Morgunblaðið - 02.02.1994, Blaðsíða 14

14_____________MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2, FEBRÚAR 1994_
NÚ ER KOMH) NÓG
eftirÞröst Ólafsson
Eitt sinn var boðorðið eitt í landi;
eigi að víkja -
nú er öldin önnur
og önnur boðorð sem rikja
- fyrsta boðorðið er:
að svíkja.
(Jóh. úr Kötium)
Allt frá stofnun lýðveldisins fram
á okkar daga hafa tvö megin sjónar-
mið verið uppi í utanríkismálum
þjóðarinnar, sem jafnframt endur-
spegla hugmyndir hennar um sjálf-
stæði og þjóðfrelsi. Annarsvegar
eru sjónannið þeirra sem taka vilja
fullan þátt í samstarfi vestrænna
lýðræðisþjóða, hvort heldur á sviði
menningarmála, viðskipta- eða
varnarmála. Þeir telja framtíð
landsins best borgið í opnu sam-
starfi við grannþjóðir okkar. Að
baki þeirri skoðun er sú sannfæring
að opið markaðssamfélag tryggi
best frelsi og framfarir þjóðarinnar.
Sjálfstæðishugtak þessa fólks er
framvirkt og breytingum undirorp-
ið. Hinsvegar eru þeir sem vilja
halda landinu utan við öll náin sam-
skipti við vestræn ríki. Þeir vilja
halda landinu sem mest lokuðu.
Þetta eru einangrunarsinnar í sjálf-
stæðismálum og telja okkur henta
best lokað hagkerfi með takmarkað
samstarf við nánustu grannþjóðir
okkar. Sú sjálfstæðishugmynd
byggist á ótta við of náin sam-
skipti við aðrar þjóðir. Sjálfstæðis-
hugtakið er hér staðnað og aftur-
virkt.
Sterk sjálfstæðis- og þjóðernistil-
finning okkar var allar götur frá
Fjölnismönnum mótuð af fornaldar-
rómantík þar sem svokölluð Gullöld
íslendinga var hafin upp til skýj-
anna. Sá tími þegar glæstar hetjur
riðu um héruð, þar sem hver undi
glaður við sitt, var fyrirmynd þeirra
tíma.
Að lokinni seinni heimsstyijöld-
inni og eftir að lýðveldið var stofn-
að hófst nýr kafli í mótunarsögu
íslenskrar þjóðernishyggju. Þá tóku
sósíalísk skáld höndum saman við
forystumenn Sósíalistaflokksins og
fléttuðu þjóðernishyggju okkar
saman við andvestræna einangrun-
arhyggju. Þjóðrækni jafngilti andúð
á öllu vestrænu.
Þessar öldur þjóðemis- og ein-
angrunarhyggju risu í takt við kalda
stríðið og náðu hæst eftir inngöngu
okkar í NATO og samþykkt her-
verndarsamningsins við Bandarík-
in. Stórskáldið orti jöfnum höndum
um „Sóley sólufegri" og „Um gull-
intypptar Kremlarhallir, kvöldsins
svali fer,“ og „Land míns föður,
landið mitt, ...“.
Ást á landinu og menningu þjóð-
arinnar var á listfenginn hátt flétt-
uð kyrfilega saman við ástaijátn-
ingu til austurs og tortryggni og
eftir Janus
Guðlaugsson og
Reyni G. Karlsson
Neysla á gosdrykkjum hefur auk-
ist gífurlega hér á landi á undanförn-
um árum. Slík neysla hefur mikil
áhrif á heilsu þeirra er slíkra drykkja
neyta. Neysla gosdrykkja tengist
óneitanlega stöðum þar sem margir
koma saman, eins og í íþróttahúsum
og skólum, þá sér í lagi framhalds-
skólum. I könnun sem gerð var á
vegum Heilbrigðisráðuneytisins árið
1991 um mataraðstöðu nemenda í
grunn- og framhaldsskólum kemur
glöggt fram að í miklum meirihluta
framhaldsskólanna er selt sælgæti,
en það er sjaldgæft í grunnskólum.
Því miður má segja um íþróttahús
andúð til vesturs. Þeir sem ekki
gengu undir þetta jarðarmen voru
annaðhvort gerðir- tortryggilegir
eða stimplaðir svikarar við íslensk-
an málstað.
Svo magnaður var kynngikraftur
þessara miklu þjóðskálda að enn
rista spor þessarar lífssýnar djúpt
í hugsun margra vinstri manna
hérlendis. Opnun samfélagsins svo
ekki sé minnst á opnun landsins,
flokkast enn undir svik í hugum
þeirra. Stundum fínnst mér eins og
jífssýn tveggja til þriggja kynslóða
íslendinga hafi borið varanlegan
skaða af þessu skáldlega gjörninga-
veðri. Menn töldu sig vera í góðri
trú og vera að að verja fjöregg þjóð-
arinnar. Sá sem þetta skrifar var
einn af þeim.
Að vísu hlýtur hrun Sovétríkj-
anna að hafa skilið eftir hugsjóna-
legt tómarúm í heimsmyndinni,
þótt átrúnaður á þau hafí ekki ver-
ið fyrirferðarmikill hjá fjöldanum.
Það sem eftir stendur af heims-
myndinni er mikil tortryggni í garð
vestrænnar samvinnu og trúin á
blessun hins lokaða þjóðríkis er
óspillt. Þetta eru undirstöður utan-
ríkispólitískrar lífssýnar fjölmargra
íslenskra vinstri manna á okkar
dögum. Af þessum toga er mál-
flutningur eins og sá að ógn sú sem
Vesturlöndum stóð af Sovétríkjun-
um hafi aldrei verið raunveruleg
heldur hafi verið búin til „Rússa-
grýla“ til að réttlæta sameiginlegar
varnir.
‘ Einangrunarsinnar úr þessum
herbúðum tala enn um „svokallaða
öryggishagsmuni íslands“, eins og
ísland sé eina landið í heiminum
sem hafi ekki eigin öryggishags-
muni.
Þær byltingarkenndu breytingar
sem heimurinn hefur gengið í gegn-
um allt frá hruni Berlínarmúrsins
hafa skilið eftir pólitísk og tilfinn-
ingaleg sárindi hjá þeim sem sáu
heimsmynd sína verða fyris áfalli.
Leitin að landinu helga var árangur-
laus.
Fyrr á öldum töldu örsnauðir ís-
lenskir bændur sig vera svikna um
dalina grænu þar sem feitir sauðir
gengu sjálfala árið um kring. Þjóð-
sagan segir að Grettir hafi búið
heilan vetur í slíkum dal og skorið
fé eftir þörfum. Hafa margir leitað
þessa Gósendals síðan en ekki fund-
ið. Allt fram á þessa öld beindi þjóð-
sagan hugum manna inn á Öræfin
í von um að finna fyrirheitna sí-
græna dali.
Það væri ýmsum hollt að fara til
fyrrverandi „bræðraríkja“ Sovét-
ríkjanna og horfa upp á þá skelfi-
legu mannlegu og efnahagslegu
eymd sem þetta tímabil frá stríðs-
lokum skilur eftir sig. Forystumenn
þessara þjóða ljúka allir upp einum
munni um að engin alþjóðastofnun
hafi skipt meiri sköpum fyrir fram-
á íslandi að það heyri í dag til undan-
tekninga að ekki sé þar á boðstólum
sælgæti eða sykraðir drykkir. Það
er í raun mjög varasöm þróun að
gang frelsisins í Mið- og Austur-
Evrópu en NATO. Ekkert er ofar
á óskalista þeirra en innganga í
NATO. Það hefur verið undarleg
tilfinning fyrir mig sem gekk Kefla-
víkurgöngur að heyra málflutning
þessara manna og ræða við þá.
Krafan um úrsögn úr NATÖ sem
kom nýverið frá landsfundi Alþýðu-
bandalagsins hljómar að vísu kunn-
uglega en svo ótrúlega út í hött og
svo frjarri öllu raunveruleikaskyni
að flokkast verður undir nútíma
þjóðfræði en ekki pólitík. Þeir ís-
lensku stjórnmálamenn sem leggja
áherslu á trúverðugan varnarvið-
búnað, þrátt fyrir hrun Sovétríkj-
anna, eni í hugum þessa fólks svik-
arar sem ganga betlandi fyrir „Sám
Bolason".
Söngurinn hófst að nýju eftir að
náðst hafði samkomulag við Banda-
ríkin um framhald varnarsam-
starfsins. Formaður Alþýðubanda-
lagsins fór hamförum. Úr rusla-
haugi fortíðarinnar voru dregnar
upp gömlu ásakanirnar um landsölu
og Aronsku.
Bandaríski herinn kom ekki hing-
að til að gera okkur rík. Við megum
aldrei verða honum efnahagslega
háð eða halda í hann af efnahags-
legum ástæðum. Nýr samningur við
Bandaríkin um framhald varnar-
samstarfsins tryggir þvert á móti
að öryggishagsmunir munu ráða
um framtíð varnarviðbúnaðar, en
ekki deilur um fjölda starfa. Það
mikilvæga við þennan samning er
að með honum er tekið fullt tillit
til mats okkar sjálfra á varnarþörf
landsins.
Þótt nú um skeið sé friðvænlegra
í heiminum en áður, er skipulag
hins alþjóðlega samfélags lítið
breytt.
Það eru sjálfstæð þjóðríki sem
mynda þetta samfélag og reynsla
síðustu ára segir okkur, að það séu
vopnin sem ráða enn, þegar deilur
spretta upp.
Við höfum ekki frekar en aðrir
efni á því að vera óviðbúin, vera
án líftryggingar. Við verðum að
geta brugðist við því óvænta sem
þó vonandi kemur aldrei.
En einangrunarlífssýnin tak-
markaðist ekki bara við varnarmál.
Flest öll þau mál sem snertu sam-
starf við útlönd féllu undir innilok-
unaráráttuna.
Gamli Sósíalistaflokkurinn var
ekki aðeins á móti inngöngunni í
NATO heldur einnig á móti aðild
okkar að Evrópuráðinu. Baráttan
gegn inngöngu okkar í EFTA var
háð undir forystu Alþýðubanda-
lagsins. Sá sem þetta skrifar var í
þá tíð andstæðingur inngöngu ís-
lands í EFTA. Ástæðan var sú sama
og áður; óttinn við að glata efna-
hagslegu sjálfstæði. Sjálfstæði
landsins og þátttaka í fríverslunar-
bandalagi gat ekki farið saman.
Vatnsskál í Vesturbæjarskóla.
„ Vatnsdrykkja er nauð-
synlegur þáttur í lík-
amsuppbyggingu ein-
staklinga.“
krakkar sem fullorðnir séu vandir á
það að lokinni líkamlegri uppbygg-
ingu í íþróttasal eða sundlaug að
sækja í sykraða drykki og sælgæti.
-Þröstur Ólafsson
„Hugsanamynstrið er
það sama; að þátttaka
í efnahags- eða varnar-
samstarfi við lýðræðis-
legar grannþjóðir okk-
ar, jafngildir svikum
við íslenska þjóð. Er
ekki komið nóg af
svikabrigslum?“
Menn gáfu sér það að samstarf og
samkeppni á sömu forsendum hlyti
að beygja okkur í duftið. Við sem
værum svo fá og smá. Auðvitað
gerðu menn sér grein fyrir því að
alþjóðlegt efnahagssamstarf var að
aukast, en okkur var talið best
borgið utan þess, ein með sjálfum
okkur hér á eyjunni sumarbjörtu.
Tíminn leiddi fljótt í ljós að
stefnuljós þessi og viðmiðanir voru
mýrarljós sem leiddu okkur í ógöng-
ur. Það gerðist strax árið 1972.
Fjandsamleg afstaða til erlendra
fjárfestinga, í íslenksu efnahagslífí
var af sama hræðslutoganum. Með'-
an aðrar þjóðir lögðu á sig allmik-
inn kostnað til að laða að erlent
flármagn, eyddum við mikilli orku
í að bægja því frá okkar dyrum.
Hápunktur þessarar baráttu var
átökin um Álverksmiðjuna og stór-
iðju hérlendis. Sumir töluðu um
ofsóknir í því sambandi. Hér voru
Alþýðubandalagsmenn enn að
verki.
Þegar síðan kom að samningnum
um Evrópskt efnahagssvæði og
endumýjun GATT samkomulagsins
voru viðbrögð þeirra sem ekkert
höfðu lært af reynslunni þau sömu
og áður.
Slíkt hefur ekki einungis skaðleg
áhrif á tannheilsu einstaklingsins
heldur einnig á heilsu hans og lík-
amsuppbyggingu.
Til að vega á móti þessari þróun
hefur tannverndarráð í samvinnu við
íþrótta- og æskulýðsdeild mennta-
málaráðuneytisins hvatt til þess að
drykkjarvatnsskálar verði settar upp
í íþróttahúsum, sundstöðum og skól-
um. Nokkrir aðilar hafa komið upp
slíkum tækjum og eru forstöðumenn
áðurnefndra stofnana hvattir til að
kynna sér málið betur.
Vatnsdrykkja íþróttamanna
Hér á áðum áður og allt fram á
okkar tíma var vatnsdrykkja bönnuð
meðan æfingar íþróttamanna stóðu
yfir. Talið var að það hefði m.a. truf-
landi áhrif á blóðrásarkerfi líkam-
ans. Sem betur fer hafa vísindin
afsannað þessa kenningu og bent á
nauðsyn þess að vatnsdrykkja
íþróttamanna sé óijúfanlegur þáttur
við alla hreyfingu. Sem dæmi má
nefna að 1 til 1,5 1 vökvatap íþrótta-
manns á æfingu eða í keppni getur
orðið til þess að árangur hans minnki
með tilliti til þols og þolþjálfunar
Dregnar voru fram sömu fullyrð-
ingarnar og árið 1969. Vafaatriði
og efasemdir gerðar að megin máli,
meðan lítið var gert úr aðalatriðum.
EES samningurinn var gerður tor-
tryggilegur á alla kanta og land-
ráðastimpillinn dreginn aftur upp
úr skúffunni.
Andstæðingum samningsins
tókst það sem fæsta hafði grunað.
Þeim tókst að kljúfa þjóðina í tvær
hatrammar fylkingar. Það var
nokkuð vel af sér vikið og sýnir að
lengi Iifir í gömlum glæðum. Hér
mætti Alþýðubandalagið enn óskipt
til leiks.
Síðan tekist var á um varnar-
samninginn við Bandaríkin, hefur
ekki verið ausið öðrum eins svívirð-
ingum eða ásökunum um svik, land-
ráð og undirlægjuhátt yfir nokkurn
íslenskan stjórnmálamann og Jón
Baldvin. Sá mjunur var að vísu á,
að nú var fóstuijörðin svikin í hend-
ur skriffinna í Brussel í stað „Þamb-
araþursins“ í Washington.
Hugsanamynstrið er það sama;
að þátttaka í efnahags- eða varnar-
samstarfi við lýðræðislegar grann-
þjóðir okkar, jafngildir svikum við
íslenska þjóð. Er ekki komið nóg
af svikabrigslum?
Þau tíðindi gerðust í þetta sinn
að samstaða náðist í málflutningi
þeirra sem voru lengst til vinstri
og öflum frá hægri. Ofgarnar tók-
ust í hendur í sameiginlegum, helg-
um málstað. Það hafði ekki gerst
áður hérlendis, þótt erlendis fari
dæmum um það ijölgandi.
Þróun alþjóðamála undanfarin
ár og hugmyndafræðilegt gjaldþrot
hins austur-evrópska sósíalisma
hljóta að leiða til meiri samstöðu
um utanríkismál en áður.
Sú tilfinningalega hollusta sem
margir vinstri menn höfðu gagn-
vart sósíalísku ríkjunum og endur-
speglaðist í afstöðu þeirra til ís-
lenskra varnarmála ætti að breyt-
ast.
Eftir stendur að fyrir ýmsa er
erlendur her á íslandi ósamrýman-
legur sjálfstæði þjóðarinnar. Sú af-
staða er skiljanleg. Hún kallar hins-
vegar á svar við þeirri spurningu,
hvort þá þurfi að koma til innlendar
landvarnir í stað varna af hálfu
Bandaríkjamanna. Við gætum ekki
einu sinni varið sjálfstæði okkar
gagnvart hryðjuverkasamtökum.
Er ekki forsenda sjálfstæðis einnar
þjóðar að hafa trúverðugar land-
varnir?
Skilningur manna á innihaldi
hugtaksins sjálfstæði hefur breyst
frá því á dögum þjóðskáldanna.
Alþjóðleg samskipti taka stakka-
skiptum dag frá degi og það er
keppikefli flestra þjóða í Evrópu að
einangra sig ekki. Öryggi og áhrif
með þátttöku í fjölþjóðlegum sam-
tökum er óskastaða flestra Evrópu-
ríkja. Þannig tryggja þær öryggi
sitt best. Það gildir einnig um okk-
ur.
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
um allt að 20%. í knattspyrnuleik,
þar sem heitt er í veðri getur hann
orðið fyrir allt að þriggja lítra vatn-
stapi. Slíkt magn leiðir af sér miklar
truflanir í hinum ýmsu líkamskerf-
um mannsins. Ekki er þó unnt að
svara slíku vatnstapi í einu vet-
fangi, en um Vi lítri af vatni í hálf-
leik getur hjálpað mikið til að líkam-
skerfin starfi eðlilega meðan á álagi
stendur. Af þessu má m.a. sjá hve
vatnsdrykkja er nauðsynlegur þáttur
í líkamsuppbyggingu einstaklinga.
Það er því nauðsynlegt að börn og
unglingar eigi greiðan aðgang að
vatni, vatnsskálum, þar sem þau
geta svalað þorsta sínum fyrir æf-
ingar og leiki, meðan á æfingum og
leikjum stendur og eftir að þeim
lýkur. Leikur og hreyfing barna í
frímínútum skólanna kallar einnig á
þorstatilfínningu einstaklingsins.
Það er því nauðsynlegt að börnin fái
svalað þorsta sínum og eigi greiðan
aðgang að tæru íslensku vatni.
Höfundar eru starfsmcnn íþrótta-
og æskulýðsdeildar
menntamálaráðuneytis.
Drykkjarskálar í
íþróttahús og skóla