Morgunblaðið - 15.03.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. MARZ 1994
Breyttar áherslur
í skipulagsmálum
eftirStefán Thors
Úr bæ í sveit
Fyrstu skipulagslög á íslandi
eru frá árinu 1921. Allt frá þeim
tíma og fram á áttunda áratuginn
snerist skipulagsgerð fyrst og
fremst um þéttbýlisstaðina enda
mikið um fólksflutninga úr sveitum
í bæina. Um miðjan áttunda ára-
tuginn var farið að draga verulega
úr þessum flutningum nema þá
helst til höfuðborgarsvæðisins.
Skipulagsmál þéttbýlisstaðanna
voru komin í sæmilegt horf og á
flestum stöðum byggt samkvæmt
áður samþykktu eða staðfestu
skipulagi. Með bættum samgöng-
um og auknum frítíma fólks óx
mjög ásókn þéttbýlisbúanna í lóðir
fyrir sumarbústaði og ýmsa ferða-
mannaþjónustu í stijálbýlinu. Þessi
ásókn bitnaði fyrst á svæðum
næst höfuðborginni en hefur smám
saman verið að breiðast út um allt
land. Breyttar aðstæður í bú-
rekstri og fækkun búijár hafa á
sama tíma leitt til þess að fleiri
og fleiri bændur sjá tekjumögu-
leika í leigu lóða fyrir sumar-
bústaði. Þannig hefur framboðið
stóraukist og er nú svo komið að
framboðið er meira en eftirspum.
Sú breyting var gerð á skipu-
lagslögunum árið 1979 að skipu-
lagsskyldan náði ekki einungis til
þéttbýíissveitarfélaganna heldur til
allra sveitarfélaga. Eftirlit með því
hvemig staðið var að byggingu
sumarbústaða var lengst af sáralít-
ið en hefur smám saman verið að
aukast um leið og lögð hefur verið
áhersla á fræðslu og leiðbeiningar
fyrir byggingarfulltrúa og sveitar-
stjómarmenn um það hvernig
standa beri að málum. Hertar kröf-
ur um hönnunargögn hafa verið
settar í þeim tilgangi að ekki sé
gengið á viðkvæm svæði og til
þess að nýjar byggingar fari sem
best í landinu.
Margir velta því fyrir sér þegar
skipulagsmál ber á góma, hvort
ekki sé óþarft og jafnvel af hinu
verra að vera að skipuleggja land-
notkun. Með skipulagi sé oftast
verið að takmarka athafnafrelsi
og koma á boðum og bönnum sem
draga úr fjölbreytileika mannlífs-
ins.
Flestir viðurkenna reyndar þörf-
ina á skipulagi í byggð en sjá eng-
an veginn þörfina á skipulagi-í
stijálbýli og óbyggð þar sem land-
rými er nægjanlegt. Þetta sjónar-
mið átti lengi vel rétt á sér á með-
an fólksstraumurinn lá úr sveitum
landsins til þéttbýlisstaðanna, sem
stækkuðu með aukinni tæknivæð-
ingu í sjávarútvegi. Byggingar-
starfsemi var nánast öll í þéttbýlis-
stöðunum og fólk hafði lítið aftur
í sveitina að sækja.
Ekkert er óeðlilegt við þessa
þróun. Það sem hins vegar þarf
að gæta að er að yfírbragð þeirra
svæða sem mest er sótt í og þeirra
sem reikna má með að verði vin-
sæl, spillist ekki svo með mann-
virkjagerð og átroðningi að upp-
haflegt aðdráttarafl þeirra verði
að engu gert. Þótt svo ísland sé
yfir 100 þúsund ferkílómetrar að
stærð þá er hreyfanleiki og fram-
kvæmdagleði mannsins orðin svo
mikil að það tæki ekki marga ára-
tugi að spilla hér umhverfí til fram-
búðar. Ef saman fer óheft fram-
kvæmdagleði íslendinga hvar sem
er á landinu og stóraukinn fjöldi
erlendra ferðamanna á eigin hús-
bílum á hálendinu er óvíst hvort
hér á landi verði að fínna þá miklu
víðáttu og fegurð sem flestir eru
að leita að í dag.
Þar með er ekki sagt að hvergi
megi byggja sumarbústaði, fjalla-
skála, eða þjónustumiðstöðvar,
leggja vegi eða háspennulínur.
Þessum mannvirkjum þarf hins
vegar að finna þannig stað að eitt
eyðileggi ekki fyrir öðru. í því sam-
bandi er ekki nægjanlegt að horfa
5 ár fram í tímann því meta þarf
langtímahrif þeirra breytinga sem
maðurinn gerir á náttúrunni. Til
þess að svo megi verða þarf skipu-
lag þar sem áhersla er lögð á að
landnýting og landnotkun gangi
ekki svo á auðlindir að ekki verði
aftur snúið. Jafnvægi þarf að vera
milli náttúruverndar og nýtingar.
Við gerð skipulagsáætlunar er
nauðsynlegt að hafa samráð við
alla hagsmunaaðila. í slíku sam-
ráði sýnir sig oft að hagsmunir sem
í fljótu bragði virðast ósættanlegir,
eru þegar að er gáð sameiginlegir.
Það eru hagsmunir þjóðarinnar að
náttúruauðlindum sé ekki spillt og
það eru hagsmunir félagasamtaka
og einstaklinga að staðið sé skipu-
lega að uppbyggingu og eignir
þeirra séu ekki rýrðar með seinni
tíma ákvörðunum eða leyfisveit-
ingum.
Þessi sjónarmið koma skýrt
fram í markmiðsákvæðum í frum-
varpi til skipulags- og byggingar-
laga sem lagt hefur verið fram á
Alþingi. Það er rétt að taka fram
að um frumvarp er að ræða en
ekki lög en markmiðsákvæðin
hljóða svo:
• að þróun byggðar og land-
notkunar á landinu verði í sam-
ræmi við vandaðar, faglegar áætl-
anir, sem hafi efnahagslegar og
menningarlegar þarfír lands-
manna, heilbrigði þeirra og öryggi
að leiðarljósi.
• að stuðla að skynsamlegri og
hagkvæmri nýtingu Iands og land-
gæða, tryggja varðveislu náttúru-
fars og menningarverðmæta og
koma í veg fyrir mengun og um-
hverfisspjöll.
• að tryggja réttaröryggi í með-
ferð skipulags- og byggingarmála
þannig að lögmætur réttur ein-
staklinga verði ekki fyrir borð bor-
inn, þótt hagur heildarinnar sá
hafður að leiðarljósi.
• að tryggja vandaðan, faglegan
undirbúning mannvirkjagerðar og
virkt eftirlit með því að kröfum
um öryggi, endingu, útlitsfegurð
og hagkvæmni bygginga og ann-
arra mannvirkja sé fullnægjandi.
Þetta þarf allt að fara saman
ef við ætlum að búa okkur það
umhverfí sem við getum skilað
komandi kynslóðum kinnroðalaust.
Svæðisskipulag
Undanfarinn tæpan áratug hef-
ur sumarbústöðum á íslandi fjölg-
að úr 5.000 í 8.000. Þótt fjölgunin
hafí verið mest í uppsveitum Ár-
nessýslu og Borgarfírði hefur víða
orðið fjölgun í öðrum landshlutum.
Það héfur vafist fyrir mörgum
sveitarstjórnum að móta sér stefnu
Stefán Thors
„Ég hef fylgst nokkuð
með skipulagsvinnunni
og fullyrði að þar hefur
verið unnið af heilind-
um og formaður og ráð-
gjafar lagt á sig mikið
og gott starf til að ná
niðurstöðu í helstu mál-
um sem þar hafa borið
á góma.“
í því hvar og hvernig skuli heimila
byggingar sumarbústaða. Þegar
einstakir landeigendur hafa ákveð-
ið að fjölga sumarbústaðalóðum
hefur viljað brenna við að eigendur
þeirra sumarbústaða sem fyrir eru
hafa sett sig upp á móti því. Þeir
hafa talið að verið sé að breyta
þeim forsendum sem þeir byggðu
á ákvörðun sína um að fjárfesta í
sumarbústað á sínum tíma. Um-
ferð verði meiri og útsýni minna.
Þetta er skiljanlegt þegar haft er
í huga að ekki er óalgengt að fjár-
festing í sumarbústaði geti verið á
bilinu 5-10 milljónir króna.
Skipulagsstjórn ríkisins og emb-
ætti skipulagsstjóra hafa í auknum
mæli beint þeim tilmælum til sveit-
arstjórna að mörkuð verði stefna
í þessum málum til lengri tíma
þannig að landeigendur og þeir
sem byggja sumarbústaði viti fyr-
irfram við hveiju megi búast, hvar
verði byggt og hvaða svæði verði
vernduð.
Það stjórntæki sem reynst hefur
best í þessu samhengi er svæðis-
skipulag sem fjöldi sveitarstjórna
hefur sýnt mikinn áhuga. Þannig
er nú unnið að gerð svæðisskipu-
lags fyrir stór svæði á Suðurlandi
og Vesturlandi. Nýlega var sam-
þykkt svæðisskipulag fyrir sveitar-
félögin sunnan Skarðsheiðar og
um þessar mundir er að ljúka gerð
svæðisskipulags fyrir Þingvalla-,
Grafnings- og Grímsneshreppa.
Hafín er vinna við gerð svæðis-
skipulags miðhálendisins og í und-
irbúningi er gerð svæðisskipulags
fyrir sveitarfélögin norðan Skarðs-
heiðar. Gerð svæðisskipulags er
stjórnað af samvinnunefnd þar sem
sitja tvéir fulltrúar frá hveiju sveit-
arfélagi og formaður sem er skip-
aður af skipulagsstjórn ríkisins.
í svæðisskipulagsvinnu er oft
komið inn á viðkvæm hagsmuna-
mál sem erfitt er að leysa þegar
árekstrar verða. Oftast næst þó
málamiðlun og þá eitthvað vikið
frá ítrustu verndunar- og nýtingar-
sjónarmiðum. Haldnir eru kynn-
ingarfundir þar sem tillögur eru
kynntar og einstökum landeigend-
um og öðrum hagsmunaaðilum
gefínn kostur á því að skýra sín
sjónarmið.
Þegar samvinnunefnd hefur lok-
ið við gerð svæðisskipulagstillögu
er hún auglýst samkvæmt skipu-
lagslögum og öllum sem telja sig
hagsmuna eiga að gæta gefinn
kostur á því að senda inn athuga-
semdir innan átta vikna frá birt-
ingu auglýsingar. Samvinnunefnd
og einstakar sveitarstjórnir ijalla
síðan um athugasemdir og ákveða
til hverra er tekið tillit. Skipulags-
stjórn ríkisins fjallar síðan um til-
lögu samvinnunefndar, athuga-
semdir sem borist hafa og umsögn
samvinnunefndar um athugasemd-
ir. Skipulagsstjórn afgreiðir að lok-
um tillöguna til staðfestingar um-
hverfísráðherra.
Stefnt er að því að fyrir liggi
svæðisskipulag fyrir allt landið upp
úr aldamótum. Það verður vonandi
til þess að fólk hætti að líta á
strjálbýlið sem einhvers konar ann-
ars flokks land, þar sem allt er
leyfilegt. Til þess að fólk geti búið
saman í þéttbýli þarf ákveðnar
reglur um mannvirkjagerð, útivist-
arsvæði, götur o.fl. Með stórauk-
inni umferð um landið, mann-
virkjagerð og meiri vitund um gildi
umhverfísins þurfa einnig að vera
ákveðnar reglur um hvar og hvern-
ig er byggt í stijálbýli og á miðhá-
lendinu.
Svæðisskipulag Þingvalla-,
Grafnings- og Grímsneshreppa
Nokkuð hefur verið rætt og ritað
að undanförnu um tillögu að svæð-
sumartími
Já -
eftir Vilhjálm
Egilsson
Einhvem veginn hefur það æxl-
ast þannig að Island er eina landið
í hinum vestræna heimi sem ekki
hefur sumartíma sem felst í því
að klukkan er færð áfram um eina
klukkustund undir lok mars og svo
er hún færð aftur til baka um eina
klukkustund á haustin. Þannig
leggja nágrannar okkar í vestri og
austri það á sig að breyta klukk-
unni þrátt fyrir ýmislegt umstang
sem þessu fylgir svo sem að þeir
sem hafa umsjón með móðurklukk-
um, klukkum í opinberum stofnun-
um, símaklukkum og kirkjuklukk-
um þurfi að fylgjast með tímanum
þegar þessi tímamót nálgast. Enn-
fremur þurfa þeir að semja og
prófarkalesa töflur um gang hi-
mintungla og flóð og fjöru að
vanda sig örlítið meira. En hér á
íslandi geta þessir aðilar sofið al-
veg rólegir vor og haust. Þeir þurfa
ekki að fylgjast með og geta lesið
blöðin í rólegheitum eða spáð í
stjörnurnar því að þeir höfðu það
í gegn fyrir tuttugu og fimm árum
síðan að þurfa ekkert um þetta að
hugsa. Reyndar töldu þeir okkur
trú um það þá að Evrópubúar allir
ætluðu sér að fara að hinu sama
ráði og hætta þessu umstangi með
sumartímann og gekk það sums
staðar eftir í örfá ár en síðan kom
á daginn að Evrópubúar vilja sinn
sumartíma þrátt fyrir aukið um-
stang klukkuvarða og ábyrgðarað-
ila flóðtaflna.
Nú liggur fyrir tillaga frá fram-
kvæmdastjóm Evrópusambar.ds-
ins að samræma sumartíma hjá
sér þannig að hann hefjist síðasta
sunnudag í mars og endi fjórða
sunnudag í október ár hvert en
þetta fyrirkomulag gildir á Bret-
landi nú og þar hafa Bretar haft
sitt fram innan sambandsins.
Miklir kostir við sumartíma
Miklir kostir eru við að taka upp
sumartíma á íslandi. Samskipta-
tíminn milli íslands og helstu við-
skiptalanda í Evrópu lengist að
mun þar sem við yrðum á sömu
klukku og Bretland en alltaf
klukkutíma á eftir helstu viðskipta-
löndum okkar í Evrópu. Efasemd-
armenn-segja að þau fyrirtæki sem
þurfa mest að hafa samskipti við
Evrópu eigi þá að opna fyrr á
morgnana. En þar er einn hængur
á. Margt starfsfólk í fyrirtækjum
þar að koma börnum í gæslu og
leikskólar opna ekki fyrr en klukk-
an átta á morgnana. Því skapar
það alltaf vandamál að hafa mjög
mismunandi opnunartíma í fyrir-
tækjum og atvinnulífið stillir sig
eins og hægt er inná svipaðan
starfstíma yfir daginn.
Varðandi áhyggjur af samskipt-
um vestur um haf ef tekinn er upp
sumartími er það að segja að nú
eru ýmist fjórir eða fimm tímar á
milli íslands og austurstrandar
Norður-Ameríku eftir því hvort það
er sumar eða vetur. Með sumar-
tíma á íslandi yrði alltaf fímm tíma
munur og það skiptir ekki höfuð-
máli hvort heldur gildir. Best er
að ná til Bandaríkjanna eftir há-
degið hjá okkur þegar þeir eru að
koma til vinnu.
Sumartími fyrir fjölskyldulífið
Vilhjálmur Egilsson
„Sumartíminn er hags-
munamál hins vinnandi
Islendings til sjávar og
sveita.“
þá á sumrin hæst á lofti um hálf
þijú vestan til á landinu og því
geta sólríkir eftirmiðdagar nýst
vinnu lýkur. Þetta myndi skapa
miklu skemmtilegri sumar-
stemmningu hjá okkur og m.a.
þýða að meira yrði grillað í görðum
landsmanna og fjölskyldufólk hefði
meiri tíma til þess að njóta
skemmtilegra samverustunda.
Bændurnir nytu góðs af þessu
vegna þess að eftirspurn eftir
lambakjöti á grillin ykist en grill-
mánuðirnir hafa bjargað miklu hjá
sauðijárbændum.
Bændur hagnast
Efasemdarmenn segja að bænd-
ur þurfí að bíða lengur eftir að
dögg þomi af heyi á morgnana en
þeir hinir sömu ættu að aka um
sveitir landsins að sumri til með
opin augu og taka eftir því hvem-
ig heyskap er háttað á árinu 1994.
Hann hefur nefnilega dálítið breyst
frá sjöunda áratugnum þegar hætt
var með sumartímann. Ennfremur
liggur fyrir að bændur horfa ekki
sérstaklega mikið á klukku yfir-
leitt um heyskapinn heldur vakna
þegar þeir þurfa og fara að sofa
þegar þeir mega og þeir eru ekki
háðir opnunartíma leikskóla eins
og þéttbýlisbúar. Hagsmunir
bænda felast fyrst og fremst í
aukinni kjötsölu.
Nágrannar gera
veðurspár á sumrin
Þá koma mótbárur gegn sumar-
tímanum eins og að veðurfræðing-
Annar stór kostur við að taka
upp sumartíma er að birtan og
ylurinn nýtast betur. Sólin verður
vinnandi fólki til útiveru eftir að