ár: Miðlungs 5 ára stofn, mikil nýliðun. Fimmta ár: Stór 5 ára stofn, miðl- ungs nýliðun. Tíunda ár: Miðlungs 5 ára stofn, mikil nýliðun. Fimmtánda ár: Stór 5 ára stofn, miðlungs nýliðun. Það leynir sér ekki að neikvæð fylgni hlýtur að vera milli 5 ára stofns og nýliðunar á þessu tímabili. Til að koma þessari keðjuverkun af stað þarf þá aðeins tilviljunarkennda og tímabundna breytingu nýliðunar í fá ár. Það sem hér hefur verið sagt gæti skýrt þá staðreynd að oft virð- ist stofnstærð þorsksins breytast reglulega á áratugar fresti. Breytt mat á hrygningarstofni Sé það nú rétt að þorskurinn fari ekki að skila neinni nýliðun að ráði fyrr en 9 ára, má reyna hvernig það gefst að telja ekki með yngri físk en 9 ára, þegar hrygningarstofn er metinn. Fyrir þessari forsendu hef ég enga réttiætingu aðra en ofan- greinda reynslu, en á Hafrannsókna- stofnun fer nú fram rannsókn sem kann að varpa ljósi á þetta þýðingar- mikla mál. En það er forvitnilegt að sjá niðurstöðuna. Efra línuritið á fyrstu mynd sýnir hrygningarstofn árin 1965-1986, metinn eftir hefðbundinni aðferð. Þá 4. mynd. Samhengi hrygningar- stofns 9 ára og eldri (þúsundir tonna) og nýliðunar (milljónir fiska) 260 Fylgni 0,89 140 160 180 200 220 240 260 280 9-14 ára hrygningarstoln er talin saman þyngd alls kynþroska fisks hvert ár, eins og hún reiknast á hrygningartíma, keðjubundin þriggja ára meðaltöl í þúsundum tonna. Neðra línuritið sýnir nýliðun- ina í milljónum físka þremur árum eftir hrygninguna, keðjubundin með- altöl. Þarna fer hrygningarstofninn minnkandi með árunum, en nýliðunin minnkar ekki nærri því eins mikið, og hámörkin á þessum tveim línurit- um eru á misjöfnum tíma. Fylgni er þess vegna engin, reiknast bókstaf- lega 0,00. Önnur mynd sýnir á samfellda línuritinu stofninn eins og hann telst eftir breyttu aðferðinni, en þá er reiknaður samanlagður þungi kyn- þroska fisks 9 ára og eldri, án þess að draga frá það sem búið er að veiða á hrygningartíma. Þetta eru líka keðjubundin þriggja ára meðalt- öl. Neðra línuritið sýnir hins vegar nýliðunina í milljónum fiska þremur árum eftir hrygninguna, keðjubundin meðaltöl. Þessi línurit fylgjast ótrú- lega vel að, enda reiknast fylgni 0,89. A þriðju mynd er sýnt á annan hátt, með deplariti, samhengið milli hrygningarstofnsins, eins og hann hefur verið reiknaður hingað til, og nýliðunar. Hver punktur á við hrygn- ingarstofninn beint fyrir neðan á lá- rétta kvarðanum og nýliðunina á lóð- rétta kvarðanum. Fylgnin er engin, engin hneigð til þess að nýliðun vaxi þó að hrygningarstofninn stækki. A fjórðu mynd er aftur á móti sýnt samhengi milli stofnsins 9 ára og eldri og samtímis nýliðunar. Nú bregður svo við að deplarnir raða sér furðu vel að beinni línu, svo vel að á þessu kalda tímabili með mikilli sókn getur ekki verið um tilviljun að ræða. Aðeins í eitt skipti er meira en 10% munur á nýliðun og áætlun eftir línuritinu. Samkvæmt þessari reyrtslu er mögulegt að spá um meðalnýliðun þorsksins nokkur ár fram í tímann ef vitneskja er um stærð aldursflokk- anna 9 ára og eldri. Á fimmtu mynd er sýnd keðjubundin þriggja ára nýl- iðun árin 1965-1986, og spá um nýliðun fyrir 1965-1993. Eftir henni að dæma ætti nýliðun árin 1992- 1994 eða svo að komast í sæmilegt horf, þó að hætt sé við að bati sá verði tímabundinn ef ekki kemur annað til. Þegar verið er að ganga frá þessari grein berast fregnir af því að seiðarannsóknir á þessu ári kunni að lofa góðu. Það er í sam- ræmi við þessa spá. Ef svo reynist sem hér lítur út fyrir að þáttur eldri þorskanna í hrygningu sé tiltölulega mikill er athugandi, að minnsta kosti eins og sakir standa, að hlífa þeim hæfilega við veiði, einnig þeim aldursflokkum sem eru að nálgast þennan fijósama aldur. Sú stefna að vernda sérstak- 3. mynd. Samhengi hrygningar- stofns (þyngd alls kynþroska fisks í þúsundum tonna) og nýliðunar (milljónir fiska) 260----------------------------- • . ‘ 240-.--------------■------------ ■ ■ 220.......-..-..*............i— • ■ c ■§ 200—.---;----------------------- | ■ ■ . 180------------•---------------- ■ ■ 160—r-------!-----■------------- Fylgni 0,00 r..i..t..r—i—r....r—i—r—r—r 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 Hefðbundinn hrygningarstofn 6. mynd. Stykkishólmshiti og ver- tiðarhlutir við ísland. Báðar línurnar Stykkishólmshiti, áætlaður 2 — eftir ísafari fyrir 1823 (Páll _------ Bergþórsson), en síðan eftir mælingum 1 --T-T-r-T~r~r'i'~-rT~r--r'i-r-i-T~r~T' 1600 1700 1800 1900 2000 Páll Bergþórsson „Ef svo reynist sem hér lítur út fyrir að þáttur eldri þorskanna í hrygn- ingu sé tiltölulega mikill er athugandi, að minnsta kosti eins og sakir standa, að hlífa þeim hæfilega við veiði, einnig þeim aldurs- flokkum sem eru að nálg- ast þennan frjósama ald- ur.“ lega ungþorskinn og beina þar með veiðunum aðallega að hrygningar- físki og verðandi hrygningarfiski að svo miklu leyti sem kvótinn leyfír hlýtur að teljast ófullnægjandi. En vitaskuld má ekki heldur slátra ung- viðinu nema í hófi. Það þarf að hlífa öllum aldursflokkum, þegar stofninn er orðinn lítill. Áhrif loftslags á þorskveiðar Þó að hér hafí því verið haldið fram að að minnsta kosti síðustu áratugina hafi fjöldi þorska 9 ára og eldri ráðið mestu um viðkomuna, er ekki þar með sögð öll sagan af náttúrlegum lífsskilyrðum þorsksins á Islandsmiðum. Rannsóknir Jóns Jónssonar fyrrverandi forstjóra Haf- rannsóknastofnunar á þorskveiðum á árunum 1600-1882 með tilliti til athugana minna á ísafari og hitafari á sama tímabili benda til þess að loftslag valdi miklu um fískgengd. Það samhengi má sjá á 6. mynd. Þar má heita að allar sveiflur í hita og afla fylgist að. Eftir að hitamælingar hófust upp úr 1820 virðast þó hita- breytingar koma um 5 árum á undan breytingum í afla. í framhaldi af því má geta þess að hitafar síðustu þriggja ára 1990-1992 hefur verið svipað og á hlýindaskeiðinu 1931- 1960 á Spitsbergen og Bjarnarey, en það tekur nokkur ár að þaðan berist þau áhrif til Islands þó að hér verði ekki farið nánar út í það. Með öllum fyrirvörum má telja að þetta veki nokkrar vonir um allgott árferði í sjónum við ísland á næstunni. Höfundur er veðurstofusijóri. HVERFAFUNDIR BORG ARSTJÓRA 1993 1 | nnranH MsRrlw Komdu hugmyndum þínum á framfæri við Markús Örn Antonsson borgarstjóra millilibalaust Árbæjar- og Seláshverfi Mibvikudagur 3. nóvember kl. 20.30 í félagsmiðstöðinni Árseli við Rofabæ. Á fundunum veröa sýnd líkön, litskyggnur og skipulagsuppdráttur. Fundarstjóri: Dr. Einar Stefánsson Fundarritari: Guðrún Theódórsdóttir REYKJAVÍK ÖFLUC BORC í ÖRUGGUM HÖNDUM W A Þm skobun skiptir máli! 1

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.