Morgunblaðið - 03.05.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. MAI 1994
Framtíð hverrar þjóðar
er uppeldi æskunnar
eftirÁsIaugu
Brynjólfsdóttur
Fjölskyldan er elsta og mikil-
vægasta stofnun mannkynsins og
það verður ætíð meginstoð raun-
verulegrar velferðar hvers þjóðfé-
lags að hún standi á traustum
grunni. Fjölskyldan á hins vegar
nú í vök að veijast. Hún er ekki
eins fjölmenn og áður og ýmis
verkefni hafa flust út af heimilinu.
Innan veggja heimilanna blása
vindar fjölmiðla, sem því miður
hafa sjaldnar en hitt siðrænan
boðskap að flytja uppeldi æskunn-
ar til styrktar. Foreldrar eru oft-
ast mikilvægustu persónur á lífs-
leið barna og þeir hafa með forsjá
og handleiðslu barna sinna að
gera. Þeir geta best stuðlað að því
að farsællega megi til takast með
uppeldið, enda eru börnin það dýr-
mætasta sem foreldrum er gefíð.
Samskipti fjölskyldunnar
Áður fyrr bjuggu oftast þijár
kynslóðir saman á heimilinu og
miðluðu reynslu hver til annarrar.
En rétt eins og fólk nú til dags
lærir um meðferð og ummönnun
kornabarna, þyrftu foreldrar að
eiga kost á fræðslu og ráðgjöf um
uppeldið — um það á hvem hátt
þeir geta stuðlað sem best að
þroska og vellíðan barna á mis-
munandi aldursskeiðum, m.a. með
fræðslu um ákjósanleg samskipti.
Foreldrar vita oft ekki hvaða eða
hvers konar þroskakröfur þeir eiga
að gera til barna sinna bæði hvað
snertir vitsmuni, tilfinningar og
ýmsa félagslega þætti. Sumum
foreldrum hættir til að vera of
eftirlátir og hugsa lítið um að
gera kröfur til barna sinna, eins
og t.d. að fylgja eftir að hegðun
sé sæmandi eða að þau fari að
settum reglum. Aðrir foreldrar
vilja stjórna bömum sínum um of
með boðum og bönnum. Þeir
hlusta ekki á rök barnanna né
sýna þeim hlýju eða hvatningu.
Foreldrar þurfa að læra að fara
hinn gullna meðalveg. Börnum
þarf að gera grein fyrir ástæðum
þess að ákveðnar reglur eru settar
og hvers vegna ber að virða þær.
Setja þarf skýr mörk um til hvers
er ætlast af barninu og það þarf
að byggjast á gagnkvæmum skiin-
ingi. Leita þarf sameiginlegra
lausna vandamála, þannig að
börnin líti á sig sjálf sem ábyrga
aðila. Börnum þarf að sýna ástúð
og örvun svo að það takist að
byggja með þeim raunhæfa sjálfs-
mynd, en mikilvægi þess kom fram
í „Sjálfsmyndin“, grein Þuríðar J.
Kristjánsdóttur hér í blaðinu 22.
mars sl. í sama greinaflokki. For-
eldrar þurfa að verða félagar
barna sinna strax þegar þau eru
ung að árum því að þá er grunnur
lagður að eðlilegum samskiptum
á unglingsárunum. Samfélagið
þarf að örva foreldra til að nota
frístundir með börnum og ungling-
um og oftar þyrfti að vera á boð-
stólum sitthvað sem væri fýsilegt
fyrir fjölskylduna að gera saman,
bæði til gagns og gamans.
Rannsóknir hafa leitt í Ijós að
ýmsir andlegir og tilfinningalegir
eiginleikar fullorðins manns ráðast
og mótast fyrst og fremst af því
umhverfi og andrúmslofti sem
hann hefur alist upp í frá blautu
bamsbeini. Mönnum hefur frá alda
öðli verið ljóst að fordæmi hinna
fullorðnu vísa veginn og hinn mikli
heimspekingur Platon hafði þessi
ráð til handa foreldrum um uppeld-
ið: „Besta uppeldisaðferðin gagn-
vart unglingunum er að ala sjálfan
sig upp samtímis. Áminningar
koma að litlu haldi, heldur hitt,
að þeir sjái að vér gerum það sjálf,
sem vér vildum áminna þá um að
gera.“
Hver er þáttur skólans?
Oft heyrist sagt að uppeldishlut-
verkið hafi flust frá heimilunum
til skólanna og iðulega heyrast
skólamir sakaðir um slælega
frammistöðu á þessu sviði, m.a.
af foreldrum sjálfum. Auðvitað er
fræðsla og uppeldi samtvinnað að
mörgu leyti og í lærdómi felst viss
ögun og skólun. En það er mis-
skilningur að hægt sé að flytja
verkefni eins og uppeldi barna frá
fjölskyldunni til skólanna eins og
hendi sé veifað án þess að nokkuð
sé að gert til að skólarnir séu í
stakk búnir til að taka við því í
svo ríkum mæli og um er talað.
Ef við lítum á það hversu lítið
brot af tíma barnsins á degi hveij-
um og af dögum ársins barnið er
í skólanum þá þarf máttur skólans
í uppeldinu að vera mikill, ef hann
„Fáir hafa betri sýn á
líðan barna almennt en
kennarar, en þeir eru í
nánum tengslum við
börn frá mörgum og
mismunandi fjölskyld-
um.“
við núverandi aðstæður á að vera
meginuppistaðan í uppeldinu. Af
168 stundum vikunnar eða um 100
vökustundum eru yngri börn um
20 klst. í skóla og þau eldri um
25-30 klst. Þau eru því í umsjón
• •
eftir Onnu
Björgmundsdóttur
Heilbrigðisráðherra hefur nú
fengið í hendur lagafrumvarp um
ný sjúkraliðalög, en það er afrakst-
ur nefndar sem ráðherra skipaði
til að endurskoða lögin. Þar er
lagt til að starfssvið sjúkraliða
verði verulega rýmkað. í nefndinni
sátu: Ingimar Sigurðsson ráðu-
neytisstjóri, Matthías Halldórsson
aðstoðarlandlæknir, Kristín Á.
Guðmundsdóttir og Gunnar Gunn-
arsson frá Sjúkraliðafélagi íslands
og hjúkrunarfræðingarnir Ásta
Möller og Vilborg Ingólfsdóttir.
Hjúkrunarfræðingarnir í nefnd-
inni gátu ekki fellt sig við 5. grein
laganna, þ.e. að sjúkraliðum væri
heimilt að vinna undir stjórn ann-
arra sérfræðinga í heilbrigðisþjón-
ustu t.d. lækna, sjúkraþjálfa, iðju-
þjálfa og þroskaþjálfa.
Sérfræðingar vilja sjúkraliða
Uppbygging hefur verið hröð á
liðnum árum og hafa sérmenntað-
ir heimilislæknar. sem fyrst og
heimilisins og annarra um og yfir
140 stundir eða 70-80 vökustund-
ir vikunnar. Af 365 dögum á ári
eru skóladagarnir aðeins um 160.
Líðan barna
Fáir hafa betri sýn á líðan barna
almennt en kennarar, en þeir eru
í nánum tengslum við börn frá
mörgum og mismunandi fjölskyld-
um. Reynsla kennara sýnir svo
ekki verður um villst að alltof stór
hópur barna býr við öryggisleysi
og vanlíðan. Hið sama kom einnig
fram í könnuninni „Daglegt líf níu
ára barna“ sem gerð var á vegum
sálfræðideildar Fræðsluskrifstof-
unnar 1992 í tíu skólum miðaust-
urhluta Reykjavíkur. Af 396 börn-
fremst starfa á heilsugæslustöðv-
um komið til starfa. í kjölfarið
hefur nokkuð verið rætt um nauð-
syn þess að mennta starfsfólk til
þess að sinna alhliða aðstoð á heil-
sugæslustöðvum, svokallaða heils-
uliða. Sjúkraliðar hafa verið þeirr-
ar skoðunar að réttara væri að
nýta starfskrafta þeirra til þessara
starfa, sérstaklega þá sem lokið
hafa framhaldsnámi í heilsugæslu-
hjúkrun. Okkur sýnist eðlilegt að
sjúkraliðar geti starfað beint undir
stjórn lækna á heilsugæslustöð án
þess að hjúkrunarfræðingar séu
þar milliliðir.
Þess vegna telja margir að rétt
sé að breyta menntun sjúkraliða
réttindum þeirra og skyldum á
þann veg að sjúkraliðar fái aukið
verksvið og getið tekið að sér að-
stoð við sérfræðinga og lækna á
sjúkrahúsum og heilsugæslustöðv-
um. Meirihlutinn bendir á að með
þessu móti vinnist tvennt: „Annars
vegar verða sjúkraliðar starfandi
áfram innan hjúkrunarsviðs og
hins vegar gætu þeir tekist á við
önnur verkefni í heilbrigðisþjón-
ustunni og yrði því óþarfi að bæta
við nýrri stétt.“ Leitað var til
um sögðust 54,2% barnanna vera
alein heima í 1-3 klst. á dag og
15,9% í fjórar klst. eða meira.
Börn sem eru alein heima kvarta
miklu frekar yfir „sállíkamlegum
einkennum“, þ.e. líkamlegi-i vanl-
íðan sem rekja má til sálrænna
orsaka. Þau börn sem eru lengst
ýmissa sérfræðihópa innan heil-
brigðiskerfisins sem studdi þá nið-
urstöðu sem meirihlutinn komst
að um útvíkkun á starfsviði sjúkr-
aliða í fimmtu grein frumvarpsins. ,
Leysa hjúkrunarfræðingana
„gömlu“ af hólmi
Það virðist útbreiddur misskiln-
ingur að sjúkraliðar ætli sér að
ganga í störf hjúkrunarfræðinga.
Það hlýtur á hinn bóginn að vera
krafa samfélagsins á tímum sam-
dráttar að nýta þekkingu og
starfskrafta sjúkraliða þar sem ^
þess er kostur. Það getur augaleið
að það er ódýrari kostur en að )
ráða háskólamenntaða hjúkrunar- i
fræðinga í störf sem sjúkraliðar
geta og hafa sinnt. Á það ber einn-
ig að líta að menntun sjúkraliða
er nú trúlega ekki minni en hjúkr-
unarnámið var fyrir u.þ.b. tuttugu
árum.
Innan heilbrigðiskerfisins er
mikill áhugi á að ýta á eftir því
að umrætt frumvarp verði sem
fyrst að lögum og fái eðlilega af-
greiðslu á Alþingi. Til að ýta á
eftir því fór af stað undirskriftar-
söfnun inni á spítölunum þar sem
FRJÁLSLEGRILÖG
UM SJÚKRALIÐA
Mannasiðir er nýjasta bókin í
bókaflokknum Lífið og tilveran
sem félagar í Lestrarhestinum fá
senda heim. Mannasiðir er bráð-
skemmtileg og ffóðleg bók fyrir
börn á öllum aldri og fjallar hún
um hvaðeina sem viðkemur sam-
skiptum okkar hvert við annaö,
umhverfið, dýrin okkar og nátt-
úruna.
í Mannasiðum er fjallað um spurningar eins og:
- Hvernig hugsar þú um hundinn þinn eða köttinn?
- Hvernig ávarpar þú fólk í síma?
- Hvernig velur þú vini þína?
Með því að lesa Mannasiði geta börnin okkar myndað
sér eigin skoðanir í samræmi við þær leiðir sem við
leggjum þeim í daglegu lífi.
LESTRARHESTURINN
hvað eru IWriASKMR?
Áskriftarsími 67 24 OO
Gefandi bókaklúbbur jM
Lestrarhesturinn er vaxandi bókaklúbbur fyrir börn og
unglinga sem eingöngu gefúr út vandaðar og ffæðandi
bækur, eins og bókaflokkinn Lífið
og tilveruna. Sá flokkur er mark-
visst framlag til að auka þroska,
skilning og lestrarkunnáttu.
Fjöldi heimsþekktra sérffæðinga
hefur skrifað bækurnar í bókaflokkn
um, þannig að útkoman cr úrvals
ffæðslu- og skemmtiefni fýrir börn
og unglinga.
Til að gerast félagi í klúbbnum
þarftu aðeins að hringja til
í síma 67 24 00 og þá ert þú
orðinn áskrifandi að 6 góðum
bókum á ári, sem hver um sig kostar aðeins 1.300 kr.
Ef þú gerist félagi í Lestrarhestinum núna,
færðu að gjöf skemmtilegan Lestrarhestabol!