Morgunblaðið - 26.05.1994, Qupperneq 26

26 FIMMTUDAGUR 26. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Heilsuverndarstöð Reykja-
víkur - Hvað er nú það?
sér seint og „sést í því sem sést
ekki“ eins og sagt hefur verið. Allt
bendir til að heilsugæslan fari aftur
til sveitarfélaga á næsta ári. En
hvort sem af því verður eða ekki
varðar hún íbúa hvers sveitarfélags
miklu, þar sem þjónustan er þeim
ætluð, enda hafa sveitarstjórnir þijá
menn af fimm í stjórnum heilsu-
ÞEGAR Heilsu-
vemdarstöð Reykjavík-
ur tók til starfa fyrir
rúmum 40 árum, var
markið sett hátt. Þar
skyldu færustu sér-
fræðingar í hverri grein
veita bestu þjónustu
sem þekking leyfði.
Þetta var á tímum
mikillar sérhæfingar
og var byggingin og
starfsemin skipulögð
með það í huga. Heilsu-
vemdarstöð Reykjavík-
ur kom upp útibúi í
Langholti þegar í upp-
hafi, síðar í Árbæ og
Breiðholti eftir því sem þau hverfi
byggðust. Á Heilsuverndarstöðinni
var sinnt almennri heilsuvemd og
heimahjúkrun, en heimilislæknar
störfuðu á sínum stofum úti um
bæinn. Hugsunarhátturinn breytt-
ist, og tími þess, sem kallað hefur
verið „heildræn“ þjónusta rann upp,
og rétt þótti að sameina störf heim-
ilislækna, og heilsuvernd.
Nú skyldi hætta að hugsa um
menn sem einstök líffæri, sjúkdóm
eða vandamál, hveijum og einum
ætti að sinna, með allar sínar þarfir
líkamlegar, andlegar og félagslegar.
Ekki ætti að senda menn milli staða,
eftir því hvert tilefnið væri, þjónust-
an ætti að vera í hverfinu sem fólk-
ið byggi. Með þetta að leiðarljósi
m.a. var heilsugæslustöðvum komið
á fót og tóku lög um heilsugæslu-
stöðvar gildi þann 1. janúar 1974.
Fyrsta heilsugæslustöðin í Reykja-
vík tók til starfa árið 1977, Heilsu-
gæslustöðin í Árbæ. Síðan tóku þær
til starfa, hver á fætur annarri, nú
er ætlunin, að þær verði níu, auk
Heilsugæslustöðvarinnar á Seltjarn-
amesi, sem þjónar stórum hluta
Vesturbæjar.
Reykjavík hefur því verið skipt í
jafn mörg svæði, og hafa heilsu-
gæslustöðvar tekið til starfa á þeim
öllum, nema Voga- og Heimahverfi.
Þar þjónar Heilsuvemdarstöð
Reykjavíkur ennþá, ásamt sjálfstætt
starfandi heimilislæknum. Stöðin
þjónar enn fremur til bráðabirgða
hluta af svæðum nokkurra heilsu-
gæslustöðva. Reynslan af heilsu-
gæslustöðvum er góð og íbúamir
virðast ánægðir með þjónustu þeirra.
Nú þegar heilsugæslustöðvamar
hafa þegar, eða em í þann mund
að taka við hlutverki Heilsuvemdar-
stöðvar Reykjavíkur, hvað á þá að
gera við hana? I Reykjavík er örðug-
ara að fylgja lögunum eftir og kerf-
ið flóknara en annars staðar á land-
Bergljót Líndal
inu. Ástæður era marg-
ar en fyrst og fremst
þær, að margra kosta
er þar völ, þar era
margar heilsugæslu-
stöðvar, þar era sjálf-
stætt starfandi heimilis-
læknar, íjöldi sérfræð-
inga, sjálfstætt starf-
andi hjúkranarfræðing-
ar og sérfræðingar í
hjúkran og síðast en
ekki síst Heilsuvemdar-
stöð Reykjavíkur.
í lögum um heil-
brigðisþjónustu er
Heilsuvemdarstöð
Reykjavíkur ekki ætlað
neitt hlutverk. Hún starfar skv.
bráðabirgðaákvæði, og hefur gert í
20 ár og sl. 10 ár hefur það verið
framlengt aðeins um eitt ár í senn.
Er þetta orðið óviðunandi. Stöðin
var sett undir forsjá ríkisins eins
og aðrar heilbrigðisstofnanir, þegar
lög um breytta verkaskiptingu ríkis-
og sveitarfélaga tóku gildi árið
1990. Þá þegar var skipuð þriggja
manna bráðabirgðastjórn fyrir
Heilsuvemdarstöðina til eins árs.
Stjórninni var m.a. ætlað að koma
með tillögur um framtíðarhlutverk
stöðvarinnar og hún skilaði tillögun-
um í árslok 1990. Þáverandi heil-
brigðisráðherra Sighvatur Björg-
vinsson samþykkti þær og úr þeim
var síðan unnið framvarp sem lagt
var fyrir Alþingi vorið 1993. Þar
segir m.a.:
Heilsuyemdarstöð í Reykjavík
skal starfrækt sem sérstök heilsu-
vemdarstofnun fyrir landið allt og
er hlutverk hennar eftirfarandi:
1) Umsjón með heilsuverndar-
starfi í landinu og samræming
heilsuvemdar.
2) Þróun heilsuverndarstarfs,
rannsóknir og kennsla heilbrigðis-
stétta á sviði heilsuvemdar.
3) Að annast tiltekna þætti
heilsugæslu og heilsuvemdar í
Reykjavíkurlæknishéraði - og
Reykjaneslæknishéraði skv. sam-
komulagi við stjórnir heilsugæslu-
stöðva í þeim héraðum og að fengnu
samþykki ráðherra.
4) Að annast forvarnarstarf og
hýsa opinbera starfsemi á því sviði
skv. ákvörðun ráðherra.
Framvarpið náði ekki fram að
ganga og hlaut töluverða gagnrýni,
ekki síst frá landsbyggðinni.
Stjórnir heilsugæslustöðvanna í
Reykavík vora þó almennt jákvæðar
í garð þess. Hjúkranarfélögin sem
þá vora tvö sendu umsögn sameig-
inlega. Þar er lögð áhersla á að
Þörf er fyrir Heilsu-
vemdarstöð Reykjavík-
ur áfram, segir Berg-
ljót Líndal, því lifandi
starfsemi er skilyrði fyr-
ir rannsóknum og þró-
unarstarfi.
hjúkranarfræðingar hafa verið í far-
arbroddi í uppbyggingu heilsuvernd-
ar hér á landi og gegna þar enn
lykilhlutverki.
Því veldur það vonbrigðum að
nánast ekkert heyrist frá hjúkran-
arfræðingum um málið, aðeins einn
hjúkrunarforstjóri á landsbyggðinni
sendi umsögn.
Heilsuvemdarstöðin hefur þrátt
fyrir þetta enn miklu hlutverki að
gegna. Auk þeirra verkefna sem hún
sinnir, er mikið leitað til hennar eink-
um af heilsugæslustöðvunum bæði
af landsbyggðinni og í Reykjavík.
Hún hefur staðið fyrir mikilli út-
gáfustarfsemi, fræðslustarfi, nám-
skeiðum o.fl., enda margir á þeirri
skoðun að hún eigi að hafa einhvers
konar forystuhlutverk, vera miðstöð
fyrir heilsugæslu, móta stefnu,
o.s.frv.
Þá vaknar spurningin, sem allt
málið snýst um. Er þörf á því, er
ekki nóg að hafa heilsugæslustöðv-
arnar, landlæknisembættið og heil-
brigðisráðuneytið?
Á tímum hinnar gífurlegu þekk-
ingar og framfara sem við nú lifum
er nauðsyn að hafa sérfræðinga
jafnframt því að hafa markmið
heilsugæslunnar um hina alhliða
þjónustu í huga.
Á Heilsuverndarstöðinni sinna
starfsmennimir sérhæfðri þjónustu
og eru flestir sérfræðingar á sínu
sviði. Á heilsugæslustöðvunum
sinnir sami starfsmaðurinn yfírleitt
alhliða þjónustu.
Skilyrði þess að unnt sé að sinna
rannsóknum, þróunarstarfi, kennslu
o.fl. er að fram fari lifandi starf-
semi, því hlýtur að vera þörf fyrir
Heilsuvemdarstöð Reykjavíkur
áfram. Hún á að vinna með heilsu-
gæslustöðvunum, vera stoð fyrir
þær, landlæknisembættið og heil-
brigðisráðuneytið, en ekki ógnvekj-
andi yfirvald sem svo margir virðast
óttast. Heilsuvernd er þess eðlis að
óvíða er meiri þörf fyrir yfirsýn og
samræmingu, þar sem hún er lítt
áþreifanleg og sýnileg og erfitt að
mæla hana og vega. Árangur skilar
gæslustöðva. Nú er stutt í sveitar-
stjórnarkosningar. Frambjóðendur,
eru afar þögulir um mál Heilsu-
vemdarstöðvar Reykjavíkur. Ólafur
Magnússon, sjálfstætt starfandi
heimilislæknir og 9. maður á lista
Sjálfstæðisflokksins er nánast sá
eini sem sýnt hefur Heilsuverndar-
stöð Rvíkur áhuga, en lítið verið um
viðbrögð.
Frumvarp um Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur verður aftur lagt fram
haustþingi, með smávægilegum
breytingum og hnökrar skornir af.
Erfitt er að una við það að mál
þessarar gamalgrónu og virðulegu
stofnunar séu ekki leyst. Eftir þá
óvissu sem verið hefur sl. 20 ár og
þá einkum sl. 10 ár er mælirinn
fullur. Miðað við fyrri reynslu er
alls óvíst að frumvarpið verðl af-
greitt í haust og þótt svo verði er
eftir að útfæra það með reglugerð,
þar sem engan veginn verður séð
af lagatextanum, hvemig fram-
kvæmdin á að vera.
Spumingin er hvað á að gera við
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur og
hversu lengi á að bíða eftir að
ákvörðun verði tekin?
Höfundur er hjúkrunarforstjóri
Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur.
Jóhanna Sigurðardóttir
misbeitir valdi sínu
NÚ í VOR fóru fram
kosningar um samein-
ingu Helgafellssveitar
og Stykkishólmskaup-
staðar. Kjörstjórn
Helgafellssveitar gerði
svofellda athugasemd í
gerðabók, þegar kosn-
ingin fór fram:
„Hjá einum kjó-
sanda ónýttist at-
kvæðaseðill, óskaði
hann eftir að fá nýjan
seðil til að kjósa á og
tók kjörstjóri við ónýta
seðlinum og snéri (svo)
sér undan um leið því
atkvæðaseðlar vora úr
svo þunnum pappír að sjá mátti í
gegnum hann og vafði kjörstjóri
ónýta seðlinum inn í brúnan þykkan
pappír, síðan var kjósanda fenginn
nýr seðill til að kjósa á. Tveir kjós-
Haraldur Blöndal
endur neituðu að setja
atkvæðaseðil sinn í
kjörkassann nema
hann væri hulinn og
aðrir tveir hikuðu við,
kjörstjóm varð góðfús-
lega við því að skýla
hjá við op kassans með
kjörskrám sínum.“
Eftir kosninguna
ákvað kjörstjórnin sjálf
að kæra hana, þar sem
hún taldi seðlana of
þunna. Jóhanna Sig-
urðardóttir, félags-
málaráðherra, kvað
upp úrskurð 13. maí
sl. um þessa kæra, og
Úrskurður félagsmála-
ráðherra, segir Harald-
ur Blöndal, er ekki lög-
fræðilegur heldur póli-
tískur.
Er íslenskan mál alþýðunn-
ar eða sljómsýslunnar?
Á HÁTÍÐLEGUM
stundum hreykja menn
sér yfir fegurð og orð-
kynngi íslenskunnar,
dýrmætasta þjóðar-
arfsins. Þótt tungan
hafí breyst frá land-
námi halda gömul orð
velli, mannanöfn, ör-
nefni og staðamöfn og
ný orð bætast við.
Hefur löggjafinn
heimild til að breyta
tungunni? Ég veiti
þinginu umboð til að
stjóma landinu en hef
ég veitt því umboð til
að ráða því hvað ég
skíri börn mín eða til
Bergþóra Guðrún
Þorbergsdóttir
að nota númerakerfíð
og landsmenn fái ráðið
nöfnum sveitarfélaga
sinna?
Mér finnst eftirsjá í
nöfnunum Mosfell og
Garðar í stað Mosfells-
bæjar og Garðabæjar.
Mér þykir verra ef
Kópasker verður síðar
Kópaskersbær og að
Reykjavík heiti
Reykjavíkurbær. Mun
rismeira fínnst mér að
búa undir Jökli en í
Snæfellsbæ en smekk-
ur íbúa vestast á Snæ-
fellsnesi (undir Jökli)
fær ekki ráðið hvað
Er ekki einfaldara fyrir
möppudýrin, spyr Berg-
þóra Guðrún Þor-
bergsdóttir, að nota
númerakerfið, og lands-
menn fái ráðið nöfnum
sveitarfélaga sinna?
að breyta staðamöfnum?
Stefnt er að því að öll sveitarfé-
lög heiti nöfnum sem enda á
-byggð, -hérað, -sveit eða -bær. Er
ekki einfaldara fyrir möppudýrin
sveitarfélagið heitir. Þetta minnir á
yfirgang stjómenda Reykjavíkur
þegar ákveðið var að kalla hana
borg og bæjarhlutana borgarhluta.
Ólíkt tungutak alþýðu og stjórn-
sýslu lýsti sér vel er strætisvagn
merktur Hlemmur-Miðborg var
tómur dag eftir dag því Reykvíking-
ar vissu ekki hvar þessi Miðborg
var. Það fer ekki vel að tala marg-
ar tungur í þessu landi og ég tel
tungu alþýðunnar mína tungu.
Höfundur er kennari.
segir í úrskurðinum:
„Ráðuneytinu barst sýnishorn af
atkvæðaseðli þeim sem notaður var
við atkvæðagreiðsluna 16. apríl
1994. Ljóst er að atkvæðaseðillinn
er úr þannig pappír að mögulegt
er að sjá skrift í gegnum hann ef
grannt er skoðað."
Og enn segir:
„Með hliðsjón af framangreindu
er það niðurstaða ráðuneytisins að
of þunnur pappír hafi verið í at-
kvæðaseðlum þeim sem notaðir
vora við atkvæðagreiðslu um sam-
einingu Stykkishólmsbæjar og
Helgafellssveitar 16. apríl 1994, og
er það ámælisvert. Að mati ráðu-
neytisins er sá galli þó eigi slíkur
að ætla megi að hann hafí haft
áhrif á úrslit atkvæðagreiðslunnar
sbr. 36. gr. sveitarstjórnarlaganna
nr. 8/1986.“
Og niðurstaða ráðherrans er, að
atkvæðagreiðslan hafi verið gild.
„Á kjörfundi í félagsheimilinu
Múla 25. júní 1978 bókar kjörstórn
í upphafi fundar að kjörseðill sé úr
of þunnu efni, þar sem sjáist í gegn-
um hann:“
Síðar segir dómarinn:
„Þegar gerð kjörseðilsins er
skoðuð kemur í ljós, að hann er úr
svo þunnu efni að sér í gegnum
hann. Þótt hann sé brotinn saman
einu sinni svo sem venja er til, eft-
ir að atkvæði hefur verið greitt,
Þvert á dóm Hæstaréttar
Nú vill svo til að Hæstiréttur
Islands hefur fjallað um hvaða af-
leiðingar það hafi ef kjörseðill er
of þunnur. Félagsmálaráðuneytinu
er sá dómur kunnur, enda var ráðu-
neytið aðaláfrýjandi í málinu: Þetta
mál snerist um gildi kosninga í
Geithellnahreppi 1978 og var m.a
á því byggt að kjörseðill hefði verið
of þunnur. Hrafn Bragason, þáver-
andi borgardómari, en núverandi
forseti Hæstaréttar, sagði í dómi
sínum:
má án erfiðleika sjá hvað kosið
hefur verið. Verður ekki fullyrt að
kjörstjómarmenn og.aðrir þeir sem
vora viðstaddir kosninguna, hafi
ekki getað fylgst með, hvað stór
hluti kjósenda kaus, og kosningarn-
ar þannig ekki leynilegar. Þegar
þetta er virt, þykja hér hafa orðið
svo veruleg mistök við framkvæmd
þessara kosninga, sem til þess eru
fallin að hafa áhrif á útkomu þeirra,
að ógilda beri þær þegar af þessari
ástæðu."
í dómi Hæstaréttar segir:
„Fallast ber á þá úrlausn héraðs-
dómara, að kjörseðill hafi eigi verið
svo úr garði gerður sem lög áskilja
... og tryggi ekki að kosning sé
leynileg. Akvæði 15. gr. 1. mgr.
laga nr. 158/1961 (þágildandi
sveitarstjómarlög innsk. m.), er
býður að kosningar þessar skuli
vera leynilegar, er vissulega meðal
grandvallarákvæða í íslenskum lög-
um um opinberar kosningar.“
Hér þarf ekki frekar vitnanna
við. Úrskurður Jóhönnu Sigurðar-
dóttur félagsmálaráðhera, er gegn
niðurstöðu Hæstaréttar í algjörlega
hliðstæðu máli. Úrskurður hennar
er ekki lögfræðilegur heldur póli-
tískur. Hnan er henni til vanza.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.