Morgunblaðið - 04.01.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1994
Nýárspredikun herra Ólafs Skúlasonar biskups
Straumar sjávar
— straumur lífs
Guðspjall: Lúkas 13, 6-9.
Þjóð horfði mót sumri og vænti
mikils. Beðið var eftir að fagna á
Þingvöllum. Breytingar miklar voru
að eiga sér stað. Svo miklar að
fara þurfti aldir til baka í sögu þjóð-
ar til að finna hliðstæðu. Og þegar
numið var staðar við árið 1262
voru það hin neikvæðu formerki,
sem minntu á sig. Þá var stundin
einnig afdrifarík en þó helst til sam-
anburðar um öfuga hliðstæðu.
Og þjóðin fagnaði sumarið 1544,
svo ský drógu ekki úr gleði. Vindur-
inn jók aðeins við dirfsku, og hug-
móður og viljastyrkur fengu byr
undir báða vængi.
Þetta var fyrir fimmtíu árum.
Spurt var, hvort velja skyldi algjört
sjálfstæði eftir að fullveldi hafði
verið viðurkennt á vonarlyftum degi
árið 1918, þótt enn skyldi konungi
lotið sem fyrr.
Og svo mikill meiri hluti vildi
hafa eigin þjóðhöfðingja og byggi
sá á íslandi, að ekki fór milli mála,
hvers vænst var.
Sjálfstæði fullvalda ríkis á öllum
sviðum. Ábyrgt fyrir eigin ákvörð-
unum. Engin þörf lengur að skjóta
ágreiningsmálum til erlendra höfð-
ingja,livort heldur konungs svo sem
verið hafði eða til erkibiskups, sem
fyrr hafði lengi verið iðkað.
Sjálfstæð þjóð í straumum hafs
á norðurslóðum, þar sem annars
vegar valt elfur mikil frá Græn-
landsjöklum og flæddi stríðar en
stærstu fljót jarðar, og hins vegar
hlýir straumar og vermandi, komn-
ir enn lengra að frá sólbökuðum
ströndum Mexíkó. Og réði um af-
komu, hvorir straumar voru mátt-
ugri og náðu fyrr að ströndum, sá
kaldi og lífvana eða hinn hlýi og
miðlandi. Og mátti ekki miklu
skeika um afleiðingar og áhrif, að-
eins lítið frávik frá hinu vanalega
niður á við í kuldastigi og gróður
visnaði og sjávardýr voru svipt
vaxtarmöguleikum. Átti því þjóðin,
hvort heldur var til lands eða sjáv-
ar, allt undir því komið, að hitastig
lækkaði ekki, svo drægi úr gras-
sprettu og afli minnkaði.
Það er engin furða, þótt íslend-
ingar þurfi að þræða einstigi á ferli
þjóðar, úr því svigrúm er svo h'tið
hjá þeim öflum náttúrunnar í sjáv-
arbreiðu, að þurfa ekki einu sinni
að kyssa strönd, heldur veldur
miklu, já, sjálfsagt öllu, þótt í fjar-
lægð renni straumar frá meginfljóti.
Ekki hafa forfeður okkar þekkt
þessar kenningar byggðar á stað-
reyndum vísinda. Þeir horfðu í aðr-
ar áttir og nýttu þekkingu geng-
inna. Og leituðust við samanburð
að búa sig undir hvort heldur gras-
gjöfult sumar eða felli, hvort heldur
var afla í bátskeljum, sem vart
megnuðu meir að færa að landi,
eða hokað var yfir færum án þess
nokkurs væri vart.
Þó leiðum við ekki títt hugann
að þessum vanda, þegar örlög þjóð-
ar eru annaðhvort hörmuð eða
ágæti hampað. Það er frekar að
skuld sé skellt á annað en breiður
hafs. Þetta er líka eðlilegt og er
sprottið af lærdómi sögunnar, þar
sem einhveijir þurfa að hafa breiðu
bökin og nú heimamenn, þar sem
ekki gagnar lengur að leggja fæð
á konungsráðgjafa eða jafnvel kon-
ung sjálfan, hvað þá kórbræður og
erkibiskupa.
Og þó komumst við ekki hjá því
að huga að þessum mjóu skilum í
hafinu kringum okkur, er valda svo
miklu um afkomu og þar með heill,
sem við flest tengjum efnahag. Of
sterkur strengur frá Grænlands-
jöklum drepur flest í dróma, en hlý-
indin frá vinsælum Golfstraumnum
styrkja gróður og laða að fisk í
ótrúlegum torfum.
Við höfum lært að lúta þessu sem
staðreyndir séu og þarf ekki hugsun
vísindamanns til þess að kinka við
slíku kolli. En ég hef títt velt því
fyrir mér, hvort fleiri slík lögmál
séu að verki í samfélagi okkar hér
á íslandi og þannig meðal manna
vítt um hana veröldina okkar bless-
aða. Eða hvað er það, sem kallar
fram grimmd, tortímingu, ótrúlegt
hatur og níðingsverk? Getur slíkt
verið rakið til mismunandi áhrifa
strauma, sem ekki aðeins gjálfra
við sjávarstrendur, heldur hafa náð
að sigla inn í höfuðkúpu og kæla
hjartað? Hvað veldur öllum þeim
ósköpum, sem við lesum um í blöð-
um, heyrum í útvarpsfréttum og
lítum í sjónvarpi?
Það hefði þótt furðulegt atferli í
sjávarplássinu, þar sem ég ólst upp,
ef margir hefðu ráðist á einn, hvað
þá hefði einhveijum dottið í hug
að láta þann veg kné fylgja kviði
að spörk afmynduðu andlit og
skemmdu innviði vamarlauss
manns. Og oftar en ekki herma
fregnir, að árásarmenn hafi ekki
einu sinni þekkt þann, sem svo var
ógæfusamur að verða á leið þeirra,
sem virðast hafa verið kældir allt
niður til frystingar, svo að eðlileg
hlýja nær ekki að milda geð og
sýna veröld fulla af viðkvæmu fólki.
Hörmungarsögu lít ég í ofbeldi
af þessum toga og allt annars eðlis
en þegar menn vilja reyna á krafta
og einn mætir öðmm og hinir horfa
á, en leitast við að skilja sé of langt
gengið. Getur það verið, að kaldir
straumar hafí leikið of lengi um
æskufólk, svo að manndómsárin
bera ekki þau einkenni, sem við
þráum að túlki mildi og hlýju og
skilningsríkt viðmót? Ekki straum-
ar, sem við rekjum til fimbulkulda
jöklanna, heldur til þeirra áhrifa,
sem helst virðast nú móta huga,
þar sem einskis er svifist til þess
að ná fram sigri og engin bolabrögð
eru of ljót til þess að sneiða hjá.
Spurði ég hóp líkan þeim, sem
ég hef verið að lýsa og kuldi hafði
farið illa með og markað lífsferil,
hvað helst mundi koma að gagni
til að forða fleirum frá að feta þá
slóð, sem hafði leitt þá í ógöngur
og loks til innilokunar, þar sem ég
vitjaði þeirra. Þeir töldu fortölur lítt
gagna. Einnig frábáðu þeir sér
prédikanir siðapostula og mundu
engin áhrif hafa á þá, sem þannig
væri komið fyrir. Ekki einu sinni
þótt þeir sjálfir, sem ég ræddi þar
við, mundu lýsa eigin örlögum og
benda á gryfjur, sem þeir höfðu
fallið í án þess að sjá brýr til bjarg-
ar. Nei, eitt og aðeins eitt töldu
þessir menn, sem voru frá tvítugu
og til fertugsaldurs, að mundi
gagna þeim unglingum og börnum,
sem framtíðin bíður. Og það væri,
ef unnt mundi að veita heimilum
það skjól og þann stuðning, að ekki
væri hætta á því, að börn lentu á
berangri og unglingar hættu að
gera greinarmun á góðu og illu,
voðaverkum og vinarþeli.
Og er hér ekki einmitt komið að
því, sem við erum beðin um að
hugsa sérstaklega um núna við
upphaf nýs árs og síðan að fylgja
daga þess alla? Heimilið, og enn á
ný heimilið og leit leiða, sem helst
tryggja farsæld þeirra, sem sömu
veggir skýla og sama loft mætir
auga þá litið er upp. Heimilið, sögðu
þeir, sem lent höfðu í ógöngum,
getur eitt orðið þeim til hjálpar, sem
óviss framtíð kann að rugla svo,
að villur bíði. Traust heimili, þar
sem kærleikur mótar þel og stuðn-
ingur er jafnsjálfsagður og að bera
fram brauð með mjólkinni. En ekki
sízt það heimili, þar sem fullorðnir
eru bömum og unglingum sú fyrir-
mynd að ekki þarf um að tala eða
hafa uppi langar ræður með leið-
beiningum og fortölum. Enda em
það fom og ný sannindi, að atferlið
segir meir en þúsund orð.
Og ég stend hér og flyt þjóð boð
kirkju sinnar um stuðning og styrk.
Og ekki mun vanþörf á, Þar sem
það er svo ótrúlega margt í sarhfé-
laginu, sem minnir á hafísstraum,
sem kælir og gerir allt kyrkings-
legt. Ofbeldi, hvar sem litið er, í
kvikmyndum og inni í stofu manns,
og breytir þá ekki öllu, þótt um-
hverfið sé títt framandlegt á tjaldi
og skjá. Það er harkan, tillitsleysið,
græðgin og illskan, sem ískyggilega
oft gefur tóninn fyrir ungviðið að
Herra Ólafur Skúlason
biskup íslands.
dansa eftir sjálfu sér og sínum til
mikils tjóns og þjóð allri til hryggð-
ar.
Kirkjan hefur glaðst yfir fjölda
fólks í kirkjubekkjum á hátíðum,
og er það vel. En minna áberandi
kann það að vera, sem laðað hefur
fj'ölskyldur til helgra tíða, en það
er það starf safnaða og kirkjunnar
allrar, sem er undirstaða skilnings
á eigin lífi og þeirri köllun, sem
hver kristinn maður þarf að gera
sér grein fyrir. Boðið er upp á
bænastundir og friðarmót oft um
heilagt sakramenti í hádeginu,
fræðslustundir og leshringi, þar
sem Biblían er skoðuð, lesin og
skýrð og ýmislegt boðið fram, sem
við lítum annars án þess að beina
hugsun að, svo sem margt í helgi-
siðum og hátterni kirkjunnar. Og
síst skyldi tónlistin vanmetin, svo
ríkulega hefur hún miðlað, með
hljóðfæraslætti og söng einstakl-
inga sem kóra, bæði fullorðinna og
barna. Allt þetta hefur verið styrkt
með þeirri eflingu safnaðarstarfs,
sem kirkjan vill gefa þjóðinni í af-
mælisgjöf árin þessi til aldamóta
og beri síðan ríkulegan ávöxt hjá
þeim kynslóðum, sem við eigum að
vera að búa í haginn fyrir.
Og kirkjan kallar til þín, og kirkj-
an réttir út hönd sína og minnir
þar á fyrirmynd frá Betlehem, þar
sem barnið lá og fékk þá umönnun
sinna nánustu, sem gerði ár í
Nazaret gjöful fyrir framtíðarstarf
í Guðsríkinu. Kirkjan kallar nafn
Krists, ekki í síbylju endurtekning-
arinnar, heldur í þeim ferskleika,
sem hver og einn á að skilja og
þarf að greina, að er nýr fyrir þann,
sem heyrir og að er beint. „Sjá, eg
gjöri alla hluti nýja“, er hið mikla
fyrirheit, og felst ekki í því, að hinu
gamla sé kastað og einskis metið,
heldur að hveijum og einum er það
nýtt, sem honum er boðið, nýr sann-
leikur fyrir hann eða hana, ný gjöf,
sem rakin er til Betlehem fæðingar-
innar, Nazaret uppvaxtarins i góðu
skjóli trúaðs heimilis og loks til
Jerúsalem með sína Golgatahæð og
átti að vera tákn hins tilgangslausa
ósigurs, er líf er dæmt til dauða,
en varð sigurtákn allra, sem Iíta
hinn upprisna og sjá í hendi hans
framtíð, er karpi lýkur, ofbeldi
hverfur og hatur víkur fyrir áhrifum
hins græðandi kærleika.
Þekkir kynslóð okkar þessar
gjafir? Hefur þetta einkennt árin
fimmtíu frá fyrirheiti hinnar stóru
stundar við algjört frelsi sjálfstæðs
lýðveldis? Eru það myndir frá þeim
vonarríka degi ríkulegra fyrirheita,
sem við sjáum og gatan túlkar,
bruggið byrlar og limlestingar lýsa?
Nei, og aftur nei, annars var vænst
en ofbeldis, aðrar voru vonir en að
straumar eiturs lömuðu huga og
spilltu veruleikaskyni. Framsækin
æska átti að fylgja í fótspor leið-
toga og gera daga enn betri, enn
gjafmildari, svo að engan skorti og
enginn færi á mis við það, sem
best tryggir farsæld.
Það var að vísu ekki fíkjutré, sem
foringjar þjóðar gróðursettu á Þing-
völlum fyrsta dag lýðveldis, en Lúk-
as segir frá manni, sem gróðursetti
slíkt tré og má líkja við lýðveldið
ísland. Aftur og aftur á tíma upp-
skeru leitaði hann ávaxta en án
árangurs. Tréð óx, tréð stóð í vín-
garði og var ekki fellt, en það fund-
ust engir ávextir, sem réttlættu
gróðursetningu, vöxt og vonir. Og
árin urðu þijú, þá brast þolinmæði,
nú skyldi tréð höggvið og annað
gróðursett í þess stað. En fyrir for-
mæli umsjónarmanns víngarðsins
fékk tréð enn einn frest, og nú
skyldi allt reynt til að tryggja
ávexti, losað um gróðurmold og
áburður borinn að. Allt skyldi gert,
sem í mannlegu valdi stæði til að
tryggja ávöxt. En yrðu enn von-
brigði þá leitað skyldi fíkju, var
ekki eftir neinu að bíða: Tréð skyldi
fellt.
Það er engin furða, þótt kirkjan
velji þessa dæmisögu fyrir söfnuð
að hugsa um við upphaf árs, og
þó er enn ríkulegri ástæða nú, er
við skoðum ekki aðeins liðið ár, við-
burði þess og framlag okkar sjálfra
eða skort á slíku, heldur tíma allt
frá vonarríkum sumardegi 1944.
Hlýtur ekki áleitin spurning að
krefjast svars: „Höfum við gengið
til góðs, götuna fram eftir veg?“
Gott að hver spyiji sig og þó enn
heilladrýgra, ef svar er lagt að
framtíð og um það spurt, hvernig
hagnýta skuli nýtt tækifæri á nýju
ári og nýjum árum, uns svo er kom-
ið við aldamót, að ekki eru það
árin fimmtíu ein, sem skoðuð eru,
og ekki einungis hundruð ára, held-
ur þúsund ár. Ekki frá því byggð
var fest á þessu landi, sem um leika
sjávarstrengir og ráða farsæld,
heldur frá því sá rótarkvistur var
gróðursettur, sem á viðmiðun langt
í frá, en er þó ævinlega nærri. Jes-
ús Kristur átti sér heimili og kall-
aði bæ sinn og svo land allt. En
hann helgar sér hvert það land, þar
sem nafn hans er boðað, trú á hann
er ræktuð og ávextir bornir fram í
samspili kærleika, þar sem einn
styður annan, en fellir ekki eða
meiðir. Straumur Krists í kirkju
hans laðar til hinna góðu verka en
varar við hinum.
Nýtt ár er hafið. Hvað skyldi það
færa okkur? Nei, er ekki villa í
spurningu? Er ekki eðlilegra, að
hver spyiji sig, hvað hann vilji færa?
Þeim sem næst standa og er dýr-
mætast, en í gegnum heimilið þjóð-
inni allri svo heimur megi vel af
læra og við miða.
Tré er gróðursett, kristni á ís-
landi. Leika straumar um land,
annar kaldur og eyðandi, hinn mild-
ur og gefandi. Og eru þó fleiri
straumar, sem beijast um áhrif.
Eg minni á þann, sem ég þekki
bestan: Áhrifin frá Kristi, straum-
inn í kirkju hans. Og sú er bæn
mín með blessunaróskum á fyrsta
degi ársins, að heimili öll megi vel
þiggja og farsællega nýta, svo að
færri lendi í villum og vegleysum,
en feti hiklaust gömlu götuna, ham-
ingjuleiðina, sem leiðir til lífs í skjóli
Jesú Krists.
Gleðilegt nýtt ár. Ég bið íslend-
ingum öllum farsældar á afmælis-
ári.
Gleðilegt nýtt ár í Jesú nafni.
Araen.
Kennsla hefst
miðvikud. 12. jan.
Framhaldsnemar
mætíásömu tímum
oo fyrir jól.
jO&
Ballettskóli A ^
Eddu ^
Scheving
Skúlatúni 4
Meðlimur í Félagi íslenskra listdansara.
Innritun og uppl.í
síma 38360.
Afhending skírteina
ískólanum priðjud.
Il.jan.
írákl. 17-19.