Morgunblaðið - 04.01.1994, Page 14

Morgunblaðið - 04.01.1994, Page 14
14 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4, JANUAR 1994 Líf, dauði og siðferðileg verðmæti Bókmenntir Guðmundur Heiðar Frímannsson Vilhjálmur Arnason: Siðfræði lífs og dauða. Rannsóknastofnun í sið- fræði, 1993, 325 bls. Heilbrigðisþjónusta er ein mikil- vægasta þjónusta, sem veitt er í hvetju samfélagi. í Evrópu er algeng- ast þessa áratugina að heilbrigðis- þjónusta sé í verkahring ríkisins, þótt nokkur hluti hennar hafi verið einkarekinn. Annars staðar hefur þessu verið komið öðruvísi fyrir. Heilbrigðisþjónusta er ein meginstoð þess velferðarríkis, sem flest þróuð ríki hafa stofnað til á þessari öld. Heilbrigðisþjónusta, sem nær til allra og sinnir flestum alvarlegum kvillum manna, er einhver mikilvægustu gæði hvers þjóðfélagsþegns. Ástæða þessa er sú, að góð heilsa er for- senda flests, sem við gerum. Heilbrigðisþjónusta vekur ýmsar spumingar, eins og eðlilegt er. Það eru spurningar um eðli þjónustunn- ar, umfang, kostnað og ýmislegt fleira. Þróun tækni í læknisfræði hefur á síðustu árum krafizt svara við erfiðum spurningum vegna þess að möguleikar tækninnar eru svo dýrir, að það er ekki nokkur mögu- leiki á að greiða fyrir þá alla. Á síðustu tveimur áratugum eða svo hefur siðfræði beint athygli sinni að ýmsum siðferðisvanda í heilbrigð- isþjónustu. Nú er svo komið að sið- fræði heilbrigðisþjónustunnar er orð- in sérgrein innan siðfræðinnar. Þetta er angi af þeirri þróun innan siðfræð- innar, að hún hefur tekið að fást við margvíslegan verklegan eða prak- tískan vanda mannlífsins, sem hún hafði vanrækt iengst af þessari öld. Vilhjálmur Árnason hefur nú skrifað bók um siðfræði heilbrigðis- þjónustu. Bókin er rituð af víðtækri þekkingu, umtalsverðri skarp- skyggni og góðum smekk á mál og stfl. I þessari bók er að finna orð- ræðu um fáein vandamál nútíma heilbrigðisþjónustu, þar sem flestu er til skila haldið, sem komið hefur fram í þeim alþjóðlega heimi, sem þessi fræði hrærast í. Þessi bók er sennilega markverðasta framlag til siðfræði á íslenzku á seinni árum. Bókin skiptist í sex kafla. Í fyrstu tveimur köflunum er fjallað almennt um heilbrigðisþjónustuna og siðferði- leg vandamál, sem koma upp innan hennar. Þar er að finna greinargerð fyrir siðferðilegum verðmætum al- mennt og eins og þau koma fram í heilbrigðisþjónustu, þar er afar fróð- legur þáttur um þagnarskyldu starfs- fólks í heilbrigðisþjónustu, samræð- ulist sem aðferð við að leysa siðferði- leg vandamál og ýmislegt fleira. Síðan taka við fjórir kaflar um valin viðfangsefni í siðfræði heil- brigðisþjónustu. Þriðji kaflinn segir frá sföðu samþykkis sjúklinga fyrir aðgerðum á spítala og þátttöku í rannsóknum. Þar er kafað ofan í þau skilyrði, sem slíkar ákvarðanir þurfa að hlíta og sömuleiðis þær ákvarðan- ir, sem eru teknar fyrir aðra. fjórði kaflinn nefnist „Líkn og dauði“. Eins og nafnið bendir til, er farið yfir ýmis vandamál, sem tengj- ast dauðanum. Þar er fyrst að telja dauðahugtakið sjálft, flutning líf- færa, líknardráp og líknardauða, umönnun deyjandi fólks og höfnun sjúklinga á meðferð. Fimmti kaflinn skoðar hinn endann á mannsævinni, upphaf mannlegs lífs. Þar vakna ýmsar erfiðar spurningar um stöðu fóstra, fóstureyðingar, greiningu erfðagalla á fósturskeiði, úrbætur við ófijósemi og vanskapaða nýbura. Síðasti kafli bókarinnar er íhugun um eðli góðrar heilbrigðisþjónustu. - Þar er skoðuð skilgreining á heil- brigði, réttlæti í heilbrigðisþjónustu og forgangsröðun, heilsuvernd og þau mörk, sem þessari tegund þjón- ustmhljóta að vera sett. Það er rétt að taka fram, að þótt hver kafli bein- ist að tilteknu viðfangsefni, þá er mjög víða komið við í textanum. Höfundur hefur viðað að sér miklu efni og vinnur úr því skipulega. Það eru í meginatriðum tvær leið- ir við að skrifa bók af þessu tæi. Önnur leiðin er sú, að einbeita sér að kenningum úr siðfræði og skoða síðan dæmi úr heilbrigðisþjónustunni út frá þeim. Hin leiðin er að sökkva sér niður í raunveruleg vandamál starfsfólks í heilbrigðisþjónustu, reyna að sjá hvernig og hvers vegna þau verða til og reyna að íhuga þau og flokka. Vilhjálmur hefur valið seinni leiðina og mér virðist það rétt valið. Ég hygg að sú leið hafi verið erfiðari fyrir höfundinn en vonandi skemmtilegri og bókin verður fyrir vikið gagnlegri fyrir lesandann. En þessari ákvörðun fylgja ákveðnar hættur. Sú er þó mest, að umfjöllun bókarinnar verði ekki eins skýr og skipuleg og ella væri, meginlínurnar ekki eins skarpar. Mér virðist Vil- hjálmur ekki sneiða alveg hjá þeirri hættu. Það er af mjög mörgu að taka í þessari bók, enda hefur verið lögð í hana mikil vinna og umhugsun. Ég er sammála mörgu í þessari bók en ósammála öðru, eins og gengur. Það er til dæmis sérstaklega lofsvert, að höfundurinn er andsnúinn réttinda- tali, þegar rætt er um samband sjúkl- ings og læknis eða hjúkrunarfræð- ings. Það hefur hlaupið slíkur ofvöxt- ur í allt réttindatal á síðustu árum, að það er að verða merkingariaust. Mér virðist líka, að það skyggi á mikil- væga þætti í einkennum samskipta sjúklinga og heilbrigðisstarfsfólks, sérstaklega skyldur þess. Þetta má sjá af einföldum saman- burði. í viðskiptum á fijálsum mark- aði er hin eðlilega skipan sú, að hver og einn hugsi um eigin hag. Við- skipti eiga sér ekki stað, nema menn telji hag sínum borgið. Innan heil- brigðisþjónustunnar mega samskipti manna ekki stjórnast með sama hætti. Heilbrigðisstarfsfólki beinlínis ber að hafa hag sjúklinga að leiðarljósi í störfum sínum. Ef það gerir það ekki, er það að bregðast skyldum sínum. Menn geta rétt ímyndað sér hvers konat' skipan það yrði, ef eiginhags- munir lækna réðu því, hvaða aðgerð- ir væru framkvæmdar. Þessi munur á heilbrigðisþjónustu og fijálsum markaði er grundvallaratriði og hann gengur skýrt fram af síðum þessarar bókar. Það er rétt að nefna tvær athuga: semdir. Sú fyrri varðar líknardráp. í umíjöllun sinni gagnrýnir Vilhjálmur hina kaþólsku kenningu um tvennar afleiðine-ar athafnar. Kenningin Vilhjálmur Árnason gengur út á það, að gera verði grein- armun á tvenns konar afleiðingum athafnar: þær afleiðingar, sem eru ásetningur gerandans og þæt' afleið- ingar, sem eru fyrirsjáanlegar og óhjákvæmilegar en eru ekki ásetning- ur gerandans. Hugsunin í kenning- unni er síðan sú, að það geti verið réttlætanlegt að framkvæma verkn- að, sem fyrirsjáanlega hefur dauða manneskju í för með sér, vegna þess að dauðinn var ekki ásetningur ger- andans. Gagnrýni Vilhjálms felst m.a. í því að gera greinarmun á huglægri ætlun og hlutlægum aðstæðum. Eg er ekki sannfærður um, að þessi gagnrýni standist, vegna þess að ásetningshugtakið sem stuðzt er við í kenningunni er ekki hreint sálarlífs- hugtak að því er ég fæ bezt séð. Hin athugasemdin, sem ég vildi gera, á kannski rætur í þeirri aðferð, sem valin er við samningu bókarinn- ar. Mér virðist ekki vera fullt sam- ræmi í því, hvaða ástæður til ákvörð- unar sjúklings það eru, sem virða beri nánast skilyrðislaust. Hugmynd Vilhjálms virðist vera sú, að virða beri þær skoðanir, sem eru hluti af mótaðri lífsskoðun sjúklingsins. En um leið fínnst honum eðlilegt að geng- ið sé tryggileg úr skugga um, að sjúkl- ingar skilji allar staðreyndir máls og geri sér grein fyrir þeim verðmætum, sem í húfi eru við tiltekna ákvörðun. Þetta er til að girða fyrir þann mögu- leika, að misskilningur á stáðreyndum eða verðmætum verði ástæða ákvörð- unar. En vandinn við þetta er sá að skera úr hvaða skoðanir eru hluti af mótaðri lífsskoðun annars vegar og hins vegar að sé misskilningur hluti af mótaðri lífsskoðun, ber þá að fara eftir ákvörðun, sem byggist á slíkum misskilningi? í lokin er rétt að taka fram, að þessar athugasemdir eru ekki dregnar fram til að draga úr því, að hér er á ferðinni merkilegt framlag til mikil- vægrar orðræðu í samtímanum. ÁRIÐ FRAMUNDAN - 1994 Hvernig verður áríð 1994 fyrir þig persónulega? Þú nœrð árangri ef þú ert meðvitaður um orku hvers mánaðar. Þú getur skipulagt fram í tímann, veist hvenœr ákveðnu tímabili lýkur og hvað best er að gera til að vel gangi. Framtíöarkort íyrir 1 ár eða 3. ár. Gunnlaugur Guðmundsson, Stjörnuspekistöðin, Laugavegi 59, sími 10377. 12 ára reynsla - stööug þróun - nýtt íramtíðarkort á 7 t Hefst 15. ian. Innritun bafin Börnin eiga það beuta ukilixf INGA BACKMAN og drengjakórinn Jólatónleikar Drengjakórs Laugarneskirkju verða haldnir í Laugarneskirkju 4. og 5. janúar og hefjast kl. 20.00. Flutt verða sígild verk og jólalög frá ýmsum tímum. Einsöngvari með kórnum verður Inga Backman, sópransöngkona. Undirleik annast Guðrún Birgisdóttir, Kristján Þ. Stephensen, David Knowles og bjöllusveit. Miðar seldir við innganginn og kosta kr. 1.000 fyrir fullorðna og kr. 200 fyrir börn. bamam 2- 3 ára 3- 4ára 5-6 ára 7-9 ára Kennarar: Sóley Jóbanrutdállir Ááta Ólapdóttir Valdút Gudmundádóltir Hrefna Hallgrínudóttir Skemmtilegur dans, þjálfun f líkams- burði, skilningur á tónlist, jafnvægis- æfingar, léttar fimleikaæfingar, hreyfiþroski, hollar teygjur og nauðsynleg liðkun líkamans. 13. vikna byrjenda- og framhalds- námskeið. DANSSTÚDÍÓ 5ÓLEYJAR~\__ - táSu. pamf'm éefta/ Engjateigi 1 Símar 687701 og 687801

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.