Morgunblaðið - 06.01.1994, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. JANÚAR 1994
Minning
Eðvald Hinriks-
son Mikson
Fæddur 12. júlí 1911
Dáinn 27. desember 1993
Kveðja frá barnabörnum
Þó að ég sé látinn, harmið mig
ekki með tárum. Hugsið ekki um
dauðann með harmi og ótta; ég er
svo nærri að hvert eitt ykkar tár
snertir mig og kvelur.
... En þegar þið hlæið og syng-
ið með glöðum hug, lyftist sál mín
upp í mót til ljóssins. Verið glöð
og þakklát fyrir allt sem lífið gef-
ur, og ég, þótt látinn sé, tek þátt
í gleði ykkar.
Eðvald Hinriksson gerði sér alltaf
grein fyrir því að enginn veit sína
ævina fyrr en öll er. Hann lifði
skrítna og viðburðaríka ævidaga
og sagði sjálfur um líf sitt: „Þetta
er undarleg súpa. í henni eru kart-
öflur, hrísgijón, rófur, rúsínur og
alls konar hlutir." Eðvald var mik-
ill húmoristi og kannski var það
-sinmitt kímnigáfan sem fleytti hon-
um yfir erfiðleikana og mótlætið
sem oft steðjuðu að honum og fjöl-
skyldu hans. En hann var einnig
baráttujaxl og harður sem eik, og
þótt baráttuvilji hans dygði skammt
þegar hart var að honum sótt á
gamals aldri, var hann síður en svo
á því að gefast upp.
Ég kynntist þessari öldnu kempu
fyrst fyrir ári, en þá hafði hann
staðið af sér orrahríð svívirðinga
og heiftúðugra ásakana, sem enn
^eru að öllu leyti ósannaðar. Þrátt
fyrir þetta bar Eðvald sig vel í þung-
um straumi lífsins. Hann var orðinn
móður af baráttunni og slæmur til
gangs en hugurinn var enn óbugað-
ur.
Eðvald lifði klikkaða tíma á bijál-
aðri öld í heimalandi sínu Eist-
landi. Hann mundi tvær heimsstyij-
aldir og þá geðveiki mannsandans
sem þeim var samfara. Hann var
því óspar á lof til handa hinu frið-
sæla eyríki íslandi, sem hann fann,
nánast fyrir algöra tilviljun, þegar
skip hans Rosita strandaði hér
1946. Þótt hið framandi norræna
tungumál vefðist fyrir honum allt
til æviloka var Eðvald Hinriksson
mikill íslendingur í sér. Hér fann
hann frið til að starfa að hugðarefn-
um sínum, íþróttum og nuddi, og
hér fann hann ást íslenskrar stúlku
sem síðar varð eiginkona hans og
stóð líkt og klettur við hlið hans.
Það varð Eðvald mikill missir þegar
eiginkona hans Sigríður Bjarna-
dóttir lést árið 1990. Nú finnast
þau væntanlega á ný eftir þriggja
ára aðskilnað. Þau Sigríður eignuð-
ust þijú börn: Jóhannes, Önnu Jón-
ínu og Atla.
Eðvald þreyttist aldrei á baráttu
sinni gegn sovét-kommúnismanum
sem hann áleit böl mannkynsins og
heimalands síns Eistlands. Hann
skrifaði margar greinar í Morgun-
" blaðið um innlimun Eystrasaltsríkj-
anna í Sovétríkin og það harðræði
Erfidrykkjur
Glæsileg kaiii-
hlaðborð íidlegir
salir og mjög
g(>ð þjónusta.
Upplýsingar
ísíma22322
FLUGLEIDIR
HtTEL LOFTLIIISIR
_______________i_____
sem Sovétmenn beittu þegna Eist-
lands. Hann vildi vara Islendinga
við því að falla í gildru heimskomm-
únismans. Eins og svo margir
íþróttamenn trúði hann statt og
stöðugt á mátt einstaklingsins og
frumkvæði.
Á yngri árum lék Eðvald með
landsliði Eistlands í knattspyrnu og
hann var alla tíð afar áhugasamur
um íþróttir og fylgdist grannt með
fréttum af íþróttakappleikjum enda
synir hans, Jóhannes og Atli, báðir
nafntogaðir knattspyrnumenn. Þeir
studdu báðir föður sinn af einurð
og festu þegar andstreymt varð í
lífi hans enda hafði hann þjálfað
þá báða og stutt út í harðan heim
atvinnumennskunnar í fótbolta.
Eðvald kynnti tvær nýjar íþrótta-
greinar fyrir íslendingum skömmu
eftir að hann kom hingað til lands.
Þær voru ísknattleikur og körfu-
bolti. Sú síðarnefnda hefur orðið
gríðarlega vinsæl meðal yngri kyn-
slóðarinnar á síðustu árum. Þegar
litlir drengir spila körfubolta minn-
ast þeir áreiðanlega ekki Eðvalds
Hinrikssonar sem kenndi öðrum ís-
lenskum strákum íþróttina fyrir
tæpum fimmtíu árum.
Eðvald var mjög fær nuddari og
góður sjúkraþjálfari segja þeir sem
til þekkja. Hann opnaði nuddstofu
sína árið 1962 og linaði þjáningar
margra á farsælli starfsævi.
Nú er hann farinn á vit nýrrar
veru í öðrum heimi. Vonandi verður
sú lífselfur lygnari en sú sem rann
hér.
Með þökk fyrir góð kynni þótt
stutt væru. Samúðarkveðja.
Bjarni Brynjólfsson.
Gamli Melavöllurinn við Suður-
götu var miðstöð íslensks íþróttalífs
í marga, marga áratugi. Völlurinn
var samastaður æfinga og keppni
helstu íþróttamanna landsins, hvort
heldur í knattspyrnu eða fijálsum
íþróttum. Hann var þungamiðjan í
iþróttalífi höfuðborgarinnar og
þangað lögðu allir leið sína, kepp-
endur jafnt sem forystumenn, unn-
endur og áhugamenn um íþróttir,
ungir sem aldnir. Á gamla Melavell-
inum sló hjarta íþróttanna og allar
minningar um þennan stað eru þeim
kærar sem þangað komu.
Þetta var þjóðfélag út af fyrir sig.
Eðvald Hinriksson, sem allir
þekktu undir nafninu Mikson, var
hluti af þessu umhverfi. Á Melavell-
inum setti hann upp sinn fyrsta
nuddbekk og gufukassa og þar
starfaði hann í marga áratugi sem
ómissandi hlekkur í þeirri veröld
sem þar myndaðist.
Mikson kom hingað til lands fyr-
ir fimmtíu árum, sem landlaus skip-
brotsmaður, settist fyrst að í Vest-
mannaeyjum en síðar í Reykjavík
og helgaði ævistarf sitt íþróttum
og íþróttamönnum.
Hann kenndi ungum mönnum í
Eyjum körfuknattleik, fyrstur
manna, og þjálfaði síðar knatt-
spymumenn og var alla tíð boðinn
og búinn til að gera að meiðslum
þeirra og búa þá undir keppni.
Hann var frumkvöðull í nuddi og
vöðvamýkingu og óþreytandi að
koma mönnum í skilning um gildi
þess að keppandi eða iðkandi í
íþróttum væri ekki nema hálfur
maður, ef upphitun, slökun og mýkt
líkamans væri ekki til staðar.
Sjálfur ól hann af sér mikla af-
reksmenn í knattspyrnu, syni sína
Jóhannes og Atla, sem lengi voru
burðarásar íslenska landsliðsins.
Mikson var sérstæður persónu-
ERFIDRYKKJUR
Verð frá kr. 850-
p f R L A n sími 620200
leiki. Hann var mikill á velli, jafn-
vel mikilúðlegur, stórskorinn en
hjartahlýr, vinur vina sinna og fast-
ur fyrir. Ekki dró það úr áhrifum
hans að hann náði aldrei góðu valdi
á íslensku máli og bjó til sitt eigið
hrognamál, sem bæði var kómískt
og dularfullt og jók á goðsögnina
um þennan rammsterka og svip-
mikla mann.
Nú á seinni árum var grafist
fyrir um fortíð Eðvalds Hinriksson-
ar og sjálfsagt hafa þær nornaveið-
ar beygt gamla manninn án þess
að buga hann. í augum kunningja
hans og samferðamanna í hálfa öld
hér á iandi var Mikson aldrei neinn
annar en sá Mikson, sem lagði sinn
skerf til íþrótta og íþróttalífs, með
starfi sínu, áhuga og nærveru. Fyr-
ir það framlag er Miksons minnst
af íþróttamönnum og fyrir það er
honum þakkað að leiðarlokum.
Megi sú minning hvíla í friði.
Ellert B. Schram, forseti ÍSÍ.
Tengdafaðir minn, Eðvald Hin-
riksson, Mikson, verður jarðsunginn
í dag. Eðvald fæddist í borginni
Tartu í Eistlandi 12. júlí 1911.
Hann var eina barn foreldra sinna,
Önnu og Hendriks Mikson. Móðir
hans vann við saumaskap og versl-
un og faðir hans var lögreglumað-
ur. Eðvald ólst upp í Tartu og dvald-
ist á sumrin á sveitabæ föður-
bræðra sinna í nágrenni borgarinn-
ar. Á skólaárum sínum áttu íþróttir
hug hans allan og síðar var hann
valinn í landslið Eistlands bæði í
knattspyrnu og íshokkí. Hann.lagði
einnig stund á körfuknattleik og
tennis. Eðvald gerðist hálfatvinnu-
maður í knattspyrnu árið 1933 með
félagsliðinu Estonia. Með spila-
mennskunni stundaði hann nám í
lögregluskólanum í Tallin, höfuð-
borg landsins. Að námi loknu gekk
hann í lífvörð forsetans, Konstant-
íns Pats, sem nefndur var faðir eist-
neska lýðveldisins. Síðar gekk Eð-
vald til liðs við stjórnmálalögregl-
una PolPol. Árið 1940 var Eistland
hemumið' af Sovétríkjunum. Eins
og sönnum þjóðernissinna sæmdi
barðist Eðvald með andspymu-
hreyfingunni gegn hernámsliðinu.
Eftir að þýski herinn náði yfirráðum
í Eistlandi 1941 tók Eðvald upp
þráðinn við fyrri störf í lögreglunni
en var handtekinn af þýska innrás-
arhernum fyrir þær „sakir“ einar
að búa yfir mikilvægri vitneskju
eftir að hafa yfirheyrt eistneskan
alþjóðanjósnara. Honum var haldið
föngnum í tvö ár og vinir hans,
eistneskir þjóðernissinnar, komu
honum undan aftöku. I september-
mánuði 1944 flúði Eðvald á báti
'yfir Eystrasalt til Svíþjóðar. Tug-
þúsundir Eistlendinga flúðu fóstur-
landið undan grimmdarverkum
hernámsliðsins. Eftir dvöl í flótta-
mannabúðum og réttarhöld fór Eð-
vald frá Svíþjóð í ágúst 1946.
Eðvald Hinriksson var skipveiji
á flutningaskipinu Rositu sem
strandaði við Keflavík síðla árs
1946. Það hafði legið fyrir honum
að setjast að í Bandaríkjunum. Ör-
lögin höguðu því þannig til að hér
settist hann að og fékk íslenskan
ríkisborgararétt árið 1955. Þá tók
hann sér nafnið Eðvald Hinriksson
í stað Evald Mikson samkvæmt ís-
lenskri málvenju. Eðvald kynntist
stúlku frá Vestmannaeyjum, Sigríði
Bjarnadóttur, og gengu þau í hjóna-
band 1940. Eðvald vann við ýmis
störf, þ. á m. sem iðnverkamaður í
fataverksmiðju, en mest helgaði
hann starfskrafta sína þjálfun
íþróttamanna og sem nuddari. Hinn
17. september 1962 stofnuðu þau
hjónin Nudd- og gufubaðsstofuna
Sauna í Hátúni 8 í Reykjavík. Nudd-
og gufubaðsstofuna ráku þau af
myndarskap og samhug allt til árs-
ins 1990 og barst hróður stofunnar
víða. Margir töldu sig seint geta
fullþakkað þeim hjónum bót meina
sinna.
Þau hjón Eðvald og Sigga voru
einstaklega samrýnd og virtu stöðu
hvors annars þannig að aðdáun
var. Heimili þeirra var lengst af í
Miðtúni 8. Þar í fallega garðinum
sem Sigga hafði ræktað var plata
á vegg, máluð í eistnesku fánalitun-
um, gegnt svefnherbergisglugga
þeirra hjóna. Það sem einkenndi
heimili þeirra mest voru íþróttir og
iðkun þeirra. Börnin þeirra þijú
voru öll á kafi í íþróttum og foreldr-
arnir studdu þau af alhug alla tíð.
Sigga lést árið 1990 og tók Eð-
vald lát hennar mjög nærri sér.
Minningin um Siggu lifði á heimili
hans það sem eftir var þar sem
ávallt voru ný blóm við myndina
af henni á stofuborðinu.
Ég vil minnast ferðalags síðast-
liðið sumar þegar Eðvald dvaldist
með okkur fjölskyldunni í sumabú-
stað í Borgarfirði. Árið á undan
hafði verið honum erfitt sökum
hræsnislegra ofsókna á hendur hon-
um, háöldruðum manninum. Þessa
viku náði Eðvald að gleyma sér og
gefa sig að barnabörnunum, afa-
strákunum sem dýrkuðu afa sinn.
Hann föndraði með þeim, spilaði
og sagði sögur. Við ferðuðumst
mikið þessa viku og komum meðal
annars við á sveitabæ hjá vina-
fólki. í spjalli okkar við unga bónd-
ann á þeim bænum gleymdi Mikki,
eins og Eðvald var gjarnan kallaður
af okkur, sér alveg við upprifjun
æskuáranna úr sveitinni hans í ná-
grenni Tartú. Hann trúði okkur
meira að segja fyrir því að ef Eist-
land hefði ekki lent í hrammi ná-
grannaþjóðarinnar hefði hann sjálf-
sagt tekið við búi föðurfójks síns,
sem stóð honum til boða. I þessari
ferð okkar talaði hann um hve ein-
stakt landið okkar ísland væri og
þvílíkt happ það hafi verið fyrir sig
að forsjónin skilaði honum að
ströndum þessa lands. Mikki lagði
mikið upp úr því að vera með fjöl-
Skyldu sinni. Síðastliðið haust gafst
kostur á því að ná allri fjölskyld-
unni saman og blómstraði hann þá
með öll barnabömin í faðmi sínum.
Eðvald var sterkur maður bæði
líkamlega og andlega og vel af
Guði gerður. Hann mátti þola of-
sóknir á hendur sér, a.m.k. tvívegis
á lífsleiðinni. Þær síðari hófust í
febrúar 1992 og eru einhverjar þær
ógeðfelldustu sem sögur fara af hér
á landi, sérstaklega fyrir þær sakir
að misvitrir og óvandaðir frétta-
menn geysast fram á ritvöllinn í
æsifréttakeppni einstakra fjölmiðla.
Þessi ofsókn tók sinn toll.
Ég vil að lokum grípa niður í bók
Eðvalds Hinrikssonar „Úr eldinum
til íslands" þar sem segir í niðurlagi:
„Eistland, föðurland mitt, hefur
verið mér „terra fata morgana" síð-
an hina örlagariku septemberdaga
1944. Ég hef nú búið á íslandi í
meira en fjörutíu ár, það er mitt
heimaland og ég elska það heitt og
hef mikla aðdáun á atorkusömum
og drenglyndum íbúum þess. Fjöl-
skyldulíf mitt er ánægjulegt og syn-
ir mínir hafa báðir komið fram fyr-
ir Islands hönd sem knattspyrnu-
menn úti í heimi. Bráðlega mun
stormasömu lífí mínu ljúka og þá
langar mig til að leggjast til svefns
í moldu þessarar sögueyjar, landi
hrauns, elds og frelsis. Ég hef gegnt
skyldum mínum við Eistland, við
hina ógæfusömu þjóð mína, eins
og ég hef best getað. Ég hef einnig
átt í því örlítinn þátt að vara hinar
fijálsu þjóðir við glóandi hraunflóði
úr eldfjallinu mikla í austri, sem á
sér það takmark að kaffæra jörðina
alla.“
Gísli Guðmundsson.
Það kemur svo margt í hugann
við lát Eðvalds. T.d. hvað ég sakna
þess að eiga ekki eftir að sjá oftar
kankvísa brosið hans og líflegu
brúnu augun. Og eiga ekki eftir að
heyra hann segja frá ættlandi sínu
ogtímanum milli heimsstyijaldanna
er friður gafst þar til uppbyggingar
og framfara.
En það var líka átakanlegt að
skyggnast inn í tíma ófriðarins sem
hann upplifði. Þann hrottaskap og
ólýsanlega grimmd hrokafullra
stórþjóða sem fótum troða lýðræði
og frelsi, jafnt einstaklinga sem
heilla þjóða. Og maður skynjaði
betur en áður hvílíkt Guðslán var
yfir landi okkar og fámennri þjóð,
sem auðveldlega hefði verið hægt
að nánast þurrka út á skömmum
tíma með samskonar aðferðum og
beitt var í Eistlandi í seinni heims-
styijöldinni.
Ein frásögn varð mér sérstaklega
minnisstæð frá árum fyrri heims-
styijaldar. Lítill drengur fór báts-
ferð með móður sinni, sem átti er-
indi að reka handan vatnsins. Allt
í einu sér drengurinn eitthvað tor-
kennilegt á floti í kringum bátinn.
Þetta voru mannslík. Hvað hafði
gerst? Um veturinn hafði verið
höggvin stór vök í ísinn og þangað
farið með „óæskilegt fólk“, og það
skotið þar niður. Er ísa leysti flutu
líkin í vatnsborðinu. „Og hveijir
gerðu þetta?“ var spurt. „Þeir sem
það gerðu báru rauða fána,“ var
svarið. Þessi óhugnanlega sýn
greyptist í barnshugann og gleymd-
ist aldrei.
Ekki er ólíklegt að þá hafi fyrst
vaknað ót’tinn við hættuna að aust-
an. Og alla tíð reyndi Eðvald að
vara við þeirri ógnarstefnu, sem þar
var rekin og ætti nú öllum að vera
Ijóst hversu rétt hann hafði fyrir
sér.
Að Eðvald skyldi enn á gamals
aldri hafa þurft að veijast hættunni
að austan þó að í breyttri mynd
væri, er hreint með ólíkindum. Enn
einu sinni var vakið upp mál KGB,
sem Eðvald hafði reyndar verið
sýknaður af í réttarhöldum í Svíþjóð
fyrir hálfri öld og voru þó þá til
staðar mörg vitni sem þekktu til
og voru kunnug lífi hans. Þeir örfáu
sem vitnuðu gegn honum gátu haft
af því persónulegan ávinning. Mik-
ill meirihluti vitnanna sögðu hann
saklausan og einlægan föðurlands-
vin. Nú var það ekki KGB, heldur
Wiesenthal-stofnunin, sem stóð fyr-
ir ofsóknum á hendur Eðvald sem
kunnugt er. Eðvald hafði vonast
eftir lokum þessa málareksturs fyr-
ir jól. Því miður tókst það ekki svo
að hann fékk aldrei að vita hvernig
málið var unnið.
í rauninni er fráleitt að setja sig
í spor fólks í svo stríðshijáðu landi
sem Eistland var. Það er helst ef
horft er á hörmungarnar í Bosníu.
En við erum bara áhorfendur en
ekki þátttakendur í stríðinu þar
frekar en í Eistlandi áður. Við
göngum ekki fram á hálfbrunninn
kofa fullan af lemstruðum líkum
og finnum þar meðal annarra besta
vin okkar tunguskorinn og á allan
hátt hræðilega útleikinn. Við höfum
ekki þurft að sjá nána vini eða
ættingja hrakta í útlegð eða pínda
og deydda fyrir augum okkar. Við
getum ekki sett okkur inn í líf
manna í andspymuhreyfingunni, er
þeir urðu að hafast við í skóginum
í gaddhörkum vetrarins. Þar reyndu
þeir að veija bændurna fyrir yfir-
gangi sovéska hersins, meðal ann-
ars með því að stöðva flutningabíla
hlaðna matvælum, sem stolið hafði
verið eða kúgað af þeim og flytja
átti yfir til Rússlands.
Eðvald mátti sæta fangavist
bæði hjá Rússum og Þjóðveijum og
var hann mjög aðframkominn er
hann slapp úr haldi. Að lokum
neyddist hann til að flýja land. Örfá-
um minningabrotum hefur hér verið
brugðið upp frá þessum tímum.
Það er mér óskiljanleg siðfræði
að þeir sem reyna að veija land
sitt og þjóð gegn ofbeldinu séu tald-
ir sekir, en árásarþjóðir og þeirra
þý lausir allra mála. Hef ég marg-
oft undrast fréttaflutning íslenskra
ljölmiðla, sem hafa að mínu mati
ekki gætt hlutleysis varðandi mál
Eðvalds, svo að ekki sé meira sagt.
Það vekur ekki síður furðu að til
skuli vera svo lítilsigldar sálir að