Morgunblaðið - 25.05.1994, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 25. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Af rangfærslum
AÐ UNDANFÖRNU hafa hjúkr-
unarfræðingar mátt sitja undir alls
kjms áburði og rangfærslum frá
hendi nánasta samstarfsfólks síns,
sjúkraliðum, undir þeim merkjum
að verið sé að beijast fyrir breyttum
lögum um sjúkraliða. Af röksemda-
færslum sjúkraliða má hins vegar
ráða að umræðan er farin að snúast
um allt annað og meira en sjúkra-
liðafrumvarpið. Hver greinin og
hvert viðtalið á fætur öðru hefur
birst við formann Sjúkraliðafélags-
ins eða aðra sjúkraliða í fjöimiðlum,
þar sem settir eru fram slíkir útúr-
snúningar, rangfærslur og aðdrótt-
anir í garð hjúkrunar og hjúkrunar-
fræðinga að undirritaður formaður
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
sér sig knúinn til að svara einhveij-
um af þessum atriðum.
Svo rammt hefur kveðið að að-
dróttunum formanns Sjúkraliðafé-
lagsins í garð hjúkrunarfræðinga
að landlæknir sá ástæðu til að kalla
hana til fundar við sig í fyrri viku
til að gera alvarlegar athugasemdir
við málflutning hennar í garð hjúkr-
unarfræðinga og rangfærslur á
staðreyndum.
Hér verður reynt að svara nokkr-
um helstu rangfærslum sjúkraliða.
1. Nútímalækningar skila sjúk-
linganum mun hressari til umönn-
unar og því er ekki þörf á háskóla-
menntun hjúkrunarfræðinga.
(Kristín Guðmundsdóttir, Abl. 13.4.
1994, Helga Sverrisdóttir, Mbl.
14.4. 1994.)
Þróun í heilbrigðisvísindum og
auknar kröfur samfélagsins um heil-
brigðisþjónustu leiðir
þvert á móti til þess
að auknar kröfur eru
gerðar til menntunar
hjúkrunarfræðinga,
eins og kemur fram í
yfirlýsingum Alþjóða-
heilbrigðismálastofn-
unarinnar og stefnu
Evrópubandalagsins
um þróun menntunar
hjúkrunarfræðinga í
Evrópu um þessi mál.
Það er mikill misskiln-
ingur á hlutverki
hjúkrunar að halda að
þróun í heilbrigðisvís-
indum leiði til einfald-
ari hjúkrunar og í raun
umhugsunarvert að formaður fag-
og stéttarfélags sjúkraliða skuli
halda slíkri markleysu fram.
2. Hjúkrunarfræðingar fara inn
á starfssvið sjúkraliða. - „það er
mjög óeðlilegt ... á sama tíma og
það fer að koma fram atvinnuleysi
hjá hjúkrunarfræðingum að þá 'sé
hægt að ráðast yfir á starfsvettvang
sjúkraliða.“ (Kristín Guðmundsdótt-
ir, Sjónvarpið 14.4. 1994.)
Félagi islenskra hjúkrunarfræð-
inga er ekki kunnugt um að atvinnu-
leysi ríki meðal íslenskra hjúkrunar-
fræðinga og sést það best á atvinnu-
auglýsingunum m.a. í Mbl. þar sem
óskað er eftir hjúkrunarfræðingum
til starfa. í vor útskrifast tæplega
100 hjúkrunarfræðingar frá Há-
skóla íslands og Háskólanum á
Akureyri og geta þeir valið úr at-
vinnutilboðum.
Sjúkraliðanámið var
á sínum tíma sett á
laggirnar m.a. fyrir til-
stilli hjúkrunarfræð-
inga vegna skorts á
hjúkrunarfræðingum
til starfa. Hjúkrunar-
fræðingar hafa stýrt
námi sjúkraliða og ver-
ið kennarar þeirra í
námsgreinum hjúkrun-
ar. Sjúkraliðar hafa
alla tíð verið menntaðir
til starfa sem aðstoðar-
fólk hjúkrunarfræð-
inga. Þannig eru störf
sjúkraliða innan starfs-
sviðs hjúkrunarfræð-
inga og eru þau unnin
undir stjórn hjúkrunarfræðinga skv.
lögum um sjúkraliða. Þannig er
ekki um það að ræða að hjúkrun-
arfræðingar fari inn á starfssvið
sjúkraliða.
3. Nám sjúkraliða í dag er sam-
bærilegt við nám hjúkrunarfræð-
inga eins og það var fyrir 15-20
árum. (Kristín Guðmundsdóttir,
Tíminn 17.12. 1993, Guðrún ída
Stanleysdóttir, Mbl. 3.5.1994, Anna
Bjargmundsdóttir, Mbl. 3.5. 1994.)
Nám sjúkraliða í dag er ekki sam-
bærilegt við nám hjúkrunarfræð-
inga eins og það var fyrir 15-20
árum hvorki er varðar uppbyggingu
né hugmyndafræði. Nægir þar að
nefna að eiginlegt nám sjúkraliða
er um þriggja anna nám í fjölbrauta-
skóla, þar af er helmingurinn verk-
legt nám. Nám hjúkrunarfræðinga
í Hjúkrunarskóla Islands var þriggja
Ásta Möller
Greinar sjúkraliða að
—
undanfömu, segir Asta
Möller, endurspegla
ekki almennt viðhorf
þeirra til hjúkrunar-
fræðinga.
ára sérhæft nám í hjúkrunarfræði.
Þá má nefna að námsáfangar í
hjúkrun eru þrír talsins í námi
sjúkraliða í dag (alls 15 einingar)
og taka mið af almennum atriðum
í hjúkrun sjúkra. Námsáfangar í
hjúkrunarfræði við Hjúkrunarskóla
íslands tóku auk þess mið af sér-
greinum hjúkrunar, s.s. handlækn-
inga- og lyflækningahjúkrun, fæð-
ingahjúkrun, barnahjúkrun, öldrun-
arhjúkrun, geðhjúkrun, heilsu-
gæslu, stjórnun í hjúkrun o.s.frv.
Hins vegar telst menntun sjúkra-
liða á íslandi vera gott nám sem
slíkt á alþjóðlegan mælikvarða og
skilar það verulega góðum starfs-
manni til starfa innan hjúkrunar-
sviðs.
4. Aðrar heilbrigðisstéttir hafa
óskað eftir að fá sjúkraliða sem
aðstoðarfólk. (m.a. Anna Bjarg-
mundsdóttir, Mbl. 3.5. 1994.)
Sjúkraliðar hafa óskað eftir að
verða aðstoðarstétt allra heilbrigðis-
stétta. Hjúkrunarfræðingarnir er
sátu í nefnd um endurskoðun á
sjúkraliðalögum studdu það að
sjúkraliðar starfí á öðrum sviðum
en hjúkrunarsviði, en þá að loknu
viðbótarnámi á viðkomandi sviði.
Viðkomandi stéttir, t.d. sjúkraþjálf-
arar og iðjuþjálfar, töldu sjúkraliða
hins vegar ekki hafa þann menntun-
argrunn sem þeir væru að leita eft-
ir hjá sínu aðstoðarfólki. Læknar
vildu geta nýtt sjúkraliða sem sitt
aðstoðarfólk og töldu þá til um I
þrettán atriði sem sjúkraliðar gætu
starfað við á heilsugæslustöð. Ellefu
þessara atriða voru störf sem þeir
vinna í dag undir stjórn hjúkrunar-
fræðinga.
5. Hjúkrunarfræðingar fást ekki
til starfa á litlum stöðum úti á landi,
þá hafa sjúkraliðar dugað. Því verði
að breyta lögum um sjúkraliða |
(Helga Sverrisdóttir, Mbl. 14.4.
1994.)
Aðeins í örfáum tilvikum vantar *
hjúkrunarfræðinga til starfa á heil-
brigðis- eða öldrunarstofnunum hér
á landi. Skv. 3. gr. núgildandi laga
um sjúkraliða er heimilt að ráða
sjúkraliða til starfa tímabundið fáist
hjúkrunarfræðingur ekki til starfa
og starfar hann þá undir stjórn sér-
fræðings sem fer með stjóm við-
komandi stofnunar. Þessari heimild I
hefur einungis verið beitt tvisvar j
sinnum frá því hún var sett í lög
um sjúkraliða árið 1989. í frum-
varpinu sem liggur fyrir Alþingi er
gert ráð fyrir að þessi heimild í
sjúkraliðalögum falli niður og var
öll nefndin, jafnt sjúkraliðar sem
aðrir í nefndinni sammála um það
og að hún eigi að vera í hjúkrunar-
lögum, en ekki í lögum um sjúkra-
liða.
6. Hjúkrunarfræðingar vilja ekki
starfa við öldrunarhjúkrun. (Helga )
Sverrisdóttir, Mbl. 14.4. 1994.) j
Skv. könnun sem gerð var 1992
á öidrunarstofnunum kemur í ljós
að einungis 40% af stöðuheimildum
sjúkraliða eru setin sjúkraliðum, en
hins vegar vora 72% af stöðuheim-
ildum hjúkrunarfræðinga setin. Sú
staðhæfing að hjúkrunarfræðingar
leiti ekki í öldrunarhjúkrun er því
ekki rétt. ^
Hjúkrunarfræðingar hafa hins
Fé án hirðis
„ÉG ER góði hirðir-
inn; góði hirðirinn legg-
ur líf sitt í sölurnar fyr-
ir sauðina; leiguliðinn,
sem ekki er hirðir og
ekki á sauðina, sér úlf-
inn koma, og yfirgefur
sauðina og flýr, - og
úlfurinn hremmir þá og
tvístrar þeim - enda er
hann leiguliði og lætur
sér ekki annt um sauð-
ina.“
(Jóh. 10.11.)
Góði hirðirinn
Við þekkjum sögum-
ar um góða hirðinn.
Hann vakir yfir fénu
daga og nætur. Hann rekur það í
græna og kjarngóða haga, forðar því
frá klettum og ógöngum og gætir
þess fyrir ræningjum. Ef hirðirinn
er ekki jafnframt eigandi færir hann
hjörðina fyrir eigandann og fær lof
og umbun fyrir það hve vel hún er
í holdum og falleg á lagðinn.
Við, hvert um sig, eram einnig
fjárhirðar. Féð er mismikið, sumir
reka mikið fé en aðrir minna. Við
gætum fjárins, rekum það í góða
haga (góða vexti) forðum því frá
ógöngum (slæmri fjárfestingu) og
björgum því frá ræningjum. Við er-
um yfirleitt góðir hirðar, enda liggur
afkoma okkar og okkar nánustu við.
Þetta er okkar fé. Þjóðin í heild hagn-
ast á því, hversu vel við gætum fjár-
ins.
Fé án hirðis
Til er fé, magurt, þreytt og rytju-
legt á lagðinn. Það reikar um öræfin
þyrst og svangt og er auðveld bráð
ræningjum. Þetta eru peningar, sem
engin virðist eiga. Féð hefur reikað
svo langt frá eiganda sínum að hann
lítur það aldrei augum. Veit kannski
ekki af eign sinni.
Um allan heim hefur orðið merki-
leg þróun. Æ fleiri peningar eru los-
aðir úr umsjá eigenda sinna með
lagaboði og settir í vörslu vanda-
lausra. Þetta era allskonar sjóðir í
vörslu hins opinbera, hjá atvinnulíf-
inu, verkalýðshreyfingunni, stóram
bönkum og alþjóðlegum stofnunum.
Þessum sjóðum er ætl-
að að styrkja atvinnu-
lífíð, stuðla að byggða-
þróun, jafna tekju-
dreifingu eða sjá um
tryggingar. Allt göfug
málefni og góð. En féð
er ijarri umhyggjusöm-
um eiganda sínum.
Hver atyrðir fjárhirð-
inn ef hjörðin er illa
haldin?
Nokkur dæmi
Ríkissjóður. Emb-
ættismenn og ráðherr-
ar flytja til og ráðskast
með stóran hluta af
afrakstri þjóðarinnar,
setja féð í Kröflur og Blöndur, jarð-
göng og flugstöðvar, búa til Atvinnu-
tryggingasjóð , sértækar ráðstafanir
og guð má vita hvað. Sauðunum
væri betur borgið sjálfala.
Féð er flutt frá blómlegum fyrir-
tækjum til voniausra, frá duglegum
borguram til hyskinna. Markmið
,hirðisins“ virðist vera að reka féð
Ef fjármunum er hent í
óarðbæra fjárfestingu
verða lífskjörin slök,
segir Pétur H. Blön-
dal, en skynsamleg fjár-
festing skapar bæði
störf og verðmæti.
úr iðjagrænum högum upp á gróður-
vana mela og fjöil. Og stundum tek-
ur hann sig til og fleygir nokkrum
rollum í sjóinn.
Eigandi hjarðarinnar, skattgreið-
endur, þ.e. öli þjóðin horfir á og hver
og einn gleðst og þakkar fyrir ef
magur lambkettlingur er rekinn inn
til hans. Hann gerir sér ekki grein
fyrir því að þetta er hans eigið lamb
og það var miklu bústnara og
kannski átti hann tvö.
Verst er hirt um það fé, sem smal-
að er til útlanda í alþjóðlega sjóði
Pétur H. Blöndal
og samtök. Það reikar um gróð-
urvana eyðimerkur á eirðarlausum
flótta undan ræningjum. ,Hirðamir“
stinga mörgu lambinu í eigin vasa
og eigandinn er víðs íjarri. Öðra
hveiju berast fréttir af örlögum þessa
fjár. Evrópubankinn er dæmi um það.
Ýmsir opinberir sjóðir eru dæmi
um fé án hirðis. (Byggðasjóður,
Framkvæmdasjóður, Fiskveiðisjóður,
Iðnlánasjóður, Hlutaijársjóður ...)
Hér hafa ,hirðarnir“ sofið hvað
fastast enda oft gert ráð fyrir því í
lögum að þeir sofi á verðinum. Þess-
ir ,hirðar“ eiga að beina fénu í magra
haga og eyðimerkur. Auk þess bjóða
þeir varginn velkominn til þess að
gæða sér á lömbunum og oft hafa
þeir hent einu og einu lambi fyrir
björg.
Lífeyrissjóðirnir eru dæmi um
mikla uppsöfnun fjár. Þetta fé er í
hættu nema eigandinn, þ.e. sjóðfé-
laginn, líti til með því. Til þess þarf
hann vitaskuld að vita af þessari eign
sinni og hann þarf að hafa tækifæri
til þess að líta til með henni. Á því
er mikill misbrestur. Lýðræði hjá líf-
eyrissjóðum er ákaflega fátæklegt
og ekki eru almennt haldnir aðal-
fundir. Hirðirinn færir ekki hjörðina
fyrir eigandann til þess að sýna hon-
um feita sauði og faliega.
.Hirðirinn og lífskjörin
í þrengingum síðustu ára hefur
mönnum orðið ljóst hvaða áhrif góð-
ar og slæmar fjárfestingar hafa á
iífskjör þjóðarinnar. Þjóðin getur
stritað myrkranna á milli og haft
feikna tekjur. Ef tekjunum er fleygt
í óarðbæra fjárfestingu verða lífs-
kjörin siök. Jafnvel þeir, sem af hug-
sjón hafa aðhyllst millifærslur til
þess að auka jöfnuð á meðal manna,
eru farnir að tala um atvinnuupp-
byggingu og skynsamlegar fjárfest-
ingar. x
En hvernig forðumst við rangar
fjárfestingar. Við verðum að finna
góðu fjárhirðana. Hirða, sem setja
heill eigenda fjárins ofar öðru og
gæta ætíð fyrst og fremst að arðsemi
fjárfestinga og láta annarlega hags-
muni eða þrýstihópa ekki hafa áhrif
á gerðir sínar. Góðu hirðarnir finnast,
sé þess gætt að eigandinn geti og
muni líta til með eign sinni og að
hirðirinn beri ábyrgð gagnvart eig-
andanum.
Höfundur er doktor í stærðfræði.
Bætt stuðning’sþj ónusta
- betra líf fyrir fatlaða
og fjölskyldur þeirra
ENGINN efast leng-
ur um rétt fatlaðra
barna til fjölskyldulífs
og öilum þykir sjálfsagt
að fötluð börn gangi í
skóla. Réttur fullorð-
inna fatlaðra til að eign-
ast sitt eigið heimili er
heldur ekki dreginn í efa
og það þykir sjálfsagt
að fatlaðir hafi mögu-
leika á að stunda at-
vinnu. En til að gera
fötluðum kleift að taka
þátt í leik og starfi með
ófötluðum þarf að koma
til þjónusta sem styður
þá til þessarar þátttöku.
Eitt brýnasta verkefnið
í málefnum fatlaðra nú er því upp-
bygging stoðþjónustu við fatlaða og
fjölskyldur þeirra. Slík þjónusta felst
meðal annars í ijölskyldustuðningi,
sem aðstoðar fjölskyldur fatlaðra
barna við að annast börn sín heima
og kemur í veg fyrir vistun þeirra á
stofnun. Aðrir þættir stoðþjón-
ustunnar felast meðai annars í að-
stoð við fatlaða sem búa í vernduðum
íbúðum og persónulegri stuðnings-
þjónustu (svonefndri liðveislu), sem
miðast að því að rjúfa félagslega
einangrun fatiaðra og gera þeim
kleift að taka þátt í menningar- og
félagslífi.
Það er fagnaðarefni að í tengslum
við alþjóðlegu ráðstefnuna um „Eitt
samfélag fyrir alla“ hafa verið fengn-
ir sérfræðingar til að halda nám-
skeið fyrir foreldra, fagfólk og aðra
þá sem hafa áhuga á málefnum fatl-
aðra. Á námskeiðinu, sem haldið
verður 31. maí á Hótel Sögu, verður
fjallað um helstu nýjungar í málefn-
um fatlaðra, meðal annars á sviði
stuðningsþjónustu og fjölskyld-
ustuðnings.
Auk námskeiðs um stoðþjónustu
verða námskeið um tvo aðra efnis-
flokka. Annars vegar um nýja aðferð
til tjáningar fyrir þá sem eiga erfitt
með að tala. Þessi aðferð hefur verið
kölluð „tjáning með stuðningi" (á
ensku „facilitated com-
munication") og er sú
nýjung í málefnum fatl-
aðra sem hefur vakið
hvað mesta athygli og
umræður á síðustu
árum. Hins vegar nám-
skeið um heildtæka
skólastefnu þar sem
Ijallað verður um
hvemig kenna má sam-
an nemendum með
ólíkar þarfir, vandamál
og hæfileika.
Hin gamla aðgrein-
ingar- og einangrunar-
stefnu, sem fólst í því
að loka fatlaða inni á
sérstofnunum og meina
þeim -aðgang að daglegu lífi hins
„venjulega“ samfélags, samræmist
ekki hugmyndum okkar um jafn-
rétti, mannúð og réttlæti. En til að
ný stefna, sem tryggja á fötluðum
Á námskeiði á Hótel
Sögu verður fjallað um
helstu nýjungar í mál-
efnum fatlaðra, segir
Rannveig Trausta-
dóttir.
jafnrétti og sambærileg lífskjör og
öðrum þjóðfélagsþegnum, geti orðið
að veruleika þarf að byggja upp og
bæta stuðningsþjónustuna. Það er
því mikill fengur að fá hingað til
lands sérfræðinga úr röðum fatlaðra,
foreldra fatlaðra, fræðimanna og
fagfólks til að miðla okkur af reynslu
sinni við að byggja upp slíka þjón-
ustu. Frekari upplýsingar og skrán-
ing er hjá Ferðaskrifstofu íslands
og Landssamtökunum þroskahjálp.
Höfundur starfar við rannsóknir
við Rannsóknastofnun
Kennaraháskóla íslands
Rannveig
Traustadóttir