Morgunblaðið - 15.02.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 1994
Byg’gingamál
Hæstaréttar
eftir Hrafn Bragason
i.
Fimmtudaginn 10. febrúar sl.
varð enn ein uppákoman á Alþingi
íslendinga. í þetta sinn var það
nýbygging húss yfir Hæstarétt ís-
lands sem varð fyrir barðinu á
skipuleggjendum slíkra sviðs-
færslna. Uppákoman var að vísu
ekki eins vel upp sett og venjulega
þegar formaður Alþýðubandalags-
ins sviðsetur með hvíslvinum sínum
hjá fjölmiðlunum. Mikið skorti á
að frummælandinn þekkti til
verksins og forsætisráðherrann,
sem lék annað aðalhlutverkið,
kunni ekki rulluna sína. Þingmenn
í aukahlutverkum sýndu hins vegar
góða takta og ræddu um hugmynd-
ir sínar að byggingu eins og ekk-
ert heföi áður verið unnið að verk-
inu. Áhorfendur hafa þrátt fyrir
þessa augljósu galla á sýningunni
tekið þessari uppákomu fremur vel
og klappað sviðsetjurum lof í lófa.
Líklega virt frummælandanum til
vorkunnar að hann hafði ekki
reynslu hinna færustu fagmanna
í uppákomufræðum.
Uppákoman var þannig sett á
svið að fyrst var haft samband við
þáttagerðarmann á ríkisútvarpinu
og hann beðinn um að hafa þátt
um bygginguna og kalla til hans
fyrrverandi forstöðumann borgar-
skipulags og núverandi vara-
borgarfulltrúa ásamt ýmsum þeim
sem að byggingunni hafa komið.
Af þættinum varð fljótlega ljóst
að þáttagerðarmaðurinn var ekki
með öllu hlutlaus til verkefnisins
og ætlaði hinum fyrrverandi for-
stöðumanni að leika þama aðal- '
hlutverkið þótt það misfærist
nokkuð þar sem aðrir voru betur
að sér um það. Næst var dustað
rykið af þingsályktunartillögu
nokkurra þingmanna frá því í
haust, sem sofið hafði svefni hinna
réttlátu allt frá því að frummæ-
landa hafði verið boðið að kynna
sér málið og öðrum þingmönnum,
sem skrifað höfðu upp á víxilinn
hjá honum, skýrt frá því að ekki
væri verið að lauma byggingunni
í gegnum kerfið, eins og þeim hafði
verið sagt. Meðan þessi þingsálykt-
unartillaga hefur sofið svefni hinna
réttlátu hafa þingmenn samþykkt
fjárveitingar til byggingar hússins
á fyrirhuguðum stað. Bygginga-
nefnd var því í góðri trú um að
þessir úfar væru afstaðnir. Frum-
mælandinn bað hins vegar um að
tillagan yrði sett á dagskrá og
hagaði því svo til að deginum áður
hefði birst áskorun valinkunnra
sæmdarmanna um að hætta við
bygginguna. Við þessu var orðið
þótt nokkuð sé það merkilegt að
Alþingi íslendinga telji sig geta
hagað störfum sínum á þann veg
að eitt eigi að gera í dag og annað
á morgun. Menn verða að virða
óvinsælum embættismönnum það
til vorkunnar að þótt þeir séu allir
af vilja gerðir að þóknast hinu háa
Alþingi þá verður framkvæmd fyr-
irmælanna dálítið skrykkjótt og
tilviljanakennd með þessu móti. Á
meðan á þessu stóð létu ritstjórar
Dagblaðsins hið landsfræga 600
manna úrtak sitt segja sér að þeir
sjálfir hefðu hárréttar skoðanir á
málinu.
Umræða Alþingis fór svo sem
öllum er kunnugt fram með hefð-
bundu sniði allt þar til forsætisráð-
herrann tók sig til og úthlutaði
nýrri lóð undir húsið þarna úr
ræðustólnum. Þetta hefði auðvitað
getað verið snjall leikur í stöðunni
ef ekki hefðu verið þeir gallar á
úthlutuninni að lóðin við Skúlagöt-
una er samkvæmt skipulagi ætluð
miklu hærri og voldugri byggingu
en Hæstiréttur íslands mun
nokkru sinni þurfa á að halda.
Áframhaldið verður svo líklega að
Alþingi samþykkir þingsályktun-
artillöguna og forðar þar með
„menningar- og skipulagsslysi",
eins og segir í tiliögunni. Áður
hefur maður að vísu heyrt slík
umhverfisslys tengd við eyðingu
regnskóga Amason og eyðilegg-
ingu menningar indíana þar, en
alltaf má nú brydda upp á ein-
hvetju nýju. Ég á þó bágt með að
sjá hvaða orð alþingismenn ætla
að nota ef raunverulega þarf að
ræða alvarlega atburði.
Þótt þennan formála verði að
hafa er það ekki ætlun mín að
skattyrðast við stjómmálamenn og
þótt hér sé farið með nokkuð óhóf-
lega gamansemi er mér meira í
hug. Þeir sem að byggingamálum
Hæstaréttar standa hvorki vilja
eða hafa aðstöðu til að standa í
deilum um þetta mál, síst af öllu
má það gerast að byggingamál
Hæstaréttar verði gerð að bitbeini
í næstu borgarstjórnarkosningum.
Ég hefði haldið að sátt ætti að ríkja
um málefni Hæstaréttar. Stjórn-
málamönnum sem öðrum ætti að
vera kunnugt að Hæstiréttur býr
við það bágborinn húsakost að það
stendur starfsemi hans fyrir þrif-
um. Allir ættu að telja það skyldu
sína í lýðræðisþjóðfélagi að hlúa
að þessari æðstu stofnun einnar
af þremur greinum ríkisvaldsins
og grundvallarstofnun lýðræðis
okkar. Öllum á að vera ljóst að
stofnunin hefur ekkert með pólitik
að gera. Engum ætti að líðast að
gera málefni stofnunarinnar að
pólitísku bitbeini hvorki í kosning-
um né í annan tíma. Ekki á að
þurfa að brýna frambjóðendur í
næstu borgarstjórnarkosningum á
þessum atriðum. Tilgangur þess-
ara lína er hins vegar að kynna
fólki þá vinnu sem innt hefur verið
af hendi til undirbúnings bygging-
arinnar sem fyrirhuguð er á Ióð
Lindargötu 2 og upplýsa menn um
hvers vegna sá er þessar línur rit-
ar, en hann hefur verið annar af
fulltrúum Hæstaréttar í bygg-
ingarnefndinni, er þess mjög fýs-
andi að þama verði byggt og er
þess fullviss að húsið muni falla
mjög vel að umhverfinu og að
borgarbúar verði ekki aðeins sáttir
við bygginguna heldur muni hún
gleðja augu þeirra og þeirra niðja
ef af framkvæmdum verður.
II.
Dómhús það við Lindargötu sem
nú hýsir starfsemi Hæstaréttar var
reist á árunum 1946-1948. Dómar-
ar voru þá fimm og aðrir starfs-
menn þrír. Á þeim tíma var erfitt
að sjá fyrir hveijar gjörbreytingar
yrðu á þjóðlífsháttum á næstu ára-
tugum og hvaða áhrif þær breyt-
ingar mundu hafa á starfsemi dóm-
stóla. Nú fjórum áratugum síðar
hefur dómsmálum fjölgað marg-
falt, starfstækni tekið gjörbreyt-
ingum og nýir siðir gera miklu
meiri kröfur til dómstóla. Dómur-
um hefur því verið fjölgað um þijá
svo og öðrum starfsmönnum. Auk-
inni húsnæðisþörf hefur verið
mætt með því að stúka niður fund-
STORUTSALA
10-60% AFSUITUR
Byrjar í dag
BORGARLJOS
K
Ð
N
AKRANESI - AKUREYRI - EGILSSTÖDUM - HÖFN - ÍSAFIRDI - KEFLAVÍK ■ REYKJAVÍK - SELFOSSI
Árvirkinn Selfossi s. 98-23460, Borgarljós Reykjavík s. 91-812660, Lónið Höfn s. 97-82125,
Radiovinnustofan Akureyri s. 96-22817, R.Ó. Rafbúð Keflavík s. 92-13337, Rafþjónusta Sigurdórs
Akranesi s. 93-12156, Straumur ísafirði s. 94-3321, Sveinn Guðmundsson Egilsstöðum s. 97-11438.
Hrafn Bragason
„Verðum við ekki að
slíðra sverðin, halda
sýningu að nýju á öllum
teikningum og á líkani
og fá skýringar arki-
tekta og hönnuða á
byggingunni og skipu-
lagsforsendum henn-
ar.“
arsal, breyta móttökuherbergi for-
seta réttarins í fundarherbergi,
geymslum og eldhúsi í herbergi
fyrir starfsmenn. Þessar breyting-
ar hafa að litlu haldi komið, því
húsið sjálft er illa byggt og illa við
haldið og langt er síðan að bygg-
ingin hætti að hæfa starfseminni
á nokkurn máta. Er nú svo komið
að byggingin er farin að há starf-
seminni verulega.
Hinn 22. apríl 1986 samþykkti
alþingi tillögu til þingsályktunar
um að fela ríkisstjórninni að kanna
hvort Safnahúsið geti hentað
Hæstarétti sem dómhús er starf-
semi Landsbókasafns og Þjóð-
skjalasafns flyttist úr húsinu. Til-
lögu þessari var tekið fegins hendi
af þáverandi dómurum Hæstarétt-
ar. Fram fór könnun á því hvernig
Safnahúsið mundi henta starfsemi
réttarins. í ljós kom að húsið er
líklega eina eldri byggingin í
Reykjavík sem nothæf er sem dóm-
hús Hæstaréttar. Dómarar réttar-
ins hafa síðan stutt þessa tillögu.
Fljótlega fóru að heyrast raddir
um að Alþingi hefði hrapað að
þessari ályktun sinni. Skiptist sú
andstaða i tvo hópa. Mun annar
hópurinn hafa viljað breyta Safna-
húsinu í óljóst skilgreint sýningar-
og móttökuhús en hinn að Þjóðar-
bókhlaða héldi húsinu. Byggingin
á Melunum dróst og dróst og
hörmulega horfði um starfsaðstöðu
Hæstaréttar. Þegar loks fór að
sjást fyrir endann á framkvæmd-
um við Þjóðarbókhlöðu fóru dóm-
arar að knýja á um endanlega
ákvörðun um flutning í Safnahús.
Fór svo árið 1992 að ríkisstjórnin
ákvað að Hæstiréttur skyldi ekki
flytja í húsið heldur yrði byggt
yfir starfsemi hans. Var síðan far-
ið að huga að lóð. Sá er þessar
línur ritar fylgdist að vísu ekki
með þeim aðgerðum þar sem hann
hafði leyfi frá störfum á haustmán-
uðum 1992, en veit þó að dómarar
voru sammála um að dómhús
Hæstaréttar ætti sem aðrar stjórn-
arbyggingar að vera miðsvæðis í
höfuðborginni. Skipulagsyfirvöld í
Reykjavík voru þessu sammála og
stungu upp á nokkrum möguleik-
um á lóðarvali, þar á meðal öllum
þeim lóðum sem síðar hafa verið
nefndar af einstökum áhugamönn-
um um staðarvalið. í ljós kom að
engar þessara lóða hentuðu slíku
húsi, voru ýmist of þröngar eða
þurftu samkvæmt skipulagi og
umhverfi að hýsa miklu stærri
byggingu en þurfti að byggja fyrir
Hæstarétt. Þá segir sagan að einn
hæstaréttardómarinn hafi bent út
um gluggann á bílaplanið hinu
megin götunnar og spurt hvort
þarna mætti ekki reisa húsið.
Hvort sem þessu var mætt með
miklum eða litlum áhuga varð það
að ráði að þetta yrði kannað. Ég
skal viðurkenna að þegar mér var
sagt þetta hafði ég enga trú á
þessu staðarvali. Taldi eins og
ýmsir þeir er nú meira en ári síðar
eru fyrst að þessu að koma og
láta frá sér heyra, að of þröngt
yrði um húsið, það skyggði á
Safnahúsið og þrengdi að aðkomu p
fyrir Þjóðleikhús. Ég og starfsfé-
lagar mínir höfum því fullan skiln-
ing á vantrú þeirra sem nú eru að p
koma að þessu máli og berum virð-
ingu fyrir skoðunum þeirra en þær
hefðu mátt vera á ferðinni árinu
fyrr. Þar sem allir voru sammála
um að forsendur þess að þarna
yrði byggt, væru þær að bygging-
in færi vel að umhverfi sínu varð
það að ráði að dómsmálaráðherra
fékk Ingimund Sveinsson arkitekt
til að kanna hvort koma mætti
fyrir húsi á lóðinni sem hentaði
starfsemi Hæstaréttar og þrengdi
ekki að aðliggjandi byggingum.
Ingimundur vann vel að þessu og
setti upp ýmsa möguleika á stað-
setningu húss á þessum bygging-
arreit, en eins og fram hefur kom- |)
ið hefur alltaf verið áformað að
reisa þarna byggingu. Var það
samdóma álit þeirra sem að þessu |
komu að unnt væri að koma þarna
fyrir húsi svo vel færi, en fyrst
yrði að kanna nánar framtíðarþarf- P
ir réttarins fyrir húsnæði. Starfs-
menn húsameistara ríkisins unnu
síðan þessa könnun ásamt fulltrú-
um Hæstaréttar í bygginganefnd
og í samráði við annað starfsfólk
réttarins. Var þessi könnun mjög
nákvæmlega og ítarlega unnin og
miðuð við að starfsfólki réttarins
fölgaði í framtíðinni og umsvif rétt-
arins ykjust. Gerður var fjöldi upp-
drátta og líkön sett upp. Að því
loknu ákvað ríkisstjórnin að velja
byggingunni þennan stað og var
síðan í maí 1993 efnt til sam-
keppni um nýbyggingu Hæstarétt-
ar í samráði við Arkitektafélag
íslands. Leitað skyldi að hugmynd p
að sjálfstæðri og hagkvæmri bygg-
ingu sem félli vel að skilgreindri
þörf æðsta dómstóls þjóðarinnar.
Sérstaklega var tekið fram að
byggingin ætti að vera virðuleg
en látlaus og hún mætti ekki á P
nokkurn hátt skerða eða hafa nei-
kvæð áhrif á þær byggingar sem
eru í næsta nágrenni. Ég hafði þá
ánægju að taka þátt í störfum
dómnefndar sem fulltrúi Hæsta-
réttar. Okkur dómnefndarmönnum
til ánægju reyndist gífurlegur
áhugi á þessari samkeppni meðal
arkitekta og margar snjallar lausn-
ir komu fram þótt mjög væri mis-
jafnt hversu vel þær uppfylltu
markmið sámkeppninnar. Að lok-
inni ítarlegri yfirferð um allar til-
lögunrar var það samdóma álit
dómnefndar að þótt nokkrar til-
lagnanna uppfylltu ágætlega
markmið okkar væri þó ein sem W
ætti það skilið að vera flokkuð
fremst. Hafi á einhveiju tímaskeiði .
hvarflað að einhveijum nefndar- P
manna að staðarvalið væri mis-
heppnað hurfu nú þær áhyggjur w
eins og dögg fyrir sólu. Meirihluti P
keppenda hafði komist að þeirri
sömu niðurstöðu að leggja ætti
húsið í götulínu með Lindargötu.
Þeir höfðu uppgötvað það sem mér
hafði a.m.k. verið hulið að arkitekt-
ar aðliggjandi bygginga höfðu ætl-
að byggingu að rísa þama. Að
samkeppni lokinni voru allar tillög-
ur til sýnis fyrir almenning í and-
dyri Borgarleikhússins.
Að lokinni þessari samkeppni
hefur byggingarnefnd átt mjög
ánægjulega samvinnu við það unga j
og hæfileikaríka fólk sem hreppti
verðlaunin. Mikil vinna hefur farið
fram við hönnun byggingarinnar |,
og hefur byggingin verið lögð fyr-
ir skipulagsyfirvöld bæði borgar
og ríkis svo og byggingayfirvöld J|
borgarinnar og loks borgarráð og
borgarstjórn og alls staðar mætt
velvilja flestra og verið samþykkt. |
Það er enda viðurkennt að öll lög
og reglur hafa verið uppfyllt. Var
svo komið að rúm vika var til þess
að hafist skyldi handa við gröft
fyrir byggingunni þegar mótmæ- L