Morgunblaðið - 03.11.1993, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1993
21
AF INNLENDUM
VETTVANGI
GUÐJÓN GUÐMUNDSSON
Heil atvinnugrein í húfi
ÍSLENSKUR skipasmíðaiðnaður stendur höllum fæti og Sighvat-
ur Björgvinsson iðnaðarráðherra segir að nánast sé um hrun í
greininni að ræða. Innlend markaðshlutdeild í nýsmíði og endur-
bótum skipa hefur fallið úr 70% 1983 í 8% á síðasta ári og mikl-
ir erfiðleikar blasa við fyrirtækjum í greininni. Stálvík í Garðabæ
varð gjaldþrota haustið 1990, Vélsmiðjan Seyðisfirði hefur verið
lýst gjaldþrota, Slippstöðin á Akureyri er í greiðslustöðvun og
önnur fyrirtæki, eins og Stálsmiðjan og Þorgeir og Ellert á Akra-
nesi berjast í bökkum.
Verkefnastaða skipasmíða-
stöðva er afar slæm og kenna
menn ekki síst um ójafnri sam-
keppnisstöðu við Norðmenn og
Pólverja og of mikilli afkastagetu.
Nýlega bárust upplýsingar um
umfangsmikla íjárfestingarstyrki
til skipasmíðastöðva í Norður-
Noregi að upphæð 1.850 millj.
ísl. kr. sem koma tii viðbótar mikl-
um framleiðslustyrkjum í norsk-
um skipaiðnaði, sem nema 13%
af nýsmíði þar í landi. Ríkisstjórn-
in hefur falið utanríkisráðherra
að mótmæla því við norsk stjórn-
völd að skipasmíðaiðnaðinum þar
í landi sé sköpuð með þessum
hætti yfirburðastaða yfir skipa-
smíðaiðnað í öðrum löndum. For-
svarsmenn í skipasmíðaiðnaði
hafa krafíst þess að jöfnunargjöld
verði lögð á innflutt skip og endur-
bætur skipa erlendis og iðnaðar-
ráðherra lýsti því yfir á fjölmenn-
um fundi starfsmanna Stálsmiðj-
unnar með alþingismönnum, ráð-
herrum og borgarfulltrúum sl.
fimmtudag að unnið væri að und-
irbúningi þess að leggja á slík
gjöld.
Það kom fram í máli Sighvats
Björgvinssonar iðnaðarráðherra á
fundinum í Stálsmiðjunni sl.
fimmtudag að nýsmíði og endur-
bætur á skipum hérlendis á árinu
1987 námu rúmum 3,1 milljarði
kr. en eru nú komnar niður í 683
milljónir á þessu ári sem er sam-
dráttur upp á 75%. Veltan í skipa-
smíðaiðnaði var 1987 rúmir 4,2
milljarðar kr. en var í fyrra 2.053
milljónir kr. sem er samdráttur
um 52%. Rekstrartap í skipa-
smíðaiðnaði nam á síðasta ári
8,3% af tekjum og eiginfjárhlut-
fallið er orðið hættulega lítið.
Gölluð útboð
Iðnaðarráðherra segir að or-
sakirnar fyrir hruni í skipasmíða-
iðnaði séu fyrst og fremst ríkis-
styrkir erlendis. Hins vegar sé það
einnig stór þáttur í þessu ferli
hvernig íslenskir útgerðarmenn
hafi hagað sínum útboðum. Frið-
rik Sophusson fjármálaráðherra
hefur sagt að íslenskir útgerðar-
menn hluti ekki í sundur útboð
þegar þeir bjóða út skipasmíða-
verkefni. Þess vegna hafi íslensk-
ir framleiðendur tækjabúnaðar
ekki getað boðið í skipin og verk-
efnin farið til útlanda. Hann hefur
gert það að tillögu sinni að beina
þeim tilmælum til útgerðarmanna
hér landi að þeir kaupi innlendan
tækjabúnað þegar þeir láta smíða
skip erlendis.
Iðnaðarráðherra segir að geng-
isskráning hafi yfirleitt verið
skipasmíðaiðnaði afar óhagstætt.
Hann sagði að það væri að sjálf-
sögðu einnig orsakaþáttur að
Fiskveiðasjóður skuli lána til verk-
efna sem eru unnin erlendis. Á
síðasta ári var samþykkt að lækka
lánahlutfall Fiskveiðasjóðs til
skipasmíða erlendis úr 65% í 46%.
Iðnaðarráðherra segir að þessi
lækkun hafi ekki haft mikil áhrif
og líkast til verið of lítil. Hann
kveðst hafa heyrt því fleygt að
til standi að hækka lánshlutfallið
á ný og hann muni beita sér gegn
þvL
Á fundinum í Stálsmiðjunni
sagði iðnaðarráðherra að sér
þætti óeðlilegt .að opinberir fjár-
festingarlánasjóðir á íslandi láni
peninga skattgreiðenda til þess
að fjárfesta í niðurgreiddum er-
lendum skipasmíðaverkefnum.
Halldóri Blöndal samgönguráð-
herra og iðnaðarráðherra var falið
af ríkisstjórninni að fjalla um
hvort fella ætti út ákvæði í hafna-
lögum um allt að 40% kostnaðar-
þáttöku ríkissjóðs við gerð nýrra
skipalyfta í landinu og varð það
að samkomulagi milli ráðherranna
að þetta ákvæði í lögunum yrði
ekki framkvæmt. Um það verður
síðan tekin ákvörðun á Alþingi
hvort rétt sé að breyta þessum
lögum. Iðnaðarráðherra sagði
ljóst að ekki yrði farið út í bygg-
ingu nýrra dráttarbrauta á næst-
unni.
Skúli Jónsson forstjóri Stál-
smiðjunnar segir að ytri skilyrði
iðnaðarins séu betri nú en oft
áður. Þau séu þó fyrst að skapast
núna og komi alltof seint fyrir
fyrirtækin. Myndin sem við blasti
í skipasmíðaiðnaðinum væri allt
önnur ef þessi sömu skilyrði hefðu
skapast strax 1989. Skúli fagnaði
þeim orðum iðnaðarráðherra að
hann myndi beita sér gegn fjölgun
fyrirtækja í greininni.
Samningsstaða
Iðnaðarráðherra segir að
skýrsla starfshóps um ríkisstyrki
í skipasmíðaiðnaði sé undirstaðan
fyrir því að lögð verði jöfnunar-
gjöld á erlendar skipasmíðar.
Hann segir það talsvert vanda-
samt að byggja upp rök fyrir slíkri
lagasetningu en þó sé það gert í
í nvamifli oa endurbótum skioa 1983-1992
Oi—i—r—i—i—i—i—i—i—r
83 84 85 86 87 88 89 90 91 92
skýrslu þessa starfshóps. „í ríkis-
stjórninni 18. maí sl. var þetta
lagt fram og ákveðið að hefja
undirbúningsvinnu að því að
leggja á slík gjöld og þá vinnu
er verið að vinna í fjármálaráðu-
neytinu,“ sagði iðnaðarráðherra.
Örn Friðriksson formaður Fé-
lags járniðnaðarmanna segir eng-
an vafa leika á því að það þurfi
að leggja á jöfnunargjöld og það
sé skammur tími til stefnu. Það
sé ekki hægt að leysa vanda
skipasmíðaiðnaðarins með því að
lækka laun starfsmanna og opin-
ber framlög til greinarinnar hafi
ekki nýst. Vandamálið sé verk-
efnastaðan. Örn segir af og frá
að Islendingar eigi að fara í sam-
keppni um niðurgreiðslur og ríkis-
styrki við auðugar þjóðir sem geti
leyft sér slíkt. Hins vegar ættu
íslendingar að vera óhræddir við
að setja á jöfnunargjöld. „Það
má vel vera að því verði mótmælt
en þá erum við fyrst komnir með
samningsstöðu þar sem við getum
rakið hvaða áhrif undirboð og
styrkir hafa haft á þess^a mikil-
vægu atvinnugrein á íslandi,"
segir Örn. Hann kveðst þó alls
ekki vera viss um að jöfnunar-
gjöldunum verði mótmælt. Örn
fullyrðir að erlendir viðsemjendur
íslendinga í EES-samningunum
eigi bágt með að skilja hve ,bók-
staflega íslendingar taki öllum
reglum í samskiptum ríkjanna.
„Við erum að fara í fyrsta sinn út
í þetta stóra samfélag og tökum
öllu sem bókstafstrúarmenn. Aðr-
ar þjóðir nýta sér allar smugur
allt þar til þær eru tilneyddar til
að gefa eftir. Þetta er bara spurn-
ing um -pólitík og taktík, en hana
skortir algerlega hjá Islending-
um, “ segir Örn.
Örn segir að aðeins nokkrar
vikur séu til stefnu til að rétta
við hag fyrirtækja í skipasmíða-
iðnaði. Það leysi ekki vanda skipa-
smíðaiðnaðarins að öllu leyti að
leggja á jöfnunargjöld. Stjórnvöld
þurfi að gera sér skýra grein fyr-
ir því að afkastagetan er of mikil
og hagræðing verður að koma til
innan fyrirtækjanna eða samein-
ing. Staða fyrirtækjanna sé slík
að ekki verði beðið með aðgerðir.
„Uppstokkun í greininni er nauð-
synleg og mér sýnist að stjórn-
völd hafi það í hendi sér að knýja
fram í fyrirtækjunum, sem eiga
ekki margra kosta völ, uppstokk-
un, gegn því að lögð verði á jöfn-
unargjöld meðan stætt er á því,
nákvæmlega eins og lögð eru á
jöfnunargjöld á súkkulaði og kex
samkvæmt sömu lagagrein. Það
er heil atvinnugrein í húfi og þá
geta þjóðir gripið til neyðarráð-
stafana,“ segir Örn.
Þannig vora tilboðin
Tilboð íslendinga og samkeppnisþjóðanna í
endurbætur á nokkrum íslenskum skipum,
Milljónir kr.
♦ F
f Island
D Danmörk
N Noregur
Þ Þýskaland
H Holland.....
B Bretland
180
170
Hin helgu vé kennd í sænskum skólum
SÆNSKA kvikmyndastofnunin hefur látið útbúa kennslugögn
um kvikmynd Hrafns Gunnlaugssonar, Hin helgu vé, og er
áformað að nota myndina til kennslu í sænskum skólum næsta
vetur til að sýna nemendum listræna umfjöllun um kynhvöt sem
vaknar á viðkvæmu þroskaðskeiði ungmennis og skapa umræð-
ur um þau tímamót. Er þetta gert í kjölfar þess að myndin, sem
nefnist „Pojkdrömmar" á sænsku, var sýnd á ráðstefnu sænskra
kennara í Visby á Gotlandi 29. október sl.
Hin helgu vé verður frumsýnd
í Svíþjóð á Kvikmyndahátíðinni í
Stokkhólmi 19. nóvember nk. en
myndin fékkst forsýnd á ráðstefnu
um hundrað kennara í Gotlandi
sem allir hafa langa reynslu af að
nota kvikmyndir við kennslu. Bo
Jonsson, framleiðandi myndarinn-
ar, var viðstaddur sýninguna
ásamt Klas Viklund, fulltrúa
Sænsku kvikmyndastofnunarinn-
ar sem heldur utan um kennslu-
þátt kvikmynda innan hennar.
Vekur spurningar um
lífsgildin
Samkvæmt upplýsingum frá
stofnuninni líkaði kennurunum
myndin vel og ræddu um margvís-
lega möguleika hennar í kennslu
við framleiðandann, ásamt því að
kynna sér efni sem Sænska kvik-
myndastofnunin hefur útbúið til
hagræðis við kennsluna. Kennar-
arnir töldu kvikmynd Hrafns vekja
athyglisverðar spurningar um lífs-
gildin og vandmeðfarin efni á borð
við ást og kynlíf, auk þess að vera
góður umræðugrundvöllur um ís-
lenska menningu, víkingaöldina
og vanda dreifðra byggða.
Meðal þess efnis sem Sænska
kvikmyndastófnunin hefur útbúið
Frumvarp um eft-
irlaunaréttindi
Þingflokks-
formaður-
innandvígur
ÝMSIR stjórnarþingmenn og
ráðherra lýstu í umræðum á
Alþingi stuðningi við laga-
frumvarp um eftirlaunarétt-
indi launafólks sem þrír þing-
menn Framsóknarflokksins
hafa lagt fram á þingi. Þing-
flokksformaður Framsókn-
arflokksins lýsti hins vegar
andstöðu við frumvarpið í
meginatriðum.
Þeir Guðni Ágústsson, Finnur
Ingólfsson og Halldór Ásgrímsson
hafa lagt fram frumvarp um eftir-
launaréttindi. Tilgangur frum-
varpsins er að breyta því fyrir-
komulagi sem nú ríkir í lífeyris-
tryggingu landsmanna og koma
því í nútímalegra horf. Er í frum-
varpinu gert ráð fyrir að launa-
manni beri skylda til að greiða í
eftirlaunasjóð en velji sér eftirla-
unasjóðinn sjálfur. Er miðað við
að eftirlaunaframlagið verði 13%
af heildarlaunum. Segir í greinar-
gerð með frumvarpinu að þetta
frumvarp leysi ekki þann ógnvæn-
lega fortíðarvanda sem að ljfeyris-
sjóðunum steðji, og Guðni Ágústs-
son kallaði tímasprengju í umræð-
unum, en komi í veg fyrir frekari
öfugþróun í lífeyrismálum lands-
manna.
Lýst yfir stuðningi
I umræðum um frumvarpið lýsti
Árni Mathíesen þingmaður Sjálf-
stæðisflokks því yfir, að þetta
frumvarp gengi í sömu átt og þing-
sályktunartillaga hans og Vil-
hjálms Egilssonar Sjálfstæðis-
flokki, um að heimilt verði að
greiða í hvaða lífeyrissjóð sem
menn kysu. Össur Skarphéðinsson
umhverfisráðherra lýsti yfir stuðn-
ingi við meginatriðin í frumvarp-
inu og Tómas Ingi Olrich, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins sagði
að mörg atriði í frumvarpinu væru
sér að skapi, þar á meðal ákvæði
um að eftirlaunasjóðum verði skylt
að fjárfesta að lágmarki 5% af
eignum sínum í hlutafélögum eða
sambærilegu félagsformi.
Frjálshyggja
Páll Pétursson þingflokksfor-
maður Framsóknarflokks lýsti
hins vegar yfir andstöðu við frum-
varp samflokksmanna sinna og
sagði að í heild sinni bæri það
keim af einstaklingshyggju og
frjálshyggju en félagshyggjuna
vantaði. Guðni Ágústsson svaraði
og sagði, að í skýrslu bankaeftir-
litsins um fjárhagsstöðu lífeyris-
sjóðanna kæmi fram, að félags-
hyggjan í lífeyrissjóðunum væri
gjaldþrota. Guðni sagði einnig, að
í frumvarpinu kæmi fram örugg
vernd fyrir „litla manninn“ eins
og hann orðaði það og peninga-
markaðurinn væri agaður til þát-
töku í atvinnulífinu.
er viðtal við Hrafn Gunnlaugsson,
þar sem hann greinir m.a. frá sjálf-
ævisögulegum rótum kvikmyndar-
innar. Hrafn kveðst þar vera
sagnamaður og myndir sínar segi
sögur en miðli ekki boðskap. Að-
spurður um möguleikann á að
hann snúi aftur til sköpunar vík-
ingamynda, kveðst hann telja sig
hafa sagt nánast allt sem hann
geti um það timabil sögunnar, en
hann útiloki þó ekki að-gera fleiri
myndir um þjóðveldisöld, jafnvel
„í mynd paródíu á fyrri kvikmynd-
ir mínar um víkinga, það gæti þá
orðið víkingaspé," segir Hrafn.