Morgunblaðið - 15.02.1994, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 1994
36
Minning
Elís Guðnason
Fæddur 29. júlí 1926
Dáinn 5. febrúar 1994
Allir menn eru dauðlegir og það
vissum við vel, vinir og skólabræður
Elísar Guðnasonar, sem nú féll fyr-
ir hinum bitra dauða. Fráfall hans
er ótímabært og vekur söknuð en
þó vissum við að hann barðist við
sjúkdómsmein sem lék hann grátt.
Og við undruðumst það fágæta
æðruleysi og þá karlmennsku sem
hann sýndi í þeirri baráttu. Erlend-
ir læknar hans skildu heldur vart
þennan íslending sem brá hvergi,
þeir stóðu agndofa yfir hugarró og
kjarki slíks manns sem veit að
stundaglasið er að renna út.
Elís fæddist 29. júlí 1926 á Ber-
serkseyri í Eyrarsveit, sonur hjón-
ann Guðna Elíssonar og Sigríðar
Guðrúnar Haildórsdóttur er þar
bjuggu þá og lengi síðar. Bæði voru
þau af bændaættum af norðanverðu
Snæfellsnesi.
Þar eru söguslóðir þar sem land-
ið fær líf og mál og ef til vill var
þar kveikjan að fræðaþörf og fróð-
leiks- og vísindahyggju sem ætíð
var eitt einkenni Elísar. Á Snæfells-
nesi má heyra stef úr samhljómi
alheimsins og fegurðin ríkir þar.
Elís hafði heyrt þessi stef og
hneigðist til söngs og lista. Þessum
eiginleikum kynntumst við félagar
hans á skólaárunum. Við bjuggum
saman í fjóra vetur á Laugarvatni
við nám til stúdentsprófs, undic
handaijaðri Bjarna Bjarnasonar
sem þá vann að því að stofna
menntaskóla í sveit.
Þetta voru æskuglöð ár og þá
var morgunn um himin og lönd.
Þarna kynntumst við elju, vinnu-
semi og trúmennsku Elísar. Við
sáum líka að í vandvirkni hans og
þrautseigju birtust hæfileikar vís-
indamanns. Þessir eiginleikar Elís-
ar, hjálpsemi hans og góðvild mót-
uðu allt hans starf og framgöngu
alla tíð. Þess nutu börn hans og
vandamenn en líka vandalausir.
Heima hjá Elísi var fræða- og
menntasetur og húsbóndinn ótrú-
lega ijölfróður.
Hann lauk kennaraprófi 1953 og
stundaði nám í heimspeki og þýsku
í Þýskaiandi. Síðan kenndi hann
lengst í Gagnfræðaskólanum við
Lindargötu en stofnaði síðan og rak
til dauðadags feldskurðarfyrirtæki
og verslun í Reykjavík.
Eiginkona Elísar er Steinunn
Guðmundsdóttir. Börn þeirra eru
Guðni, f. 2. nóv. 1964, Filippía Ingi-
björg, f. 14. júlí 1969, og Elísa
Kristjana, f. 5. nóv. 1971. Þau hafa
öll misst mikið. Við bekkjarfélagar
Elísar sendum þeim innilegar sam-
úðarkveðjur. En í hóp okkar stend-
ur nú ófyllt, opið skarð. Eftir lifir
minningin um mætan dreng.
Á.S.
Elís Guðnason frá Berserkseyri,
Eyrarsveit, Snæfellsnesi, er látinn.
Hann hafði um nokkurn tíma átt
við erfíð veikindi að stríða. Honum
var ljóst, að það stríð mundi ekki
enda nema á einn veg, en æðru-
laus, með jafnaðargeði gekk hann
síðustu sporin.
Elís var fæddur að Berserkseyri.
Þar bjuggu foreldrar hans, Guðni
Elísson, bóndi þar, og konan hans
Sígríður Guðrún Halldórsdóttir.
Faðir Guðna, Elís Guðnason, afi
Ella og nafni hans, hafði búið að
Berserkseyri, en Sigríður Guðrún
var dóttir hjónanna Halldórs Péturs-
sonar og Kristjönu Guðmundsdóttur
frá Kothvammi í Helgafellssveit.
Guðni og Sigríður brugðu búi um
1960 og fluttust þá í Grundarfjörð.
Bræður Elísar eru þrír og lifa allir
bróður sinn. 1) Halldór Guðnason
trésmiður og sjómaður, fæddur
1922. 2) Jón Guðnason, sem rekur
fatahreinsunina Úðafoss. 3) Bern-
harð Guðnason, sem lengi hefur
starfað hjá Olíufélaginu hf.
Ég hef líklega verið 15 ára, þeg:
ar ég kynntist. Elísi Guðnasyni. í
byggingarvinnu starfaði ég með
honum og bróður hans Jóni. Vinnan
var við að moka möl í steypuhræri-
vél allan liðlangan daginn. Þetta var
oft erfítt og mannaskipti því tíð.
Þeir bræður unnu störf sín af seiglu
og stillingu, höfðu greinilega tekið
til hendinni áður og voru vanir að
vinna.
Mér var það mikill styrkur að
vinna með þessum raungóðu mönn-
um, og smám saman eignaðist ég
vináttu þeirra bræðra, vináttu sem
var mér mikils virði, jafnvel síðar á
ævinni, þegar þeir hurfu mér sjónum
um hríð, hæðir og hóla bar á milli
í baráttu hversdagsins.
Elís bauð mér heim að Bcrserks-
eyri, og þar dvaldi ég nokkra daga
og kynntist Benna bróður hans og
foreldrum þeirra. Enn minnist ég
þeirra daga með hlýhug. Þar sá ég,
upp úr hvaða jarðvegi Elís, vinur
minn, var sprottinn. Á þessu sveita-
heimili var gott að vera. Heimilis-
bragur var allur með þeim hætti að
öllum leið vel. Hjónin voru samhent
og gagnkvæm umhyggja ríkti. Bæj-
arstæðið fallegt undir fjallinu, fjörð-
urinn fyrir framan, heyskapur í
gangi og sól á lofti. Umhverfi og
atburðir mótuðu samræmda heild,
mynd sem hugurinn kallar fram
löngu síðar. Elís Guðnason ólst upp,
sem fyrr segir, á Berserkseyri.
Mig minnir að hann hafi sagt
mér, að hann hafí verið þijár vikur
samfellt í barnaskóla, en naut auk
þess tilsagnar móður sinnar. Fyrir
tilviljun fór hann 19 ára gamall í
skólann í Reykholti og ætlaði upp-
haflega að vera þar einn vetur. Það
æxlaðist hins vegar svo, að Elís lauk
landsprófí og fór þaðan að Laugar-
vatni. Þar var hann í hópi þeirra
sex, sem fyrstir þreyttu stúdents-
próf og þá utanskóla við Mennta-
skólann í Reykjavík. Seinna fékk
Laugarvatn leyfi til að útskrifa stúd-
enta, og var þá við leyfisveitinguna
horft til ágæts árangurs þessa hóps.
Eftir stúdentspróf fór Elís í
Kennáraskólann, stúdentadeild, og
útskrifaðist sem kennari. Hann
stundaði um tíma nám við háskól-
ann í Heidelberg í heimspeki og
þýsku.
Með námi og milli námsvetra
vann Elli alla vinnu, sem til féll.
Síðar stundaði hann kennslu í sjö
ár, meðal annars við Lindargötu-
skólann í Reykjavík, og síðustu árin
starfaði hann í fyrirtæki þeirra
hjóna að feldskurði við Laufásveg.
Elis giftist Steinunni Guðmunds-
dóttur feldskera frá Hafnarfirði.
Þau eignuðust þrjú börn. 1) Guðna
Elísson, cand. mag. í íslensku og
doktor í bókmenntum, f. 1964. 2)
Ingibjörgu Elísdóttur, stúdent og
nema í kjólasaumi, f. 1969, sonur
Ingibjargar er Elís. 3) Elísu Elís-
dóttur, hárgreiðslukonu, f. 1970.
Steinunn bjó Ella gott heimili. Þar
heimsótti ég hann, og mér fannst
hann gæfumaður, átti góða konu
og börn, sem honum þótti mjög
vænt um.
Elís Guðnason var fremur grann-
vaxinn, meðalmaður á hæð. Hann
bjó yfír ótrúlegri seiglu og var fyrir
margra hluta sakir athyglisverður
maður.
Elli var í raun grúskari, bókaorm-
ur og í honum blundaði vísinda-
hyggja. Hann átti mikið af bókum
og hafði vald á erlendum tungumál-
um og mjög gott vald á þýsku.
Ég las til dæmis af athygli þýð-
ingu hans á Úlfinum eftir Hermann
Hesse. Þar lagði Elli sig mjög fram
um að ná stílbrögðum höfundar, og
þýðingin er góð. Ég gríp hér niður
í eina lýsinguna: „Hryggðarfullt
augnaráð deyjandi dýrsins var fjötr-
að við deyfðarlega ásjónu mánans,
og aftur barst hryglukennt, veiklu-
legt ýlfur, sársaukafullt og hljóm-
laust, út í nóttina." Vald hans á
íslenskri tungu var mjög gott.
Um tíma fékkst hann talsvert við
stærðfræðirannsóknir. Stærðfræðin
virtist liggja mjög vel fyrir honum,
og stundum undraði mig, að hann
skyldi ekki hafa beint námi sínu inn
á þá braut. Þegar hann sendi mér
ritgerð sína: „Hugleiðingar um kerfi
talningartalna, sem fræðilegan kost,
kerfí, er væru í megindráttum gædd
sams konar innviðum og vort eig-
ið“, mátti verkfræðingurinn hafa sig
allan við að skilja.
Um þetta kerfi sagði Elli í bréfí
til mín: „Sérhvert kerfi talningar-
talna er ferli án enda, og hið sama
er upp á teningnum varðandi mynd-
un þeirra, að líta má á hana sem
ómælisferli. En í hugtakinu ómælis-
ferli felst ekki, að innan ferlanna
séu til tölur óendaniega langar,
heldur eru þær allar endanlegar, þar
eð sérhver stærð er alltaf undanfari
annarrar í ferlinu."
Við aðrar aðstæður hefðu stærð-
fræðihæfíleikar hans notið sín betur.
Þegar ég lít aftur í tímann, fínnst
mér mest einkennandi í skaphöfn
hans, hversu traustur og hlýr hann
var, fremur hlédrægur, vandvirkur,
vinfastur og athugull. Elli talaði
aldrei illa um neinn, hann vildi vel.
Þá koma mér í huga orð skáldsins:
Svo dylst oft lind
und bergi blá
og brunar táhrein, skugga falin.
Þótt veröld sjái ei vatnslind þá,
í vitund guðs hver dropi er talinn.
Þannig var Elli, hreinlyndur og
heill.
Þegar ég kom til þeirra Steinunn-
ar á Laufásveginn, röbbuðum við
um allt milli heima og geima yfír
kaffibolla. Umhyggja þeirra hjóna
fyrir börnunum sínum var mikil og
Elli hafði gaman af að ræða um
þau. Einkum sá hann í Guðna
margt, sem hann hafði langað til
að verða sjálfur. Athugunareðlið og
rannsóknaþráin, sem var eins og
dálítil lækjarsytra í fari föðurins,
varð að sterkum straumi í fari og
lífi sonarins, og mér fannst eins og
glampi í augum Ella, þegar hann
var að lýsa fyrir mér doktorsritgerð
Guðna um Byron.
En veikindin komu óvænt, eins
og svo oft. Það lýsir Ella, að þótt
taka yrði af honum annan handlegg-
inn við öxl, sá enginn að honum
væri brugðið. Sá sálarstyrkur kom
jafnt á óvart ættingjum, vinum,
hjúkrunarfólki og læknum. En veik-
Kristmundur Guð-
mundsson
Fæddur 18. desember 1905
Dáinn 6. febrúar 1994
í dag, þriðjudaginn 15. febrúar,
verður gerð frá Hafnarfjarðarkirkju
útför Kristmundar Guðmundssonar,
sem lengst af bjó á Reykjavíkurvegi
29 í Hafnarfirði.
Alltaf fínnst mér einhvern veginn
að þegar upp er staðið, þá sé það
hinn óbreytti verkamaður sem hafi,
eins og sagt er, pálmann í höndun-
um. Maðurinn sem kunni hverskon-
ar meðhöndlun á heyi og fiski, vann
sómasamlega fyrir sinni fjölskyldu
og sýndi trúmennsku í öllu.
Haustið 1905 varð ungur maður,
Kristmundur Magnússon frá Goð-
hóli á Vatnsleysuströnd, úti í fjár-
leitum. Maður um þrítugt, komandi
austan úr Holtum, fann lík piltsins,
þar sem hann lá á bakinu, kominn
niður undir byggð og hafði sjálfur
krosslagt handleggi á bijósti sér.
Þótt fínnandinn væri orðinn þetta
gamall, var hann sífellt að eignast
fleiri hálfsystkini. Þau urðu alls
fjórtán. Um þetta leyti ól stjúpmóð-
ir hans eitt þessara mörgu barna.
Dreymir hana þá stjúpson sinn, á
- þann hátt að hún telur að hann sé
að vitja nafns fyrir hönd látna pilts-
ins áðurnefnda. Við þessu var orðið
og var hér þá kominn Kristmundur
sá sem að nú er hér kvaddur. For-
eldrar hans áttu þá heima að Arnar-
stöðum í Flóa.
Ungur að aldri hóf hver ættliður
störf ti) nytja áður fyrr og ekki
»mun hinn áðurnefndi stóri systkina-
hópur hafa látið sitt eftir liggja í
þeim efnum. Kristmundur fluttist
—Minning
til Hafnarfjarðar frá Eyrarbakka
1928 og áratug síðar gekk hann
að eiga Ragnhildi Magnúsdóttur frá
Sjónarhóli á Vatnsleysuströnd. Þar
hallaðist áreiðanlega ekki á um
röskleika og ráðdeild. Kristmundur
vann hjá Bæjarútgerð Hafriarfjarð-
ar í hálfa öld. Guðmundur, bróðir
Kristmundar hafði lengi nokkurn
fjárbúskap og heyrði ég hann hafa
það orð yfir vinnubrögð mágkonu
sinnar við heyskapinn að þau væru
ekkert „tros“.
Fyrrum var eiginleikinn nægju-
semi talinn fremur til kosta, en ég
efast um að svo sé lengur. En hvað
sem um það er, þá kom þessi eigin-
leiki í ljós hjá þeim hjónum, m.a. í
því hve lítið húsnæði þau gerðu sér
að góðu. Það var á Reykjavíkurvegi
29, eins og áður er sagt. En ekki
var að því að spyija, að ekki var
öðrum húsum „í öllum bænum“
haldið betur við en þessu.
Öll þijú börn þessara hjóna hafa
sem að líkum lætur, stofnað heim-
ili og eiga afkomendur. Þetta eru:
Örlygur, fæddur 1941, Guðný, fædd
1947, og síðasten ekki sízt „hlaupa-
ársbarnið", Guðlaug, fædd 29. febr-
úar 1956. Dæturnar búa í Hafnar-
firði, en sonurinn lítið eitt fjær.
Sumarið 1958 fór ég á stutt nám-
skeið í Danmörku. Er ekki að orð-
lengja það, að ég hóf að blanda
geði við danska stúlku þar sem ég
gat vel hugsað mér sem lífsföru-
naut. Ég fór einar þrjár ferðir til
Danrherkur, meira og minna í þessu
sambandi, og líka réðst ég í húsa-
kaup í Hafnarfírði.
Þegar þetta stóð sem hæst,
stöðvar Kristmundur mig einu sinni
á götu, og ég sé að hann hefur eitt-
hvað ákveðið í huga. Og hvað skyldi
það hafa verið? Jú, hann spurði
mig hvort ég þyrfti ekki peninga-
lán, á meðan að þetta stæði yfir!
Þess þurfti ég ekki, en sama var
hans gerðin.
Síðustu fjórtán mánuði ævi sinn-
ar var Kristmundur á Sólvangi í
Hafnarfirði. Nokkur kvíði mun hafa
gert vart við sig hjá þeim sem að
þessu stóðu, því að hér kom sterkur
persónuleiki, sem kannski var ekki
allra. En þetta fór vel og raunar
batnandi eftir því sem að Krist-
mundur dvaldist þarna lengur. Já,
þá voru allir ánægðir.
Mig minnir að eftirfarandi hug-
leiðingar hafi upphaflega heyrst á
Indlandi: Þú komst grátandi í heim-
inn, en þeir sem umhverfís þig voru
brostu og voru glaðir. Lifðu lífinu
þannig að þetta snúist við: Að þú
getir kvatt heiminn með bros á
vör, en þeir sem næstir þér standa
hafi ástæðu til að tárfella. Ég held
að lífsferill Kristmundar hafi líkst
þessu.
Magnús Jónsson.
Kristmundur Guðmundsson
fæddist að Arnarstöðum í Flóa.
Foreldrar hans voru Guðmundur
Jónsson og Ólöf Árnadóttir. Þau
eignuðust 14 börn, þar af fimm sem
létust ung. Eins og svo víða á fyrstu
áratugum aldarinnar bjuggu þau
við kröpp kjör og þurftu börnin ung
að ganga til hvers konar starfa og
sum þeirra fóru kornung að heiman
til fósturs á öðrum bæjum.
Þeir sem ólust upp á þessum tím-
um vöndust því flestir að baráttan
fyrir daglegu brauði var hörð, og
var Kristmundur engin undantekn-
ing þar á. Hann vann af dugnaði
og samviskusemi að öllum þeim
störfum til sjávar og sveita sem til
féllu. Skömmu eftir tvítugt hélt
hann að austan og settist að í Hafn-
arfirði til frambúðar. Þar vann hann
almenna verkamannavinnu og kom
sér strax vel fyrir með dugnaði og
ósérhlífni. Á þessum tímum kynnt-
ist hann stefnu jafnaðarmanna sem
hann studdi af alhug allar götur
síðan. Meðal baráttumála jafnaðar-
manna í Hafnarfirði í byijun krepp-
unnar var að koma á fót bæjarút-
gerð og það hefur vafalaust glatt
Kristmund þegar Bæjarútgerð
Hafnarfjarðar var stofnuð skömmu
eftir 1930. Hjá því fyrirtæki hóf
hann störf við stofnun þess og helg-
aði því starfskrafta sína í hálfa öld.
Hann bar hag Bæjarútgerðarinnar
ávallt fyrir bijósti, og var stoltur
af því að mega leggja henni lið með
sínu vinnuframlagi.
Snemma á fjórða áratugnum
festi Kristmundur kaup á húsinu á
Reykjavíkurvegi 29, þar sem hann
átti heima hátt í sex áratugi.
Nokkrum árum síðar, 1938, gekk
hann að eiga Ragnhildi Magnús-
dóttur frá Sjónarhóli á Vatnsleysu-
strönd. Á heimili þeirra hjóna ríkti
hvort tveggja í senn ráðdeild og
rausn. Þeim fylgdi sú dyggð að
hafa fyrirhyggju í fyrirrúmi, eins
og þau höfðu bæði vanist í uppvext-
inum, en á sama tíma voru þau
rausnarlegir gestgjafar og greiðvik-
in við vini og ættingja.
Kristmundur og Ragnhildur
eignuðust þijú börn. Þau eru: Ör-
lygur, kvæntur Sigríði Jakobsdótt-
ur; Guðný, gift Magnúsi Guð-
mundssyni og Guðlaug, gift Guð-
mundi Sveinssyni.
Með Kristmundi Guðmundssyni
er genginn einn af fulltrúum þeirr-
ar kynslóðar sem mestar þjóðfé-
lagsbreytingar hefur upplifað hér á
landi og skóp grunninn að þeirri
velferð sem við búum við í dag.
Eins og aðrir alþýðumenn af þeirri
kynslóð þurfti hann að leggja hart
að sér til að geta séð sér og sínum
farborða. Þá þætti lífsgæða, sem
nútímafólk leggur hvað mest ofur-
kapp á, skildi hann aldrei. Hann
var fastheldinn á venjur og skoðan-
ir sinnar kynslóðar og sínar eigin,
en flíkaði sjaldan sínum tilfinning-
um. Undir niðri blunduðu hins veg-
ar góðvild og samkennd með þeim
sem minna mega sín. Best sást
undir hijúft yfirborðið þegar barna-
börnin hjúfruðu sig í fangi hans eða
skriðu til hans upp í legubekkinn,
eða þegar hann heimsótti Guðmund
bróður sinn í fjárhúsin á vorin og
fékk að fylgjast með sauðburðinum.
Með þessum orðum kveðjum við
Kristmund Guðmundsson hinstu
kveðju með virðingu og þakklæti
fyrir árin sem við áttum samleið
með honum.
Tengdabörn.