Morgunblaðið - 04.01.1994, Side 39

38
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1994
39

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð'691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. I lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Heimilið, fjölskyld-
an og samfélagið
Um aldir voru fjölskyldulíf
og heimili kjölfesta í sið-
ferði og siðfræði allra þjóða.
Þar kenndu fordæmin um-
ferðarreglur allra mannlegra
samskipta. Þannig komst for-
seti íslands, frú Vigdís Finn-
bogadóttir, að orði í nýársá-
varpi til þjóðarinnar.
Það er af þessari ástæðu
að árið 1994, sem er nýgeng-
ið í garð, er „Ár fjölskyldunn-
ar“ hjá Sameinuðu þjóðunum.
Það er meir en tímabært að
vekja hin gömlu gildi til nýrra
áhrifa í hugum og viðhorfum
þjóða og einstaklinga. Ekki
sízt það gildismat að fjöl-
skyldan og heimilið séu horn-
steinar samfélagsins.
Fprsetinn sagði orðrétt:
„Á heimilum okkar er lagð-
ur grunnur að framtíð lands-
ins barna. Börn heyra allt og
skynja allt, tileinka sér allt.
Þess vegna er gott uppeldi
ekki umfram allt fólgið í boði
og banni, eins þótt skynsam-
leg séu, heldur öðru fremur
í fyrirmyndum: Að við höfum
fyrir börnum og unglingum
það líf sem við viljum að þau
lifi. Það stoðar lítið að búa
tii óskamynd af hegðun og
breytni og ætla börnum að
falla inn í hana ef athafnir
okkar, hinna fullorðnu, benda
í allt aðra átt...“
Ólafur Skúlason biskup
víkur að sama efni í nýárs-
predikun:
„Heimilið, sögðu þeir, sem
lent höfðu í ógöngum, getur
eitt orðið þeim til hjálpar, sem
óviss framtíð kann að rugla
svo, að villur bíði. Traust
heimili, þar sem kærleikur
mótar þel og stuðningur er
jafn sjálfsagður og að bera
fram brauð með mjólkinni.
En ekki sízt það heimili, þar
sem fullorðnir eru börnunum
og unglingunum sú fyrir-
mynd að ekki þarf um að
tala eða hafa uppi langar
ræður með leiðbeiningum og
fortölum. Enda eru það forn
og ný sannindi, að atferlið
segir meir en þúsund orð.“
Sá boðskapur, sem í fram-
angreindum tilvitnunum
felst, á erindi við sérhverja
fjölskyldu - og ekki sízt þjóð-
arfjölskylduna, þar sem
landsfeður hanna fordæmi
hinna mannlegu samskipta.
Þar má trúlega betur gera
sem í öðrum fjölskyldum. Og
á ári fjölskyldunnar mættu
löggjafinn og sveitarstjórnir
búa þann veg í haginn fyrir
ungt fólk, sem efnir til hjóna-
bands og ijölskyldu, að það
standi að minnsta kosti ekki
ver að vígi eftir hjónaband
en áður - í samanburði við
aðra þegna samfélagsins.
Þjóðarfjölskyldan hefur
haft við ærinn vanda að
kljást, ekkert síður en horn-
steinar hennar, heimilin í
landinu. Davíð Oddsson for-
sætisráðherra víkur að hon-
um í áramótaávarpi til þjóð-
arinnar. Að hans mati höfum
við þó alla burði til að vinna
okkur út úr vandanum, ef við
róum öll til einnar áttar en
steytum ekki á skeri sundur-
lyndis. Orðrétt sagði hann:
„Verðbólga, sem lengi var
þjóðarmeinvaldur, hefur ekki
verið minni í 30 ár og er nú
minni en gerist í okkar við-
skiptalöndum. í ár og á næsta
ári munu raunskuldir okkar
erlendis fara lækkandi. Við
getum verið stolt yfir því. Það
ríkir stöðugleiki og almennur
vinnufriður í landinu. For-
ystumenn atvinnulífs og
launþegahreyfingar hafa
sýnt ríkan samstarfsvilja og
hafa tryggt að þjóðin fengi
tóm til að sigrast á erfiðleik-
unum... Þjóðin hefur sýnt
mikla staðfestu og styrk.
Þess vegna mun hún komast
fyrr og betur en við mátti
búast frá þeim mikla vanda
sem yfir hefur dunið.“
Forsætisráðherra leggur
áherzlu á samátak allra í
skipshöfn þjóðarskútunnar,
við að rétta hana af. Hann
vitnar til þeirra orða sem for-
sætisráðherra þjóðarinnar lét
falla af tröppum Stjórnar-
ráðsins fullveldisdaginn, 1.
desember 1918: „Það eru
ekki aðeins stjórnmálamenn-
irnir, er miklu ráða um mál
þjóðarinnar, sem skapa hina
nýju sögu. Nei, það eru all-
ir... allir, sem inna lífsstarf
sitt af hendi með alúð og
samvizkusemi, auka vegsæld
hins íslenzka ríkis.“
Það tvennt á að vera sam-
eiginlegt kappsmál þjóðar-
innar á nýju ári að vinna sig
upp úr efnahagslægðinni og
að styrkja hornsteina samfé-
lagsins, heimilin og fjölskyld-
urnar, þann veg, að þar gef-
izt jafnan hin góðu fordæmin
að umferðarreglum mann-
legra samskipta í landi okkar.
Nýársávarp forseta Islands, frú Vigdísar Finnbogadóttur:
Kjölfesta samfélagsins
heimilið og fíölskyldan
Góðir íslendingar.
Góðan dag og gleðilegt nýtt ár.
Á ánnu sem leið voru 75 ár liðin
síðan ísland varð fullvalda ríki. Það
gerðist hinn fyrsta desember árið
1918 og þann dag öðlaðist íslensk
þjóð í raun á nýjan leik það sjálf-
stæði sem hún hafði átt í árdaga.
Með fullveldinu fékk hún allan rétt
til að stýra eigin málum ein og
óstudd, þótt hún gerði um leið nýj-
an sáttmála við Dani um að hafa
sama konung og þeir um sinn og
að Danir skyldu fyrst í stað sinna
utanríkismálum og landvarnarmál-
um og æðsti dómstóll landsins yrði
í Kaupmannahöfn. Hæstiréttur var
stofnsettur í Reykjavík árið 1920
og utanríkismál sín tóku íslending-
ar í raun í sínar hendur á stríðsár-
unum síðari. Fullveldið, sem þarna
var fengið, var svo að sínu leyti
beint framhald þess sem gerst hafði
hinn fyrsta febrúar árið 1904 þegar
við fengum heimastjórn og við get-
um nú að réttum mánuði liðnum
minnst níutíu ára afmæli þess
merka áfanga. Frelsi sitt eignuðust
íslendingar með fullveldissamn-
ingnum árið 1918, frelsi sem síðan
endanlega var staðfest með sjálf-
stæði íslands meðal- þjóða heims
við stofnun íslenska lýðveldisins
hinn 17. júní 1944. Fimmtíu ára
afmælis þess fögnum við nú á því
ári sem gengið er í garð.
Saga Islendinga síðustu öldina
einkennist miklu fremur af stórum
stökkum en hægri þróun. Þjóð sem
um aldir hafði búið við kröpp kjör
lagði ofurkapp á að afla sér verald-
legra gæða og tryggja velferð sína
og barna sinna. Við höfum unnið
hörðum höndum að því í öll þessi
ár frá því í byrjun aldarinnar að
byggja upp sjálfbjarga ríki og síðan
velmegunarþjóðfélag. Dugnaður
fólksins hefur ekki síst tengst þeim
metnaði sem það hefur átt í hjarta
sínu fyrir hönd barna sinna — þau
áttu að eignast ekkert minna en
sjálfa lífshamingjuna. En þessu
fylgdi þversögn, sem einmitt er í
því fólgin að þetta vildu menn gera
með því að gefa nýrri kynslóð þeg-
ar í stað allt það sem þeir sjálfir
höfðu ekki notið.
Viðfangsefni handa öllum verk-
fúsum höndum hafa verið gæfa
þessarar þjóðar mestan hluta sjálf-
stæðistímans og lýðveldisáranna.
Oft hefur meira að segja skoht
vinnuafl í landinu. En nú kreppir
að.' Atvinna er ekki nóg, og framtíð-
argöturnar reynast ekki eins sjálf-
gengnar til auðsældar og áður
sýndist. Okkur sem enn njótum
fullrar atvinnu hlýtur öllum að vera
ljóst að atvinnuleysi og sár fátækt,
sem við vitum af eru blettir á samfé-
lagi okkar, blettir sem okkur ber
siðferðileg skylda til beita öllum
ráðum til að afmá. Enginn íslend-
ingur getur unað því að horfa á
meðbræður og -systur líða fyrir
atvinnuleysi. Til þess erum við of
fá, íjölskyldubönd okkar of sterk,
ábyrgð okkar hvers á öðru of aug-
ljós.
Á góðum stundum höfum við
hugsað til þess með gleði og nokkru
stolti að á Islandi sé að finna bæði
hreint land og gott mannlíf. Við
höfum trúað á samræmi milli lands-
ins hreina, loftsins tæra og mann-
lífs í öryggi. Við höfum lifað við
óttaleysi og traust til grannans, og
mörgum sem stærri ból byggja
hefur þótt við öfundsverð í þeim
efnum.
En skyndilega hrökkvum við nú
upp sem af draumi við ótíðindi af
ofbeldisverkum, tíðari og hörmu-
legri en okkur áður uggði. Fjölmiðl-
ar greina um hveija helgi frá
fólskulegum misþyrmingum og
segja okkur jafnframt fregnir af
mönnum sem gera sér unglinga og
börn að féþúfu og skirrast ekki við
að pranga inn á þau hverskyns
ólyfjan. Menn spyrja að vonum
sjálfa sig og aðra: Hvað er hér að
gerast?
Ekkert svar er einhlítt. Sumir
leita svara í vaxandi hörku lífsbar-
áttunnar, í bágum atvinnuhorfum,
sem hér sem annars staðar láti
ungu fólki finnast sem enginn spyiji
framar eftir hæfileikum þess, getu
og kunnáttu. Aðrir leita skýringa í
ofbeldisdýrkun sem gerst hefur fyr-
irferðarmikil í afþreyingariðnaði
síðustu ára. Sú ofbeldisdýrkun er
nú'áhyggjuefni víða um lönd, svo
ráðamenn stórþjóða lýsa hver af
öðrum óhug sínum og hvetja til
andófs.
En við getum einnig spurt að því
hvort ekki þurfi að skoða þann
heimafenginn bagga sem hveiju
barni og hveijum unglingi ætti að
vera hollur. Um aldir voru fjöl-
skyldulíf og heimili kjölfesta í sið-
ferði og siðfræði allra þjóða. Þar
kenndu fordæmin umferðarreglur
allra mannlegra samskipta. Hrær-
• ingar síðustu ára, tæknibylting
nútímans og hömlulaust lífsgæða-
kapp virðast hafa leitt til þess að
þessi kjölfesta fjölskyldunnar hefur
raskast.
Hér er brýnt að hyggja í eigin
barm og skoða þá ræktun tilfinn-
inga og gilda sem hefur með ein-
hveijum hætti mistekist. Okkur má
öllum ljóst vera að heimilið er það
tilfinningalega athvarf sem allir
menn vilja og þurfa að eiga. En
við getum líka spurt okkur hvort
ekki væri æskilegt að skólar okkar
væru betur í stakk búnir til að
miðla því sem heimilin kenndu áður.
Við hljótum að spyija hvort það
geti verið börnum okkar og barna-
börnum til velferðar ef við vanrækj-
um að tryggja þeim hvort tveggja
í senn, menntun og siðmenntun, ef
við svíkjumst um að veita þeim þá
siðferðilegu þjálfun sem felst í því
að aga dómgreind sína. Engum
getur dulist að við höfum í þjóðfé-
lagsumrótinu þokað uppeldisskyld-
um okkar yfir á skólana. Hversu
sem að okkur kann að þrengja í
efnalegu tilliti getum við aldrei var-
ið fyrir samvisku okkar að skera
framlög til þessara uppeldisstofn-
ana svo við nögl að það komi niður
á menntun og um leið framtíð
næstu kynslóða. Þá höfum við
keypt eigin stundarsælu of dýru
verði.
Árið 1994 er að frumkvæði Sam-
einuðu þjóðanna kallað „Ár Igöl-
skyldunnar“. Við hugsum fæst
nógu oft og mikið um þá stað-
reynd, að fólk vill í rauninni ekkert
fremur. en gott fjölskyldulíf. Það
setja menn, þegar um er spurt,
öðrum lífsgæðum ofar.
Á heimilum okkar er lagður
grunnur að framtíðarheill landsins
bama. Börn heyra allt og skynja
allt, tileinka sér allt. Þess vegna
er gott uppeldi ekki umfram allt
fólgið í boði, og banni, eins þótt
skynsamleg séu, heldur öðru frem-
ur í fyrirmyndum: Að við höfum
fyrir börnum og unglingum það líf
sem við viljum að þau lifi. Það stoð-
ar lítið að búa til óskamynd af hegð-
un og breytni og ætla börnum okk-
ar að falla inn í hana ef athafnir
okkar, hinna fullorðnu, benda í allt
aðra átt. Og það hljótum við að
viðurkenna að umgengnisreglur
okkar í mannlegu félagi hafa
ruglast. Því þurfum við að spyija
okkur af hreinskilni og hlífðarleysi:
Hver axlar þá ábyrgð að breyta
rangri þróun í rétta?
Hver annast börnin okkar ef við
bregðumst þeim?
Höfum við gefið okkur tíma til
að hlusta og tala við börnin?
Höfum við sýnt skóla þeirra þann
áhuga og þá virðingu sem börn
okkar eiga skilið og veitt honum
og sjálfum okkur um leið það að-
hald sem að gagni má verða?
Höfum við virt þann góða kost
Frú Vigdís Finnbogadóttir
að fjölskyldan getur skemmt sjálfri
sér, ferðast saman um eigið land,
notið svo margra hluta saman?
Eða höfum við gert allt sem við
höfum getað til að flétta þeirri ein-
földu vitneskju inn í tilfinninga- og
vitsmunalíf unglinganna, að sá er
ekki sterkastur sem hefur barefli
eða vanstillta hnefa á lofti, heldur
hinn sem kemur fram við aðra
menn með þeirri virðingu og tillits-
semi sem honum sjálfum verður
dýrmætust?
Hvað viljum við? Stöðugan ótta
við grannann, og varðhunda við
hvert hús?
„Án er ’ills gengis nema heiman
hafi“ segir í Gísla sögu Súrssonar.
Ekkert gerist af sjálfu sér. Það er
ofurbjartsýni að ætla að börn drekki
í sig með móðurmjólkinni arfleifð
sína og tungu, og þann innri sið-
ferðisstyrk sem hjálpar þjóðum
jafnt sem einstaklingum að bera
höfuðið hátt.
Þótt mestu varði framlag okkar
sjálfra sem einstaklinga og fjöl-
skyldna þurfum við líka öfluga sam-
stöðu í uppeldismálum. Og þar
verður stærsti félagsskapur okkar,
sjálft samfélagið, einnig að bæta
fyrir sínar vanrækslusyndir meðal
annars með því að standa betur við
bakið á foreldrum í viðleitni þeirra
og áhyggjum — til dæmis í því að
koma á samfelldum skóladegi,
vinna gegn því að börn séu á hrak-
hólum, leggja þeim lið sem erfiðast
eiga.
Eg gat þess í upphafi að við
værum nú stödd mitt á milli þjóð-
minningardaga, fyrsta desember
þegar minnst var 75 ára fullveldis
og 17. júní þegar lýðveldið er hálfr-
ar aldar. Þjóðminningardagar geta
vel orðið leiðigjarnir, ef við gerum
þá að vana einum saman. En við
getum líka átt okkur þá virku for-
vitni um fortíð okkar og minningar
sem gera þá að kærkominni hátíð.
Við lærðum það sem börn, að í
ævintýrum er ekkert verra en að
missa minnið, það eru verstu álög-
in; sá sem fyrir verður er ekki leng-
ur hann sjálfur og ef til vill gerir
hann eitthvað sem aldrei skyldi.
Viska ævintýrsins sagði okkur líka,
að það var svo sigurinn mesti að
endurheimta minnið — verða maður
sjálfur aftur.
Sagt er að ekki skuli menn og
þjóðir einatt horfa um öxl. En við
getum með góðri samvisku lagt
rækt við hið þakkláta minni, sem
segir okkur að leið þjóðarinnar var
löng og gangan einatt ströng og
lýsir virðingu við þá sem ruddu
brautir, minni sem sækir styrk í
það líf sem lifað var og veit að
ekkert sem er nokkurs virði fæst
án fyrirhafnar og baráttu. Það
minni gerir okkur kleift að þakka
einstaklingum og heilum stéttum
það, sem vel hefur verið gert, elju-
semi þeirra sem hefur gert okkur
mögulegt að komast af í þessu
landi. Þá mun okkur takast að
sækja styrk í þann dugnað og út-
Aramótaávarp Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
„Þjóðin hefur sýnt
rnikla staðfestu og styrk
Gott minni er eðliskostur, sem
er mikils virði. Forðum tíð gengu
sagnir af ótrúlegri nákvæmni milli
kynslóða og urðu grundvöllur skrif-
aðra heimilda fyrir sögu þjóðarinn-
ar. Sjálfsagt hafa ýmis atriði skol-
ast til og einatt verið laglega skáld-
að í eyður. En þar sem vísindalegar
rannsóknir síðari tíma hafa komið
að hinum gömlu frásögnum, hafa
þær fremur en hitt rennt stoðum
undir hinn foma fróðleik, eins og
Kristján Eldjárn, fyrrum forseti Is-
lands og einn okkar fremstu vís-
indamanna, benti á varðandi sögu
fyrsta landnámsmannsins.
En þótt við viljum öll geta státað
af góðu minni, þá er gott að geta
geymt sumt neðarlega í hugskoti
sínu, jafnvel gleyma því með öllu.
Reyndar er ótrúlegt, hve dægur-
þrasið, meira að segja það, sem
hæst hefur dunið, hverfur fljótt á
vit gleymskunnar. Um áramót er
spurt um atburði liðna ársins. Þeg-
ar litið er yfir haldbæra fréttaann-
ála furðar maður sig á því rými,
sem sumar ómerkilegustu uppá-
komurnar hafa fengið. Er engu lík-
ara en þjóðfélagið hafi allt ætlað
um koll að keyra. Nú eru þessi
æsilegu fréttatilefni öllum gleymd
og séð í ljósi nýliðinnar sögu, eru
þau minna en einskis virði.
Ég tel reyndar að þjóðin haldi
oftast ró sinni, þótt fjölmiðlarnir
fari mikinn og gauragangurinn í
þeim sé ekki í neinu samræmi við
hugarástand fólksins í landinu. Það
láti ekki fréttaæsingamenn setja sig
jafnauðveldlega úr jafnvægi og þeir
sjálfir virðast halda.
En auðvitað er ekki hér með
sagt að þjóðfélagsumræðan sé allt-
af ómerkileg eða lítils virði. Lifandi
rökræða, byggð á góðri þekkingu
á málavöxtum er ómissandi. Án
slíkrar umræðu væru þing og hvers
kyns kosningar aðeins ófullnægj-
andi rammi um lýðræðið.
Undanfarin ár hefur verið tekist
á um samninginn um hið Evrópska
efnahagssvæði hér á landi. Vel má
vera, að ekki hafi alltaf tekist að
hafa þá umræðu í samræmi við
staðreyndir samningsins. Það
breytir ekki því, að umræðan var
mikilvæg og alls ekki of mikil.
Samningurinn var loks samþykktur
með góðum meirihluta á Alþingi.
Enn mun þó lengi verða um hann
deilt. Það breytir ekki hinu, að allir
íslendingar, bæði stuðningsmenn
og andstæðingar samningsins,
hljóta að leitast við að nýta kosti
hans í þjóðarþágu. Það er hafið
yfir vafa, að hann skapar fjölmörg
ný tækifæri fyrir íslenskt atvinnulíf.
Eg verð þess oft var á fundum
með forystumönnum annarra Norð-
urlanda^ að þar gætir undrunar yfir
því, að Island hafi ákveðið að skera
sig úr hópi annarra EFTA-ríkja og
sækjast ekki eftir inngöngu í Evr-
ópubandalagið. Ég tel að atburða-
rásin hafi sýnt, að við íslendingar
þurfum ekki að minnkast okkar
fyrir þá afstöðu. Með EES-samn-
ingnum náðum við því fram sem
við þurftum, án þess að taka þá
áhættu sem aðild að Evrópubanda-
laginu óneitanlega fylgir fyrir okk-
ur, eins og málum er þar nú fyrir-
komið.
Sú öld, sem nú er senn liðin, er
öld fullveldisbaráttunnar. Auðvitað
var sú baráttuför hafin af Jóni Sig-
urðssyni forseta og öðrum braut-
ryðjendum á miðri 19. öldinni. En
flestir sigrarnir fengu fullnustu á
þessari öld. Hinn 1. febrúar nk.
verða 90 ár liðin síðan fyrsti ís-
lenski ráðherrann, Hannes Haf-
stein, tók til starfa í íslensku stjórn-
arráði. Fyrsta desember sl. voru
75 ár frá því að landið fékk full-
veldi sitt. Næsta ár verður helgað
hálfrar aldar afmæli íslenska lýð-
veldisins. Ekki þarf að metast um
mikilvægi þessara þriggja atburða
í sjálfstæðisbaráttunni. Allir eru
þeir stórbrotnir sigurdagar fyrir
íslenska þjóð.
Árið 1918 þegar þjóðin fékk full-
veldi sitt, var að öðru leyti mikið
hörmungarár í sögu þjóðarinnar.
Ef til vill hefur það orðið til þess,
að þeim atburði hefur verið minni
gaumur gefinn, en efni standa til.
En hinn fyrsta desember 1918 stóð
settur forsætisráðherra á tröppum
Stjórnarráðsins og sagði m.a.: „Það
eru ekki aðeins stjórnmálamennirn-
ir, er miklu ráða um mál þjóðarinn-
ar, sem skapa hina nýju sögu. Nei,
það eru allir. Bóndinn, sem stendur
við orfið og ræktar jörð sína, hann
á hlutdeild í þeirri sögu, daglauna-
maðurinn, sem veltir steinum úr
götunni, hann á hlutdeild í þessari
sögu, sjómaðurinn, sem situr við
árarkeipinn, hann á þar hlutdeild.“
Síðan þessi orð voru töluð hefur
margt breyst. Orfið er ekki lengur
mikilvægasta tæki bóndans, stór-
virkar vélar velta steinum og stór-
grýti úr vegi og sjómaðurinn situr
ekki lengur undir árum, heldur í
fremur glæsilegum vélarsal frysti-
skipa. En hitt stendur óbreytt, að
„allir, sem inna lífsstarf sitt af hendi
með alúð og samviskusemi, auka
vegsæld hins íslenska ríkis".
Það var mikil gleði á Islandi þeg-
ar það fékk loks íslenskan ráðherra
og ekki þarf að efast um, að það
mannsval tókst vel. Eftirfarandi er
lýsing úr blaði, frá þessum tíma,
um embættistöku Hannesar Haf-
steins: „Þegar sól var gengin i há-
degisstað, fékk Magnús Stephensen
honum stjórnartaumana í hendur.
Var síðan drukkin hestaskál í
kampavíni. Er nú vonandi, að
Hannes sitji eigi verr stjórnarfolann
en Pegasus. En ríða verður hann
folanum til landvarnarskeiðs, ef
hann vill fá hrós fyrir taumhaldið."
Ekki sat Hannes á friðarstóli
fremur en þeir 23 menn, sem síðan
hafa skipað sæti hans í Stjórnarráð-
inu. En óhætt er nú að fullyrða,
að þjóðskáldið góða var réttur mað-
ur á réttum stað og tíma og gaf
stjórnskörungurinn skáldinu hvergi
eftir. Vorhugsun Hannesar Haf-
stein og framkvæmdavilji hans,
óbilandi trúin á landið færði þjóð
fyrsta íslenska ráðherrans nýja von
og vind í seglin.
Hálfrar aldar afmæli Iýðveldisins
er í senn til þess fallið að vekja
okkur stolt og efla okkur bjartsýni.
Það voru uppi efasemdir 1944 að
svo fámenn þjóð gæti séð sjálfri sér
borgið, ein og óstudd. Fimmtíu ára
saga er ótvíræður vitnisburður um
þrautseigju og innri styrk þessarar
þjóðar. Við höfum að undanförnu
gengið í gegnum erfiðleika, en erum
að sigrast á þeim. Verðbólga, sem
lengi var þjóðarmeinvaldur, hefur
ekki verið minni í 30 ár — og er
nú minni en gerist í okkar viðskipta-
löndum. í ár og á næsta ári munu
raunskuldir okkar erlendis fara
lækkandi. Við getum verið stolt
yfir því. Það ríkir stöðugleiki og
almennur vinnufriður í landinu.
Forystumenn atvinnulífs og laun-
þegahreyfingar hafa sýnt ríkan
samstarfsvilja og hafa tryggt að
þjóðin fengi tóm til að sigrast á
ytri erfiðleikum. Forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar beittu sér
fyrir breytingum til að tryggja að
þeir sem minnst bera úr býtum
standi betur af sér áföllin en ella.
Ómaklega hefur verið hnýtt í þá
fyrir það. Þjóðin hefur sýnt mikla
staðfestu og styrk. Þess vegna mun
hún komast fyrr og betur en við
mátti búast frá þeim mikla vanda,
sem yfir hefur dunið.
Það vakti heimsathygli þegar
íslendingar gengu fram fyrir
skjöldu og urðu fyrstir til að viður-
kenna sjálfstæði Eystrasaltsríkj-
anna. Atburðir, sem síðar urðu í
Sovétríkjunum gömlu, vöktu vonir
um að lýðræðisþróunin yrði undra-
skjót og friðaröld væri hafin í okk-
ar heimshluta. Reynslan hefur þeg-
ar kennt, að ekki er allt sem sýn-
ist, og brugðið getur til beggja vona
Davíð Oddsson
um þróunina í Rússlandi.
Fyrir fáeinum mánuðum greip
forseti Rússlands til örþrifaráða og
sendi skriðdrekasveit að skjóta and-
stæðinga sína út úr þinghúsinu í
Moskvu. Ráðamenn á Vesturlönd-
um töldu að réttlæta mætti þessa
einstæðu aðgerð, ekki vegna fram-
göngu þingsins gagnvart forsetan-
um, heldur vegna þess, að þingið
hafði aldrei fengið neitt lýðræðis-
legt umboð frá þjóðinni.
Nú hafa slíkar þingkosningar
farið fram og alþjóðlegum eftirlits-
mönnum ber saman um, að ekki
þurfi að efast um, að þær endur-
spegli þjóðarviljann. Og því er ekki
að neita, að nokkurn óhug setur
að okkur Vesturlandabúum um þá
braut, sem íbúar þessa mikla kjarn-
orkuveldis gætu hugsanlega valið
sér. Rússar eru bersýnilega í sárum
eftir 75 ára kúgun kommúnismans,
en þeir hafa líka orðið fyrir von-
brigðum með, hve bati hinnar nýju
skipunar virðist koma seint og þeir
eru undrandi á mörgum ömurlegum
fylgikvillum þessara miklu þjóð-
skipulagsbreytinga. Kosningar í
vanþroska lýðræði geta við slíkar
kringumstæður leitt til óhugnan-
legrar niðurstöðu.
Vissulega má þó ekki draga í
fljótræði of víðtækar ályktanir af
síðustu atburðum austur þar. Enn
er ástæða til að binda vonir við að
lýðræðisöfl haldi velli og að ný ógn
taki ekki við af þeirri sem áður
stafaði frá Kremlarmúrum.
Hitt er ljóst, að óvissan verður
áfram mikil og nauðsynlegt er að
vestræn ríki haldi vöku sinni og
styrk.
Við íslendingar erum friðsöm og
vopnlaus þjóð, en við höfum þó
óhikað lagt okkar fram til sameigin-
legra varna vestrænna lýðræðis-
ríkja. Þar verður engin breyting á.
Góðir íslendingar.
Þrátt fyrir að við séum ekki kom-
in alla leið út úr efnahagssamdrætt-
inum höfum við fulla ástæðu til
bjartsýni. Tekist hefur að tryggja
stöðu okkar í öllum þáttum efna-
hagslífsins og engin ástæða er til
að ætla að það muni raskast.
Við heilsum því glöð nýju ári. Á
því ári kemur lýðveldið íslenska,
sem „fimmtugur ferðalangur" svo
notað sé orðalag skáldsins. Árin
50 hafa verið þjóðinni rnisgóð en
þrátt fyrir stundar mótbyr ellegar
mistök okkar sjálfra, er för þessa
„fimmtuga ferðalangs“ óslitin sig-
urganga. Þegar árangur íslendinga
er borinn við sama tímaskeið hjá
öðrum þjóðum, fer ekki á milli
mála, að þeir mega vel við una.
Ég óska löndum mínum nær og
fjær alls hins besta á framtíðarvegi
og geri orð skáldsins að mínum og
segi:
„Kveð ég svo lýð og bið að bíði hvert böl
og tár;
heilagur andi á legi og landi lækni sár!
Eining í vanda, unaður hár
í elskunnar bandi! Gleðilegt ár!“
sjónarsemi feðranna sem til þessa
hefur leyft okkur að taka við nútím-
anum á eigin forsendum. En síst
af öllu megum við gleyma því að
manngildið er öllu æðra.
Á merku afmælisári hljótum við
að þurfa að draga skynsamlega
lærdóma af skyndileika breyting-
anna á okkar tíð og því að tengsl
okkar við umheiminn eru miklu
meiri og virkari en nokkru sinni
fyrr. Okkur er brýnt að minna okk-
ur sjálf á þá ábyrgð sem á hveiju
okkar hvílir: að skila til framtíðar-
innar því lífi sem við kjósum að lifa
í þessu landi; þá miklu ábyrgð að
varðveita tungu okkar, myndríka
og kröfuharða, sem er sjálfur kjarn-
inn í sérleika okkar, og minningar
okkar sem hvorki við né umheimur-
inn viljum að gleymist eða verði
settar á safn fyrir fáa forvitna.
Góðir landar mínir. Á þessari
stundu er mér ofarlega í huga að
þakka alla þá velvild og gestrisni
sem mér hefur verið sýnd hvar sem
mig bar að garði á nýliðnu ári. Ég
sendi öllum þeim innilegar samúð-
arkveðjur sem harmur og raunir
hafa sótt heim. Ég bið.þeim allrar
blessunar sem eru að stíga sín
fyrstu skref í tilverunni. Megum
við öll njóta samhygðar, gagn-
kvæms trausts og kjarks sem verði
þjóðinni til velfarnaðar á nýbyijuðu
ári, afmælisári íslenska lýðveldisins
og á ókomnum tímum.
Guð blessi ísland og íslendinga.
17 fengu
fálkaorðu
FORSETI íslands sæmdi á
nýársdag, samkvæmt tillögu
orðunefndar, eftirtalda Is-
lendinga heiðursmerkjum
hinnar íslensku fálkaorðu:
Björn Björnsson prófessor,
Reykjavík. Riddarakross fyrir
félagsstörf. Bogi Melsted yfir-
læknir, Svíþjóð. Riddarakross
fyrir störf að heilbrigðismál-
um. Sr. Bragi Friðriksson pró-
fastur, Garðabæ. Riddarakross
fyrir störf að æskulýðs- og
kirkjumálum. Halldór Hansen
læknir, Reykjavík. Riddara-
kross fyrir störf í þágu tónlist-
ar á íslandi. Haraldur J. Ham-
ar ritstjóri, Garðabæ. Riddara-
kross fyrir landkynningarstörf.
Jakobína Guðmundsdóttir,
fyrrverandi skólastjóri Hús-
mæðraskóla Reykjavíkur,
Reykjavík. Riddarakross fyrir
húsmæðrafræðslu. Jón Böð-
varsson ritstjóri, Reykjavík.
Riddarakross fyrir ritstjóra- og
fræðslustörf. Jón ísberg sýslu-
maður, Blönduósi. Riddara-
kross fyrir störf í opinbera
þágu. Jón Sigurgeirsson bóndi,
Árteigi, Köldukinn. Riddara-
kross fyrir rafstöðvasmíði.
Jónas Ingimundarson píanó-
leikari, Reykjavík. Riddara-
kross fyrir störf að tónlistar-
málum. Magnús Gústafsson
forstjóri, Bandaríkjunum.
Riddarakross fyrir störf að
útflutnings- og markaðsmál-
urn. Pálmi Eyjólfsson sýslu-
skrifari, Hvolsvelli. Riddara-
kross fyrir störf í opinbera
þágu. Pálmi Gíslason, fyrrver-
andi formaður Ungmennafé-
lags íslands, Reykjavík. Ridd-
arakross fyrir störf í þágu
ungmennafélaga. Ragnar
Júlíusson forstöðumaður,
Reykjavík. Riddarakross fyrir
störf að æskulýðs- og skóla-
málum. Sigríður Thoroddsen
húsmóðir, Reykjavík. Riddara-
kross fyrir störf að félags- og
líknarmálum. Sólveig Eyjólfs-
dóttir, Hafnarfirði. Riddara-
kross fyrir störf að félagsmál-
um. Sveinn Guðmundsson,
fyn-verandi deildarstjóri, Sauð-
árkróki. Riddarakross fyrir
ræktun íslenska hestsins.