Morgunblaðið - 29.06.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1994 23
AÐSENDAR GREIIMAR
Hentistefna
í hafréttarmálum? II
Ólafur Hannibals-
„Smugan“
Við stöndum frammi
fyrir tveimur skýrt af-
mörkuðum og ólíkum
vandamálum.
„Smugan“, sem við
fórum að veiða í í fyrra
er óumdeilanlega al-
þjóðlegt hafsvæði.
Vandamálin þar eru
fyrst og fremst sið-
ferðilegs eðlis. „Smug-
an“ er gat í fiskvernd-
arsvæði Norðmanna og
Rússa í Barentshafinu.
Fiskimenn í þessum
löndum líta svo á að son
þeir hafi sparað við sig veiðar til
að efla stofnana og eiga meiri inni-
stæður síðar, líkt og fólk dregur
við sig neyslu í dag, sparar, til að
efla höfuðstólinn. Þeim finnst hel-
víti hart að svo geti aðrir komið
inn, tekið ágóðann, ogjafnvel skert
höfuðstólinn. Viðhorfin í Norður-
Noregi gagnvart „smugu“_-veiðun-
um voru þau sömu og á íslandi í
gamla daga. Menn litu á íslensku
togarana sem veiðiþjófa og neituðu
að hafa nokkuð saman við þá að
sælda. í annan stað vakti þetta upp
spurningar um trúverðugleika Is-
lendinga yfirleitt í baráttunni fyrir
alþjóðlegri löggjöf um vísindalega
verndun fiskimiða og skynsamlega
og sjálfbæra nýtingu fiskistofn-
anna. íslendingar hafa getið sér
gott orð fyrir framlag sitt til al-
þjóðahafréttarins á undanförnum
áratugum. Þann orðstír er ekki vert
að eyðileggja fyrir hæpið tilkall til
nokkurra þúsund tonna kvóta á
hafsvæðum annarra þjóða.
En sem sagt, „Smugan" er al-
þjóðlegt hafsvæði og því verður
ekki breytt nema með alþjóðlegum
samningum. Með góðum vilja mátti
segja að íslendingar hefðu — þótt
með vafasömum hætti væri — vak-
ið athygli á vandamálinu og þeir
gátu þá boðist til að taka þátt í
alþjóðlegu samstarfi um að loka
öllum „smugum“ heimshafanna.
Hins vegar er mér ekki kunnugt
um að þeir hafí tekið upp þá stefnu
og sett hana fram á alþjóðavett-
vangi.
Svalbarði
Verndarsvæðið við Svalbarða er
allt annars eðlis. Með Svalbarða-
samkomulaginu eftir fyrri heims-
styijöld fengu Norðmenn aðrar
þjóðir til að fallast á lögsögu sína
yfir auðlindum eyjarinnar á landi
og í allt að 4 rnílur út frá strönd-
inni. Árið 1977 færðu Norðmenn
einhliða út þessar fjórar mílur í 200
mílur og töldu það eiga stoð í þróun
hins alþjóðlega hafréttar. Þeir við-
urkenna þó að lagaheimildin er að
minnsta kosti ekki ótvíræð. Flestar
aðildarþjóðir að Svalbarðasam-
komulaginu hafa þó í reynd („de
facto“) hlítt lögsögu Norðmanna á
svæðinu með því að taka við kvótum
sem Norðmenn hafa úthlutað þeim
í samræmi við veiðihefðir þeirra á
svæðinu. Tilraunir portúgalskra og
spænskra útgerðarmanna til að
bijóta þetta á bak aftur 1986-’87
runnu út í sandinn og síðan hafa
Norðmenn framfylgt lögsögu á
svæðinu átakalítið. Vonir þeirra
stóðu til þess, að með því móti
áynnu þeir með tímanum lögsögu
sinni hefð.
Norðmenn og Rússar telja nauð-
synlegt að halda uppi stjórn fisk-
veiða þarna til þess að heildarstjórn-
un fiskveiðanna á Norður-Atlants-
hafi og í Barentshafi fari ekki úr
böndunum, þar eð fiskigöngurnar
fari um allt þetta svæði og stoppi
ekki við nein landamæri.
Norðmenn veigra sér við að
stöðva skip á þessu svaéði og færa
til hafnar, vegna þess að þeir eru
ekki vissir um að norskur dómstóll
teldi sig hafa lögsögu
í málinu. Hann gæti
vísað því frá á þeim
forsendum að fiskveiði-
lögsagan við Svalbarða
Byggist á alþjóðlegu
samkomulagi en ekki
norskum lögum. Kom-
ist erlendar þjóðir hins
vegar upp með veiðar
þar, hrynur grundvöll-
urinn undir stjórnun
fiskveiða á svæðinu
öllu. Á þeim forsendum
telja þeir verulegar lík-
ur á að þeir mundu
vinna mál, sem hafið
yrði gegn þeim, fyrir
Alþjóðadómstólnum í Haag. Eru nú
uppi háværar raddir í Noregi um
að nú séorðið tímabært, m.a. vegna
ögrana íslendinga, að láta á þetta
reyna. Hótunin um kæru til Al-
þjóðadómstólsins er því ólíkleg til
að hafa þau áhrif að þrýsta á Norð-
menn til samninga.
Réttur íslendinga
En hver er þá réttur íslendinga
til fiskveiða þarna? íslendingar und-
irrituðu ekki Svalbarðasamkomu-
lagið fyrr en í apríl núna um dag-
inn. Þeir höfðu ekki uppi nein mót-
mæli né nokkurn málatilbúnað
1977 þegar Norðmenn lýstu yfir
200 mílna lögsögunni. Ekki heldur
1986-’87 þegar Spánveijar og
Portúgalar voru með aðgerðir á
svæðinu. Og þótt réttur Norðmanna
sé ekki ótvíræður er vafasamt að
það skapi okkur nokkurn rétt. Ef
nágranni minn hefur byggt við-
byggingu við húsið sitt án þess að
fara með það fyrir byggingarnefnd
og auk þess liggur vafi á um lög-
mæti þinglýsingar á eigninni, getur
það gefið mér rétt til að kæra hann.
En það gefur mér ekki rétt til að
bijótast inn hjá honum og fjarlægja
það sem ég helst girnist af innbúinu.
Hver verður þá krafa íslendinga
nú þegar þeir loksins ætla að viður-
kenna Alþjóðadómstólinn í Haag
sem verndara smáþjóðanna? Ætla
Það væri sneypa fyrir
_ >
Islendinga, segir Olafur
Hannibalsson, að leita
á náðir Alþjóðadóm-
stólsins til að rífa niður
það sem þeir hafa
byggt upp.
þeir að krefjast þess að að einhliða
lögsaga Norðmanna yfir Svalbarða-
svæðinu verðir lýst ógild, þannig
að svæðið verði aftur opið haf, fyr-
ir spánska, pörtúgalska, íslenska
togara og raunar allra þjóða kvik-
indi — vissulega að ógleymdum tog-
urunum frá Belize, Dóminíska lýð-
veldinu, Möltu og Kýpur — sem þá
gætu farið þarna inn og hreinsað
upp svæðið óáreittir á tveimur,
þremur árum? Og í raun gert allar
verndaraðgerðir á Norður-Atlants-
hafssvæðinu tilgangslausar og
marklausar. Er þessi þá orðin
stefna íslendinga í hafréttarmálum
og um vísindalega vernd fiski-
stofna? Eða ætlum við að gera kröfu
um aðild að stjórnun svæðisins og
kvóta úr fiskistofnunum? Og þá
með hvaða rökum? Þeim, að togar-
arnir okkar fóru stundum nokkra
túra fyrir þremur, fjórum áratugum
norður að Bjarnarey og allt austur
í Hvítahaf á sama tíma og breskir
og þýskir togarar voru á miðunum
hér heima? Ætlum við að gera hefð-
arréttinn að okkar röksemdum —
og það á jafnhæpum forsendum og
hér eiga við? Og hvaða afleiðingar
hefur það fyrir okkur sjálfa?
Eða ætlum við að segja bara
sannleikann jafn óskemmtilegur og
hann er? Að á árunum síðan við
fengum óskoraða lögsögu yfir 200
nn'lunum höfum við Islendingar
byggt upp einn öflugasta, tækni-
væddasta og nýtískulegasta fisk-
veiðiflota í heimi — miklu öflugri
en þann flota íslenskan og útlend-
Belize
Dóminíska lýðveldið
Kýpur
Malta
an, sem við á dögum þorskastríð-
anna sökuðum um rányrkju — og
nú eigum við ekki fisk til að standa
undir vöxtum og afborgunum af
þessum flota; viljið þið gera svo vel
að láta okkur hafa kvóta til frekari
rányrkju á ykkar fiskislóð?
Til viðbótar þessum flota séum
við nú önnum kafnir við að kaupa
fyrir slikk af kanadískum bönkum,
þau skip sem búin eru að leggja í
rúst fiskimiðin við meginland Am-
eríku og Nýfundnaland, útbúum
þau með flöggum Belize, Möltu,
Kýpur og Dóminíska lýðveldisins
og sendum þau á fiskislóð nágranna
okkar, hvar sem nokkur minnsti
vafi leiki á lagalegu réttmæti þeirra
verndaraðgerða, sem þeir hafa beitt
sér fyrir.
Auglýst eftir stefnu
íslensk stjórnvöld hljóta að hafa
einhveija skynsamlegri pólitík en
þetta. En hver er hún? Þau hljóta
að hafa eitthvað fram að færa, sem
sýnir fram á rétt íslendinga á þess-
um hafsvæðum fremur en hæpinn
rétt annarra þjóða. Þau rök hafa
hins vegar mér vitanlega ekki kom-
ið fram í málinu. Hér með er aug-
lýst eftir þeim.
Það kann að vera að einhvern
tíma hefðu ótímabærir úrskurðir
Alþjóðadómstólsins getað stöðvað
framvindu og þróun alþjóðahafrétt-
arins. En nú hlýtur dómurinn að
byggjast á hafréttinum eins og
hann liggur fyrir, m.a. fyrir atbeina
íslendinga. Er þá ekki líklegra að
dómurinn telji það fremur í anda
laganna að loka öllum „smugum",
og að viðurkenna einhliða yfirlýst
fiskverndarsvæði, en að binda sig
kirfilega við bókstafinn? Öllum
sæmilega skynsömum mönnum er
ljóst, að ef stjórnun á fiskimiðum
heimshafanna á að bera árangur,
þá verður hún að vera algjör og
án undantekninga. „Smugurnar"
eru galli í lagaverkinu, sem Alþjóða-
dómstóllinn gæti ákveðið að þyrfti
að leiðrétta. Það væri sneypa fyrir
íslendinga, eftir það sem á undan
er gengið, að enda sinn feril með
því að leita á náðir Alþjóðadóm-
stólsins til að rífa niður það sem
íslendingar hafa byggt upp allt frá
lagasetningunni 1948 um vísinda-
lega verndun fiskimiða — og tapa
því máli. Og raunar eins þótt þeir
ynnu það með hártogunum ein-
hverra lagaparagraffa — ef það
hefði ekki annan árangur í för með
sér en að leggja þannig í rúst fisk-
verndarsvæði, sem aðrar fiskveiði-
þjóðir Evrópu hafa sætt sig við.
Þannig lítur þá málið út frá mín-
um bæjardyrum séð. Verði þess,
samt sem áður krafist að ég fari í
stríðið, þótt föðurlandið hafi að
mínu áliti rangt fyrir sér, þá mót-
mæli ég því að þurfa jafnframt að
beijast undir fána Belize, Kýpur,
Möltu og Dóminíska lýðveldisins —
eða sjóræningjafánanum — og geri
á móti þá lágmarkskröfu til ís-
lenskra stjórnvalda, að þau leggi
rökin fyrir rétti íslendinga á borðið.
Höfundur er stóribróðir
utanríksiráðherra, en staddurí
Ósló um þessar mundir.
r
Tékkaábyrgð
Bankakort
7/7 viðskiptavina Búnaðarbanka, Landsbanka og sparisjóöa:
Eins og kom fram viö upphafskynningu á Debetkortum, átti tékkaábyrgð Bankakorta
aö falla úr gildi 1. júlí 1994. Nú hefur verið ákveðið að tékkaábyrgð tengd Bankakortum
verði í gildi til næstu áramóta. Tékkaábyrgð gildir þó ekki fyrir Bankakort með útrunninn gildistíma.
7/7 viðskiptavina íslandsbanka:
Reglur um tékkaábyrgð íslandsbanka verða óbreyttar fram til næstu áramóta.
Ákvörðun þessi er tekin til að firra þá tékkareikningseigendur óþægindum, sem enn hafa ekki fengið
Debetkort, sem er hið nýja tékkaábyrgðarkort.
Nú þegar hefur stór hluti tékkareikningseigenda, eða um 70 þúsund einstaklingar,
fengið Debetkort. Sölu- og þjónustuaðilar hér á landi, sem taka við Debetkortum,
eru rúmlega 1000.
BÚNAÐARBANKL
ÍSLANDS
ISLANDSBANKI
L
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna
n
debet
cakort
FlÖCUIt KOKT I tlNU
SPARISJ OÐIRNIR