Morgunblaðið - 29.06.1994, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MINNINGAR
Er þorandi
að spyrjast fyrir
um launamál?
í ÞVÍ atvinnuástandi
sem ríkt hefur hér á
landi undanfarin ár, eru
mikil tækifæri fyrir
.. hvers konar spillingu.
Þegar samdráttur verð-
ur í þjóðfélaginu og ráð-
stöfunarfé dregst sam-
an kemur það trúlega
fyrst niður á því fjár-
magni sem fólk notar
til þess að njóta hinna
fjölbreyttu „menningar-
auka“ sem boðið er
uppá.
Þegar bjórinn var
leyfður hér á iandi, má
segja að það hafi orðið
bylting í einum menn-
ingarþætti okkar, þ.e. veitingahúsa-
menningunni. Fjöidi veitingahúsa
spratt upp, eins og gorkúlur, út um
allan bæ, án tillits til þess hvort
rekstrargrundvöllur væri fyrir dæm-
inu. Það hefur óneitanlega vakið
furðu mína, eftir allar þær hrakfarir
sem lánastofnanir hafa gengið í
gegnum á undanförnum árum vegna
ógætilegrar útlánastarfsemi, að enn
skuli fást lánsfjármagn til vonlausr-
ar atvinnustarfsemi, í stað þess að
beina þessu fiármagni til gjaldeyris-
skapandi atvinnutækifæra, sem
þjóðfélaginu eru svo mikilvæg, til
raunhæfra bóta á atvinnu- og efna-
hagsástandinu.
' Það sem má segja að sé sam-
merkt með flestum sviðum atvinnu-
lífsins, er að gripið er fyrst til skerð-
inga á launalið rekstursins, um Ieið
og samdráttur verður, eða ef menn
vilja fá meira í eigin vasa.
Verktaki en ekki launamaður
Eitt af því sem margir rekstrar-
aðilar gera, til þess að ná niður
launakostnaði við rekstur sinn, er
að plata ungt og óreynt fólk til þess
að starfa sem verktakar, eða svo-
nefndir „undirverktakar“. Allar þær
„verktakagreiðslur" sem undirritað-
ur hefur orðið var við, eiga það sam-
eiginlegt að vera það lágar að þær
eru langt fyrir neðan að skila þeim
lágmarkslaunum sem heimilt er að
greiða. Þetta er því markviss aðgerð
til þess að hafa af unga fólkinu okk-
ar þau laun sem því ber með réttu,
samkvæmt gildandi kjarasamning-
um.
Þegar svo bætt er
við þessa launaskerð-
ingu allri þeirri rétt-
indaskerðingu sem
fylgir því að vera ekki
skráður sem launa-
maður, er afar ljóst að
í þessari „verktakavit-
leysu“ er verið að leika
ljótan leik, sem trúlega
stangast oft á við lög.
Það er sorglegt að
horfa upp á að fjöldi
ungmenna skuli vera
dreginn út í ’umhverfi
rekstraraðila, án þess
að hafa til þess nokkra
þekkingu. Verða svo
bitbein innheimtu-
aðgerða ríkissjóðs, með tilheyrandi
aukakostnaði, vegna þess að viður-
kenndum leikreglum var ekki fylgt.
Leikreglum sem þetta unga fólks
þekkti ekki og gat því ekki varast.
Ungt og óreynt fólk er
platað, segir Guðbjörn
Jónsson, til að starfa
sem verktakar eða und-
irverktakar, sem oft
skila ekki lágmarks-
launum.
Það er vissulega gagnrýnivert að
opinberir aðilar skuli stuðla að þess-
um framgangi, með útdeilingu
rekstrarleyfa, þ.e. virðisaukaskatts-
númera, til aðila sem enga þekkingu
hafa á rekstrarmálum, og hafa eng-
an aðila sér við hlið sem slíka þekk-
ingu hefur, og gæti borið ábyrgð á
rekstrinum að þessu leyti. Til hvers
er þá menntun bókhaldsmanna, við-
skipta- og rekstrarfræðinga, ef eng-
an með slíka kunnáttu þarf til rekst-
urs fyrirtækis?
Annar þáttur, sem ekki síður er
alvarlegur, er sú árátta sumra sem
reka fyrirtæki, að greiða svokallað
„jafnaðarkaup" fyrir alla vinnu. Það
kaup er yfirleitt mun lægra en yfir-
vinnukaup, en svolítið hærra en dag-
vinnukaup. Gallinn á þessu er bara
sá, að flestir sem vinna á slíkum
Guðbjörn Jónsson
í

í OKKAR HÖNDUM
ER VARAN ÖRUGG
SEHDIBIÍASrÓDIIV Hf
C25050
Borgartúni 21 105 Reykjavík fax 625050
launum, vinna meirihluta vinnutíma
síns í yfirvinnutíma, þ.e. á kvöldin
og um helgar. Launaskerðing er því
veruleg í flestum tilvikum. Jafnaðar-
kaup er heldur ekki til í neinum kja-
rasamningum.
Þriðja atriðið til lækkunar eðlilegs
launakostnaðar er svo að greiða
vinnu sem eingöngu er framkvæmd
á kvöldin og um helgar, með dag-
vinnukaupi að viðbættu svonefndu
vaktaálagi. Þetta er að sjálfsögðu
alrangt, og enn ein leiðin til þess
að hafa réttmæt laun af launafólki.
Þegar litið er til þess að launataxt-
ar hér á landi eru það lágir að laun
almenns verkafólks duga ekki til
framfærslu, er það atvinnurekend-
um til mikils vansa að vera með slíka
skollaleiki, til þess að lækka launin
enn frekar.
Ef þú kvartar verðurðu rekin
Að standa þétt saman um rétt-
inda- og kjaramál, er hlutur sem
tvær kynslóðir íslendinga hafa ekki
þurft að glíma við, þ.e. það unga
fólk sem nú er að koma út á vinnu-
markaðinn og foreldrar þess.
Atvinnuframboð hefur verið slíkt,
að launamaðurinn hefur verið í hlut-
verki þess sem velur, en vinnuveit-
andinn í hlutverki þess sem selur.
Þannig hefur launamaðurinn í raun
getað valið úr þeim atvinnurekend-
um sem hann vildi vinna hjá.
Nú er þessari stöðu snúið við,
með viðvarandi atvinnuleysi. Nú er
það launamaðurinn sem er kominn
í hlutverk seljandans. Hann þarf að
sannfæra atvinnurekandann um að
hann sé akkúrat rétti aðilinn í starf-
ið. Þetta er hlutverk sem tvær kyn-
slóðir íslendinga kunna ekki og er
eitt af þeim vandamálum sem fólk
á vinnumarkaðinum þarf að glíma
við, ásamt því að skynja styrk sam-
stöðunnar, til þess að standa vörð
um grundvallarréttindi sín.
Þetta ástand á vinnumarkaði hef-
ur framkallað ástand sem ég hef
kallað „hræðslu- og ógnunar-
ástand". Þar er alið á þeirri hræðslu
hjá launamanninum, að ef hann
kvarti yfir launum eða aðbúnaði
verði hann bara rekinn. Þetta er
afar dapurlegt, með tilliti til þess
að þetta bitnar mest á unga fólkinu,
sem hvorki hefur reynslu né þekk-
ingu á félagslegum réttindum sínum
og verður því of oft fórnarlömb
þeirra misvitru manna sem slíkum
aðferðum beita. Gegn þessu þarf að
vinna markvisst og hratt, svo þessi
vinnubrögð eitri ekki um of hugsana-
gang unga fólksins okkar, eða þeirra
sem í slíku lenda.
Vakandi athygli
Vert er að hvetja alla sem þessi
mál snerta, til þess að leita upplýs-
inga um réttarstöðu sína, hjá því
stéttarfélagi sem sér um samninga
fyrir viðkomandi starfsgrein. Ef for-
ráðamenn ungmenna hafa vakandi
athygli í þessum málum er trúlega
hægt að koma í veg fyrir tjón af
þessum sökum. Vert er að hvetja
fólk til þess að draga ekki of lengi
að leita upplýsinga um sín mál, því
mikið er um að atvinnufyrirtæki
skipti um rekstraraðila og kennitölu.
Við slík umskipti er liklegt að réttur
tapist, ef ekki hefur verið brugðist
við áður en starfsemi hætti. Dragið
því ekki of lengi að leita svara við
spurningum um réttarstöðu í launa-
og kjaramálum, annaðhvort ykkar
sjálfra eða ungmenna á ykkar veg-
um.
Höfundur er skrifstofumaður.
ANTON
SIG URÐSSON
+ Anton Sigurðs-
son var fæddur
á Seyðisfirði sonur
hjónanna Alex-
öndru Alexanders-
dóttur og Sigurðar
Þorsteinssonar í
Bjargholti. Hann
lést í Reykjavík 21.
júní síðastliðinn. Al-
bróðir hans er Einar
Sigurðsson járn-
smiður, hálfsystkin
sammæðra Sigur-
laug Sigurjónsdótt-
ir, Agúst Sigurjóns-
son og Sigurbjörn
Siguijónsson, sem öll eru látin
fyrir nokkrum árum, og hálf-
systir samfeðra Oktavía Sig-
urðardóttir, látin fyrir alllöngu.
Anton ólst upp á Seyðisfirði
fram um tvítugsaldur en vann
eftir það lengst af verkamanna-
vinnu syðra, m.a. á Keflavíkur-
flugvelli, við fiskvinnslu í Vest-
mannaeyjum og hjá Skipaút-
gerð ríkisins við Reykjavíkur-
höfn. Útför hans fer fram frá
Fossvogskapellu í dag.
ANTON Sigurðsson var röskleika-
maður til vinnu þegar hann vildi
það við hafa, en framan af ævi tóku
Iífsnautnir oft á tíðum toll af starfs-
þrekinu. Það átti sjálfsagt sinn þátt
í að hann festi aldrei ráð sitt þó
honum þætti alla tíð gaman að hjala
við konur og þeim við hann. Á síð-
ari árum var Anton stakur reglu-
maður, en öryrki vegna slyss. Hann
vann samt í allmörg ár fyrir verka-
mannafélagið Dagsbrún.
Þeir sem þekktu
Anton Sigurðsson sem
ungan mann minnast
þess hve glæsilegur
hann var, hávaxinn og
kraftalegur, dökkur á
brún og brá. Litaraftið
hafði breyst á síðari
árum, en enn var hann
mikill á velli og róm-
sterkur. Hann var oft
á ferli um bæinn, ekki
síst á þeim árum sem
hann vann hjá Dags-
brún og vafalaust
mörgum eftirminnileg-
ur, því að hann var
ófeiminn að taka menn tali og gerði
ekki mannamun, lá hátt rómur og
var ræðinn og gamansamur.
Anton var tryggur vinum og
frændum og var gott til vina og
kunningja. Ungum frændsystkinum
þótti viðburður þegar Toni frændi
kom í heimsókn, því að oft hafði
hann smágjafir meðferðis, og hann
ræddi við börnin á jafnræðisgrund-
velli, gerði að gamni sínu og talaði
hærra en aðrir menn. Anton var
frábitinn hvers konar tildri og við-
höfn og hefði vísast þótt lítil þörf
á því að hans væri minnst í dag-
blaði, en þessar línur eru settar á
blað til að þakka fyrir skemmtilegar
samverustundir. Tilveran verður
dálítið fátæklegri þegar ekki er
lengur von á Tona í heimsókn né
heldur á maður von á því að vera
ávarpaður með hans sterku raust
og spurður tíðinda skáhallt yfir
Laugaveginn.
Vésteinn Olason.
JÓN FRÍMANNSSON
+ Jón Frímann Frímannsson
fæddist á Stóru-Reykjum í
Flókadal 12. mars 1913. Hann
lést á Sjúkrahúsi Siglufjarðar
6. júní síðastliðinn og fór útför
hans fram frá Siglufjarðar-
kirkju 10. júní.
ER MÉR barst sú frétt, að Jón
mágur minn væri látinn, reikaði
hugrinn ósjálfrátt til bernsku og
unglingsáranna í Skagafirði og
Siglufirði.
Fáir eru mér minisstæðari en Jón,
frá þessum árum, hann var alltaf
svo gamansamur, en jafnframt
traustur persónuleiki, sem ég bar
alltaf mikla virðingu fyrir. Ég kynnt-
ist Jóni fyrst um 1940 er systir mín
Auður og hann hófu búskap og giftu
sig. Mér er minnisstætt þegar hann
byggði þeim lítið heimili stofu og
eldhús, sem viðbyggingu við bæinn
okkar á Undhóli í Oslandshlíð. Efniv-
ið fékk hann úr húsi, sem hann
keypti til niðurrifts að Saurbæ í
Kolbeinsdal og flutti hann efnið að
Undhóli. Hann var mjög góður smið-
ur og hagsýnn. Var unun að sjá hve
allt lék í höndum hans. Að þessu
verki vann hann að mestu einn og
vandaði hann til þess eins og kostur
var. Ég minnist ferðanna inn í Kol-
beinsdal með Jóni, er hann var að
vinna þar, og að smíði þessa litla
heimilis. Hann var alltaf að segja
mér frá ýmsu skemmtilegu eða
spennandi, sagnir um Hreðuklettinn
uppi í fjallinu ofan við Saurbæ, sagn-
ir af Barðs Gátt o.fl. og mér fannst
alltaf ævintýralegt að heyra hann
segja frá.
Ég á margar góðar minningar um
Jón, bæði frá þessum tíma og síðar,
er við áttum tíma saman á Siglu-
firði. Hann var sannur vinur. Því
miður kom síðar langur tími er við
vorum mjög fjarri hvor öðrum, en
leiðir okkar lágu saman, síðast fyrir
þremur árum, þá kom hann alltaf á
móti mér með sínu hlýja brosi og
glettni í augum. Viðmót hans var
sérstaklega aðlaðandi og ailtaf var
hann reiðubúinn að rétta hjálpar-
hönd, ef til hans var leitað og oft
kom sú hjálparhönd óumbeðin.
Jón Frímannsson var Fljótamaður
í húð og hár, fæddur þar, og ólst
upp, elstur 16 systkina hjá foreldrum
sínum að Austara-Hóli í Flókadal.
Auðvitað var hann kallaður Nonni
eins og allir góðir Jónar á íslandi
og þekktu flestir hans kunningjar
hann með því nafni.
Fyrir tilstilli Jóns dvaldi ég nokk-
urn tíma á heimili foreldra hans að
Austara-Hóli og fékk því að kynnast
föður hans Frímanni Guðbrandssyni
og konu hasn Jósefínu og mörgum
af systkinu. Þetta er mér en minnis-
stæður tími. Þessi kynni af fjölskyldu
hans staðfestu enn frekar, á hve
traustum grunni hann stóð sem per-
sóna. Þetta stóra heimili, sem hann
kom frá, var bæði skemmtilegt og
traust.
Jón og Auður bjuggu fyrst á
Undhóli, en fluttu síðar út í Fljót,
og voru meðal annars að störfum
að Barði í Fljótum og síðar að
Hraunum. Að lokum lá svo leiðin til
Siglufjarðar þar sem þau hafa búið
í áratugi.
Jón stundaði ýmis störf, sem ég
kann ekki að rekja til hlítar. Þó man
ég að hann starfaði við byggingu
Skeiðsfossvirkjunar, en lengst af
mun hann hafa starfað á vegum SR
á Siglufirði. Hann lifði síldarævin-
týrið eins og það var í raun - þá
var Siglufjörður stór bær. Ég sá
aðeins endinn á því, en ég get hugs-
að mér, hve vel Jón hefur notið sín
í því umhverfi þegar spennan ríkti
og hlaðin skip komu til hafnar dag
eftir dag.
Jón og Auður eignuðust fimm
börn, sem öll eru uppkomin. Þau eru
Pála Hólmfríður, Alfhildur Hjördís,
Dagbjört, Birgir og Guðbrandur. Þau
hafa erft marga góða kosti frá föður
sínum, sem nú er horfinn. Ég sendi
þeim Auði systur minni innilegustu
samúðarkveðjur vegna fráfalls Jóns
Frímannssonar og bið guð að styrkja
þau í hinum mikla harmi er sækir
þau nú heim.
En munum alltaf: „Hann skildi
eftir ljós í ganginum," gangi lífsins,
sem við öll förum um. Þar verður
alltaf birtan og hlýjan, sem fylgdi
honum.
Jóhannes Gísli Sölvason.