Morgunblaðið - 29.06.1994, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ
22 MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1994__________________________
AÐSENDAR GREINAR
Fiskveiðiréttindi
á Svalbarðasvæðinu
ÞESSAR LÍNUR
eru skrifaðar í fram-
haldi af fregnum síð-
ustu daga um þau átök
sem átt hafa sér stað
milli íslenskra togara
og norskra varðskipa á
fiskvemdarsvæðinu
við Svalbarða. Þau
átök voru alvarlegs
eðlis eins og alþjóð veit
og sjópróf munu leiða
í ljós allar staðreyndir
málsins. Það sem hér
fer á eftir er ekki ítar-
leg lögfræðileg grein-
argerð um réttarstöð-
una í deilunni, sem þó
er full ástæða til að
taka sem fyrst saman. Fjallað er
hér hinsvegar um nokkra mikil-
væga þætti málsins í ljósi þess sem
gerst hefur á miðunum.
Þar ber vitanlega hæst spuming-
una um það hvaða rétt íslensk skip
hafa til veiða á þessu svæði.
Strax skal tekið fram að hér er
við örðugra mál að fást en á síð-
asta ári þegar íslendingar hófu
veiðar í Smugunni. Þá rak Norð-
menn í rogastans og töldu að þar
færu íslendingar með ólögum á
hendur sér. Þeim var bent á að
Smugan væri óumdeilanlega úthaf
og á engan hátt undir norskri lög-
sögu. Af reglum alþjóðaréttar og
samkvæmt Hafréttarsáttmálanum
hefðu öll ríki fijálsan rétt til veiða
á úthafinu ef þau gættu þess að
stunda þar ekki rányrkju. Sú rök-
semd virðist að mestu hafa komist
til skila og Norðmenn hafa nú látið
af stóryrtum yfirlýsingum um ólög-
legar veiðar íslenskra skipa í Smug-
unni.
En hvað þá með Svalbarðasvæð-
ið? Það svæði er mörgum sinnum
stærra en Smugan og þar eru miklu
gjöfulli fiskimið. Hængurinn er hins
vegar sá að þar er réttarstaða þjóða
til veiða ekki jafn ljós og í Smug-
unni. Það er ástæðan til þess að
íslensk stjómvöld vöruðu i fyrra
íslensk skip við því að sækja á mið-
in þar og þá aigjörlega á eigin
ábyrgð. Nú em veiðar íslenskra
Gunnar G. Schram
iiinr
Alinnréttingar
: -J
ffcf
Hönnum og smíðum eftir
þínum hugmyndum
t.d. skápa, afgreiðsluborð,
skilti, auglýsingastanda,
sýningarklefa o.mfl.
• m i •
Faxafeni 12. Sími 38 000
skipa þar þó hafnar og
því er nauðsynlegt að
skýra í nokkram orð-
um hver er réttur
þeirra þar.
Sjálftaka
Norðmanna
og mótmæli
Meginatriði málsins
era þessi. Árið 1920
gerðu 40 þjóðir með
sér samning um Sval-
barða sem þá tilheyrði
engu ríki. Kjarni hans
var sá að á Svalbarða
skyldu þau öll hafa
jafnan rétt til þess að
veiða á landi, vinna
auðlindir í jörðu og stunda fiskveið-
ar í landhelginni sem þá var 4 míl-
ur. Einhveiju ríki varð að fela um-
sjón með framkvæmd samningsins,
ríkisyfirráð, og Noregur varð fyrir
valinu sem nálægasta ríkið á svæð-
inu.
Síðan gerist það 1977 að Noreg-
ur lýsir einhliða yfir 200 sjómílna
fiskivemdarlögsögu umhverfis
Svalbarða — án þess að bera það
undir hin samningsríkin. Með því
tóku Norðmenn sér tvenns konar
vald: Að setja fískverndarreglur á
svæðinu og rétt til að úthluta veiði-
kvóta þar til annarra ríkja. Þessari
gjörð var harðlega mótmælt af sum-
um samningsríkjanna svo sem Bret-
landi, Sovétríkjunum og EB og önn-
ur rííri héldu áfram veiðum á Sval-
barðasvæðinu í fullu trássi við regl-
umar, svo sem Spánn, Grænland
og Færeyjar.
Útilokun samningsríkja á
Svalbarðasvæðinu óheimil
Kjarnaspurningin er því þessi.
Var Norðmönnum heimilt 1977 að
leggja einhliða undir sig þessi víð-
áttumiklu hafsvæði umhverfis Sval-
barða í ljósi þess að öll samningsrík-
in 40 verða að teljast eiga þar jafn-
an rétt til veiða? Sá réttur náði
árið 1920 að vísu aðeins til land-
helginnar en sú lögjöfnun liggur
beint við að þegar þjóðarétturinn
heimilaði ríkjum að færa fiskveiði-
landhelgina út í 200 sjómílur hefði
sá réttur átt að gilda fyrir öll samn-
ingsríkin á Svalbarðasvæðinu en
ekki aðeins Noreg einan.
Þá lögskýringu má styðja sterk-
um rökum og á henni hlýtur krafa
íslenskra skipa til veiðiheimilda á
svæðinu að byggjast, þar sem ís-
land er nú aðili að Svalbarðasamn-
ingnum. Það er ekki aðeins að við
og mörg önnur ríki vefengi þessa
sjálftöku Norðmanna á miðunum
við Svalbarða. í merku fræðiriti sem
út kom 1992 eftir norskan fræði-
Viðgerðir
á öllum tegundum
af töskum.
Fljót og góð þjónusta.
TÖSKU-
VIÐGERÐIN
VINNUSTOFA SlBS
Ármúla 34, bakhús
Sími 814303
Atvinnurekendur og skólastjórar ath
Fataskáparnir,
töskuskáparnir og
nemenda- skáparnir fást
hjá okkur.
íslenskt handverk - einstök gæði
FoymtKnsía í 60 ór
flEOFNASMHMAN
Hóteigsvegi 7 sími 21220.
í merku fræðiriti Geir
Ulfstein og Robin
Churchill er niðurstaðan
sú, að Svalbarðasamn-
ingurinn hljóti að gilda
á 200 sjómílna svæðinu,
segir Gunnar G.
Schram, og telur
óheimilt að mismuna
samningsþjóðunum.
mann Geir Ulfstein og breska haf-
réttarfræðinginn Robin Churchill
komast þeir að þeirri niðurstöðu að
útilokað sé annað en Svalbarða-
samningurinn hljóti að gilda á öllu
200 sjómílna svæðinu, bæði fyrir
hafið og landgrunnið. Af því mundi
leiða að ekki væri heimilt við stjórn-
un fiskveiða á svæðinu og setningu
fiskiverndarreglna að mismuna
samningsþjóðunum þar að neinu
leyti, þótt Norðmenn sem umsjónar-
ríki setji formlega reglurnar.
Þeir ganga hinsvegar ekki svo
langt að segja að allar samnings-
þjóðirnar eigi þar einnig svipaðan
rétt til fiskveiða. En ályktun um
fiskveiðirétt sýnist óhjákvæmileg
afleiðing þessarar röksemdar-
færslu. Þá myndi ekki reynast unnt
að útiloka íslendinga frá svæðinu,
þótt vart væri hægt að gera þá
kröfu að allar þjóðir ættu að fá
jafnstóran kvóta. Eðlilegt væri að
við þá úthlutun væri m.a. tekið til-
lit til fiskveiðaþarfa ríkjanna, ná-
lægðar þeirra við miðin og afla-
reynslu í fortíðinni.
Á grundvelli þess myndu íslend-
ingar eiga kröfu til nokkurs afla-
hlutar.
Slík niðurstaða myndi með öðrum
orðum þýða að íslendingar yrðu
ekki lengur eina þjóðin við Norður-
Atlantshaf sem engan veiðirétt hef-
ur í Barentshafi og á Svalbarða-
svæðinu. í ljósi þess að þar hefur
þorskkvótinn verið ákveðinn hvorki
meira né minna en 700.000 tonn á
þessu ári sést einnig hve ósann-
gjörn og fráleit þessi útilokunar-
stefna Norðmanna gagnvart íslend-
ingum er í raun.
Samningar viturlegasta leiðin
Eftir að norsk-íslenski síldar-
stofninn hóf aftur í sumar göngur
sínar um úthafið hingað til lands
þurfa Norðmenn að semja við ís-
lensk stjórnvöld um stjórnun hans
á úthafssvæðinu. í öðru lagi hafa
Norðmenn átölulaust veitt tugi þús-
unda tonna úthafskarfa á Reykja-
nesbrygg rétt utan íslensku 200
sjómílna markanna síðustu ár.
Strandríkinu (íslandi) verður senn
heimilt samkvæmt alþjóðareglum
að hafa forystu um að setja kvóta
á þær veiðar og þá þurfa Norðmenn
að biðja um gott veður. Loks má
minna á að ýmsir íslenskir fiski-
fræðingar telja að Norðmenn of-
veiði rækjustofninn á Dhombanka
sem þeir leigja af EB og kemur úr
grænlenskri lögsögu. Er hér að
nokkru um sameiginlegan stofn ís-
lands og Grænlands að ræða. Um
þær veiðar þarf að semja.
Samningar milli íslendinga og
Norðmanna um þessa margþættu
fískveiðihagsmuni þjóðanna beggja
era því eina viturlega leiðin. Ella
bíður Alþjóðadómstólsins suður í
Haag það verkefni að fá Svalbarða-
deiluna í sínar hendur.
Höfundur er prófessor í þjóöarétti
ojr forseti lag-adeildar Háskóla
lslands.
GUÐRÚN S. Guðmundsdóttir, Halldís Gunnarsdóttir, Efemía
Gísladóttir.
Ekki vilji
fyrir lengingn
skólaársins
FORELDRAR 6 og 12 ára grann-
skólabarna vilja ekki lengja skólaár-
ið með því að skerða sumarfrí bama
sinna. Þetta kemur fram í nýrri
viðhorfskönnun sem þrír kennarar
gerðu á vordögum. Kannað var við-
horf foreldra 6 og 12 ára barna til
skóladags og skólaárs. Tekið var
500 manna úrtak úr þjóðskrá víðs
vegar af landinu og svörun var
63,4%. Verkefna- og námsstyrkja-
sjóður Kennarasambands íslands
veitti styrk til verkefnisins og fag-
lega ráðgjöf veitti Rannsóknar-
stofnun uppeldis- og menntamála.
Áberandi er að mikill
meirihluti, segja þær
Guðrún S. Guðmunds-
dóttir, Halldís Gunn-
arsdóttir og Efemía
Gísladóttir, vill enga
breytingu á skólaárinu.
Lengd skólaárs
Foreldrar voru spurðir um hversu
langt þeir vildu hafa skólaárið.
Áberandi er að mikill meirihluti
aðspurðra vill hafa skólann í níu
mánuði, það er að segja enga breyt-
ingu á skólaárinu. Um 74% að-
spurðra eru þessarar skoðunar.
4,2%
1,15%
13,88%
4,42%
B 9 mánuðir
□ 9 'h mánuður
aukna viðveru barna í skólum virt-
ust foreldrar ánægðir með lengd
skóladagsins. Þegar svör við spurn-
ingunni um hvenær dagsins foreldr-
ar vildu að barnið mætti í skólann
voru skoðuð, kom í ljós að flestir
foreldrar 12 ára bama, eða 91%,
vildu að þau mættu milli kl. 8 og
9 og kæmu heim milli kl. 14
og 15.
Foreldrar sex ára barna
höfðu hins vegar skiptar
skoðanir á því hvort barnið
mætti milli kl. 8 og 9 eða
milli kl. 12 og 13. Meirihluti
foreldra sex ára barna taldi
þó gott að barnið byijaði milli
kl. 8 og 9 en 37% vildu að
börnin mættu eftir hádegi.
60% foreldra vilja að sex
ára börnin séu fyrir hádegi í
skólanum og um 37% eftir
hádegi. Tæpur helmingur vill
að börnin séu búin í skólanum
á bilinu frá kl. 12 til 14. Að-
eins 25% foreldra vilja að
börnin séu til kl. 17 í skólan-
[g 10 mánuðir
^ 10*/2 mánuður
[g Annað
13,9% vilja að skólinn verði tíu
mánuðir og enn færri völdu aðra
möguleika eins og sést á skífurit-
inu. Foreldrar vora einnig spurðir
að því hvort nýta mætti skólaárið
betur miðað við að það væri áfram
9 mánuðir. Í ljós kom að aðeins 25%
vildu láta kenna á starfsdögum
kennara og skólafrídögum. Kom
það á óvart hve fáir völdu þann
möguleika að nýta skólaárið betur.
Foreldrar vora spurðir um hvort
þeim fyndist æskilegt að stytta
sumarfríið í sex vikur og hafa að
auki vetrarfri í eina til tvær vikur.
Yfírgnæfandi meirihluti taldi
óæskilegt að stytta sumarfríið og
taka upp vetrarfrí, eða 75%.
Lengd skóladags
Þegar foreldrar voru spurðir um
hvort þeir væru ánægðir með lengd
skóladagsins kom í ljós að um 74%
foreldra eru ánægð. í ljósi þess að
háværar raddir hafa verið um
um.
Hvað ræður afstöðu til
lengri skóladags og
skólaárs?
Foreldrar voru spurðir um
hvað mestu máli skipti varð-
andi lengd skóladagsins. Fram kom
að vinna foreldra skipti ekki miklu
máli, aðeins 15,7% töldu svo vera.
Til athugunar
Niðurstöður könnunarinnar gefa
til kynna að foreldrar eru ánægðir
með lengd skólaárs og skóladags.
Mikil umfjöllun hefur verið í fjöl-
miðlum í vetur um gæslu, vistun,
heilsdagsskóia og einsetinn skóla
og því hefði mátt gera ráð fyrir að
stærri hópur foreldra gerði kröfur
um lengingu skóladags og skólaárs.
Mjög sterk vísbending kom fram í
könnuninni um einsetinn skóla. Nið-
urstöðurtölur eru á bilinu 70-80%.
Af hverju vill stór hópur foreldra
hafa langt sumarfrí og ekki lengri
skóladag? Er ekki tímabært að
spyija foreldra nánar um vilja
þeirra í skólamálum?
Höfundar eru
grunnskólakennarar.