Morgunblaðið - 20.11.1993, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Sameining
sveitarfélaga
Skipting landsins í hreppa var
gerð á öndverðri þjóðveldis-
öld. Heimild um hreppana er m.a.
að finna í fornu lagasafni, Grá-
gás. Talið er að hrepparnir eigi
öðru fremur rætur að rekja til
fátæktarframfærslu og þarfar
bænda fyrir samvinnu um smöl-
un, réttir o.fl., þegar sauðfé fjölg-
aði. Hreppar voru framan af
framfærslu-, samábyrgðar- og
síðar einnig dómsagnarsvæði.
Þessi foma hreppaskipan, sem
stendur í stórum dráttum enn í
dag, er því gamalgróin með þjóð-
inni. Og „þótt margt hafi breytzt
síðan byggð var hér reist“, ekki
sízt á 20. öldinni, er sameining
sveitarfélaga, sem tekizt verður
á um í kosningum í dag, bæði
flókið og viðkvæmt mál.
Mikil umræða hefur staðið um
sameiningu sveitarfélaga hér á
landi síðustu 30 árin. Því valda
gjörbreyttar þjóðfélagsaðstæður.
Þjóðin er rúmlega þrefalt fjöl-
mennari en um síðustu aldamót.
Búseta í landinu er og allt önnur.
Við upphaf aldarinnar bjuggu
rúmlega sjö af hveijum tíu lands-
mönnum í sveitum. Nú búa níu
af hverjum tíu í þéttbýli - og
meira en helft þjóðarinnar á höf-
uðborgarsvæðinu. Búsetubreyt-
ingin byggist á breyttum atvinnu-
og samgönguháttum. Byggðir,
sem fátt áttu sameiginlegt fyrr á
tíð, mynda nú eina heild, atvinnu-
lega og félagslega.
Þessar breyttu þjóðfélagsað-
stæður eru ekki séríslenzkt fyrir-
brigði. Ámi Páll Ámason kemst
svo að orði í grein í Sveitarstjóm-
armálum (5. tbl. 1993): „í mörg-
um Evrópulöndum varð umtals-
verð sameining sveitarfélaga á
árabilinu 1960 til 1975. Ástæðan
er sú sama og nú er fyrir samein-
ingu sveitarfélaga á íslandi;
breyttar þjóðfélagsaðstæður,
flutningu'r félagslegrar þjónustu
til sveitarfélaganna og breytt
efnahagsþróun. Sameining varð
umtalsverð í Þýzkalandi, Skand-
inavíu, Belgíu og á Bretlandseyj-
um...“
Hver er megintilgangur sam-
einingar sveitarfélaga? Vilhjálm-
ur Þ. Vilhjálmsson, formaður
Sambands íslenzkra sveitarfé-
laga, víkur að honum í forystu-
grein Sveitarstjórnarmála (4. tbl.
1993):
„Fyrst og fremst að efla sveit-
afstjómarstigið í þeim tilgangi
að: 1) að auka og efla völd heima-
manna á staðbundnum verkefn-
um, 2) að færa fleiri verkefni til
sveitarfélaganna, eins og stefnt
er að, svo sem grunnskólann all-
an, heilsugæzlu og málefni aldr-
aðra og fatlaðra..., 3) efla at-
vinnulíf og þjónustu við íbúa á
landsbyggðinni og treysta byggð
í landinu, 4) auka skilvirkni og
hagræðingu í rekstri sveitarfé-
laga.“
Ríkisstjómin hefur fallist á að
fylgja framangreindum markmið-
um eftir með ákveðnum hætti,
verði sameining sveitarfélaga of-
an á í kosningunum í dag. Tals-
menn sameiningar benda á það,
að öflugri sveitarfélög séu beinlín-
is forsenda þess að ná þessum
markmiðum. Þeir staðhæfa og að
stærri og sterkari sveitarfélög séu
bezta vörn landsbyggðarinnar
gegn áframhaldandi fólksflótta til
höfuðborgarsvæðisins, þar eð þau
verði betur í stakk búin til að
standa að framkvæmdum og veita
þá þjónustu sem fólk horfir eink-
um til þegar það velur sér fram-
tíðarbúsetu. Þeir benda einnig á
að sameining sveitarfélaga styrki
sveitarstjómarstigið til mótvægis
við ríkisvaldið og stuðli að æski-
legri valddreifíngu í landinu, m.a.
með tekju- og verkefnaflutningi
frá ríkinu til sveitarfélaganna.
Þrettán hreppar höfðu 50 eða
færri íbúa um síðustu áramót;
fámennasti hreppurinn aðeins 7.
Þijátíu og fjórir höfðu 50-100
íbúa og fímmtíu 100-200 íbúa.
Sveitarfélögum af þessari stærð
kann að vera vel stjórnað, en þau
hafa engu að síður mjög takmark-
að bolmagn til framkvæmda og
þjónustu. En fleira kemur til en
fámennið. Ýmis vandamál at-
vinnulífsins, svo sem veik staða
fyrirtækja í einstökum byggðar-
lögum og/eða atvinnuleysi, verða
auðveldari viðfangs í stómm og
fjölmennari sveitarfélögum. Það
má einnig færa rök að því að
þróunin í sjávarútvegi kalli á
stærri sveitarfélög, stækkun at-
vinnusvæða, sameiningu hafna
og samstarf eða sammna sjávar-
útvegsfyrirtækja.
í dag fara fram fyrstu almennu
kosningarnar um sameiningu
sveitarfélaga í landinu. Hér verð-
ur ekki lagður dómur á einstakar
tillögur umdæmanefnda, sem
væntanlega taka mið af stað-
bundnum aðstæðum. Það gera
kjósendur sjálfír. Þeim ber að
sinna þeim lýðræðislega rétti og
þeirri lýðræðislegu kvöð að bijóta
málin til mergjar - og taka af-
stöðu til þeirra við kjörborðið.
Mestu varðar að málin eru lögð
í dóm kjósenda og að vilji íbúanna
ræður niðurstöðum.
Þó verður ekki hjá því komizt
að lýsa vonbrigðum yfír því, hve
tillögur um sameiningu sveitarfé-
laga á höfuðborgarsvæðinu era
ófullnægjandi. Eðlilegt hefði verið
að íbúar Kópavogs og Reykjavík-
ur hefðu átt þess kost í dag að
taka afstöðu til sameiningar þess-
ara tveggja sveitarfélaga. Með
sama hætti hefði verið eðlilegt
að íbúar Hafnarfjarðar og Garða-
bæjar hefðu átt þess kost að taka
afstöðu til sameiningar þeirra
tveggja auk Bessastaðahrepps.
Því miður liggja slíkar tillögur
ekki fyrir kjósendum. Það er mik-
il skammsýni þeirra, sem hlut
eiga að máli við þessa tillögugerð.
Tillaga fr amkvæmdastj ór nar SAL til aðildarsjóða
Vextir á sjóðfélaga-
lánunum lækki í 6%
AÐALFUNDUR Sambands almennra lífeyrissjóða samþykkti með yfir-
gnæfandi meirihluta atkvæða á aðalfundi sínum í gær að beina þeim
tilmælum til aðildarsjóðanna, sem eru 27 talsins, að vextir af sjóðfélaga-
lánum lækki niður í 6% 1. desember næstkomandi. Breytingin tekur
jafnt til nýrra sem eldri lána. Aðeins greiddu tveir atkvæði á móti. í
greinargerð með tillögunni segir að eðlilegt sé að miða vexti sjóðfélaga-
lána við ávöxtunarkröfu ríkistryggðra bréfa á eftirmarkaði með álagi,
sem sé þó ekki umfram 1%.
Fram kemur í greinargerð með
tillögunni að nær allir lífeyrissjóðir
á samningssviði ASÍ hafí boðið sjóð-
félögum lífeyrissjóðslán með 7%
raunvöxtum allt frá janúar 1990,
þrátt fyrir að vegið meðaltal banka
og sparisjóða af fasteignatryggðum
skuldabréfum hafí verið á bilinu
9-10% á tímabilinu. „í framhaldi af
þeirri raunvaxtalækkun, sem nú er
orðin á ríkisverðbréfum og útláns-
vöxtum banka og sparisjóða, telur
aðalfundur SAL hins vegar eðlilegt
að lífeyrissjóðimir endurskoði núver-
andi vexti á sjóðfélagalánum, sem
algengastir eru 7%,“ segir í greinar-
gerðinni.
Benedikt Davíðsson, formaður
SAL, sagði á aðalfundinum í gær
að því hefði oft verið ranglega hald-
ið fram að lífeyrissjóðirnir væru vald-
ir að háu vaxtastigi hér á landi. „En
við höfum alltaf mótmælt því og
höfum bent á samninga sem við
höfum gert við ríkið. Við höfum
miðað okkar vaxtalqör í samningun-
um við almenna sölu ríkisins á bréf-
um en þó alltaf haft einhvern afslátt
á okkar viðskiptum og stefnt að
lægri vöxtum, því höfum talið að það
væri meira hagsmunamál fyrir líf-
eyrissjóðina að renna stoðum undir
að iðgjöldum yrði skilað, og að at-
vinnuiífíð gæti gengið þannig að ið-
gjöld skiluðu sér, en að vaxtastig
væri svo hátt að líklegt væri að það
dræpi atvinnulífíð í dróma," sagði
Benedikt.
Morgunblaðið/Kristinn
Aðalfundur SAL
SVIPTINGAR í vaxtamálum á undanförnum vikum voru ofarlega á
baugi í umræðum á aðalfundi Sambands almennra lífeyrissjóða í gær.
Skýrsla bankaeftirlits um fjárhagsstöðu lífeyrissjóða
Marga lífeyrissjóðina
vantar rnikið á að eiga
fyrir skuldbindingum
Raunávöxtun eigna sjóðanna var 7,4% á seinasta ári
í NÝRRI skýrslu bankaeftirlits Seðlabanka íslands kemur fram að í
árslok voru starfandi 84 lífeyrissjóðir í landinu og hafði fækkað um 4
á árinu. Þar af voru 72 sameignarsjóðir. 16 þeirra voru með opinbera
ábyrgð, 3 með ábyrgð hlutafélaga og 53 án ábyrgðar annarra. Hrein
eign sjóðanna til greiðslu lífeyris nam 181,3 milljörðum kr. í árlok og
hafði vaxið að raungildi um 13,2% á árinu. Að meðaltali var raunávöxt-
un eigna sjóðanna 7,4% miðað við Iánskjaravísitölu og hefur aldrei
verið betri, að því er fram kom í ræðu Þórðar Ólafssonar, forstöðu-
manns Bankaeftirlitsins á aðalfundi SAL í gær. Efaðist hann um að
betri ávöxtun myndi nást í fyrirsjáanlegri framtíð. í skýrslunni kemur
fram að talsvert vantar upp á að margir lífeyrissjóðanna geti staðið
undir lofuðum skuldbindingum sínum.
Fram kemur í skýrslunni að nei-
kvæður mismunur er hjá flestum
sameignarsjóðanna á höfuðstól og
heildarskuldbindingum að frádregn-
um framtíðariðgjöldum og er í sum-
um tilfellum um margra milljarða
kr. halla að ræða sem vantar upp á
að eignir dugi til að mæta áföllnum
skuldbindingum.
í nokkrum tilfellum er fyrir hendi
ábyrgð ríkis, sveitarfélaga eða ann-
arra aðila á skuldbindingum en
bankaeftirlitið hefur lagt mat á fjár-
hagsstöðu sameignarsjóða þar sem
opinberri ábyrgð er ekki til að dreifa,
byggt á tryggingafræðilegum út-
tektum og ársreikningum sjóðanna.
Hjá mörgum sjóðanna sem búa við
slæma fjárhagsstöðu hefur þegar
verið gripið til ráðstafana til að
bæta stöðuna eða slíkt stendur fyrir
dyram en hjá allmörgum þessara
sjóða er enn óljóst hvort aðgerðir
muni duga til að rétta af slæma fjár-
hagsstöðu.
Rekstrarkostnaður 4,18% af
iðgjöldum
Á seinasta ári var ráðstöfunarfé
lífeyrissjóðanna 33,1 milljarðar, ið-
gjöld námu 15,2 milljörðum og gjald-
færður lífeyrir 5,6 milljörðum. Á
seinasta ári voru rekstrargjöld sjóð-
anna að frádregnum rekstrartekjum
Friðrik Sophusson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að reglur
Kjaradóms væru rétt settar enda
segði í lögum um Kjaradóm og
kjaranefnd að sá fyrmefndi skuli
setja kjaranefnd meginreglur um
úrskurði en hins vegar væru mis-
munandi skoðanir uppi um það hvað
638 millj. kr. samanborið við 590
árið á undan eða 0,38% að meðal-
tali sem hlutfall af eignum sjóðanna.
Fram kemur að meðalkostnaður
sjóðanna var 4,18% af iðgjöldum.
Voru nokkur dæmi um að hlutfall
kostnaðar af iðgjöldum væri á annan
tug prósenta. Nam kostnaðurinn
2,74% af iðgjöldum að meðaltali í
þeim 20 sjóðum sem era með ábyrgð
launagreiðenda, hlutfallið var 5,70%
hjá þeim 26 sjóðum sem eru innan
Sambands almennra lífeyrissjóða,
3,47% í öðrum sameignarsjóðum og
5,26% að meðaltali hjá séreignasjóð-
unum, sem eru 12 talsins.
ætti að felast í þessum meginregl-
um.
„Þetta er til skoðunar og ég vonast
til þess að mismunandi skoðanir á
þessu máli verði ekki til þess að
tefja úrlausnir þessara aðila,“ sagði
Friðrik Sophusson að lokum.
Deildar meiningar um
meginreglur Kjaradóms
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra dregur í efa að löggjafinn
hafi ætlað Kjaradómi að ráða niðurstöðum kjaranefndar. Hann
bendir hinsvegar á að meðan kveðið sé á um það í lögum að Kjara-
dómur setji kjaranefnd meginreglur, beri kjaranefnd að fara að
þeim reglum. Hins vegar séu skiptar skoðanir uppi um það hvað
eigi að felast í reglunum sem Kjaradómur selji kjaranefnd.