Morgunblaðið - 24.09.1994, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 24. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Gleymdist að varð-
veita hópa fólks
Yeremei Aipin frá sjálfstjómarhéraðinu
Khanty-Mansíyskíy í Síberíu var fulltrúi
samtaka rússneskra minnihlutaþjóða á
ráðstefnu frumbyggja norðursins sem
haldin var í Reykjavík í vikunni.
aðarhættimir þeir sömu
og verið hafa í aldir.“
Fulltrúi Jeltsíns
YEREMEI Aipin frá sjálfstjórnar-
héraðinu Khanty-Mansíyskíy í Síb-
eríu er af þjóð frumbyggja, Khanty,
sem býr á svæði í Síberíu sem
markast af ánum Ob og írtysh.
Fæðingarþorp hans stendur við ána
Agan, sem rennur í Ob. Hann
stundaði nám í Gorkí-bókmennta-
stofnuninni í Moskvu og útskrifað-
ist þaðan með láði. Eftir hann liggja
nokkur ritverk, m.a. um þjóð hans
en um hana hafði aldrei áður verið
skrifað. Aipin sneri heim að námi
loknu og helgaði líf sitt baráttunni
fyrir varðveislu einkenna og menn-
ingar smáþjóða norðurhéraða Rúss-
lands. Valdist hann til Æðstaráðs-
ins 1989 og síðar á rússneska þing-
ið.
„Við erum ein rúmlega eitthundr-
að þjóða sem búa í Rússlandi en í
norðurhéruðunum eru opinberlega
taldar vera 29 þjóðir. Khantyar eru
22.000 manna úgrísk veiðimanna-
þjóð með sitt eigið tungumál. Við
höfum framfæri af hvers kyns veiði-
skap, ræktum hreindýr, stundum
lítilsháttar sjalfsþurftarbúskap og
hrossarækt. í aldanna rás höfum
við lifað af landinu og samlagast
náttúrunni."
„Þess vegna varð veruleg röskun
og margs konar vandamál því sam-
fara er gaslindir fundust í Khanty-
Mansíyskíy árið 1953 og olía 1961.
Um 60% landsins er undirlagt undir
þennan iðnað og frumbyggjamir
voru því sviptir stórum veiðisvæðum.
hjjárlög héraðsins eru þau næst-
hæstu í Rússlandi enda koma um
80% af gjaldeyristekjum landsins frá
þessu héraði. Khanty-þjóðin hefur
ekki aðlagast iðnaðinum. Henni er
ekki í blóð borið að lifa og starfa
eftir klukku og enn síður að vinna
vaktavinnu. í aðal atriðum em lifn-
Aipin hefur verið
sérstakur fulltrúi Jelts-
íns Rússlandsforseta í
Khanty-Mansíyskíy og
er varaformaður samtaka rúss-
neskra minnihlutaþjóða í norður-
héruðum Rússlands, sem stofnuð
vora árið 1990. „Tilgangur samtak-
anna er að endurreisa þessar þjóðir
og menningu þeirra. Það er í þágu
allrar rússnesku þjóðarinnar að það
sé gert. Þessar þjóðir hafa sín
sterku sérkenni sem mótast hafa
af lifnaðarháttum þeirra í harðn-
eskjulegri náttúru um aldir.“
„Ég hef aldrei getað skilið and-
stöðuna gegn því að varðveita sér-
kenni frambyggja, fjölda smáþjóða
með einstaka arfleifð, þegar haft í
huga hvað vísindamenn leggja mik-
ið á sig til þess að varðveita öll
afbrigði dýra og jurta. Þeim hefur
gleymst, á sama tíma, að varðveita
heilu hópa fólks.“
Mikilvægi tungumálsins
„Khanty-þjóðin á það sameigin-
legt með íslensku þjóðinni að það
fer eftir því hvort henni tekst að
varðveita tungu sína og menningu
hvort hún lifír af. Það er okkar brýn-
asta viðfangsefni og okkur hefur
orðið nokkuð ágengt að undanfömu
enda möguleikamir miklu meiri nú
en áður. Það ríkja allt önnur viðhorf
í dag gagnvart málefnum rúss-
neskra minnihlutaþjóða en fyrir
tveimur áratugum eða svo. Þá höfðu
minnihlutaþjóðirnar ekki með sér
nein samtök en það hefur breyst.
Afstaða Jeltsíns forseta er jákvæð
og hann hefur gefíð út tilskipanir
um sérstöðu landa
minnihlutaþjóðanna.
Þá eigum við málsvara
í stjómkerfinu. Asamt
mér eru til að mynda
fimm aðrir fulltrúar
minnihlutaþjóða í neðri
deild rússneska þings-
ins, Dúmunni."
Að sögn Yeremeys
Aipins búa 1,3 milljónir
manna í Khanty-
Mansíyskíy en þar af
era frambyggjar,
Khantyar, einungis
rúmlega 1%. Langflest-
ir íbúanna era Rússar.
„En þeir virðast álíta
að velja beri fulltrúa héraðsins úr
röðum frambyggja. Við kosningam-
ar til Dúmunnar hlaut hann stuðning
þeirra. „Ég var eini frambjóðandinn
úr röðum frumbyggja. Það hefur lík-
lega háð mótframbjóðendum mínum
fjórum, að þeir vora allir fulltrúar
stórra olíufyrirtækja."
Aukinn stöðugleiki
Aðspurður sagði Aipin, sem til-
heyrir stjórnmálafylkingunni Val-
kostur Rússlands, stærsta þing-
flokknum, að ástandið í rússneskum
stjómmálum færi batnandi. Stöðug-
leiki ykist og Jeltsín forseti væri
traustur í sessi. „Ég kýs að segja
eins og Míkhaíl Gorbatsjov var svo
tamt að segja, að þróunin sé í rétta
átt. Það má segja um íbúa Rúss-
lands að þeir deila sömu grundvall-
ar manngildum og aðrar þjóðir. Á
sínum tíma, árið 1917, var ákveðið
að snúa lífselfunni við, þannig að
hún rynni í öfuga átt við það sem
henni var eðlilegt. Núna er hún að
leita í sinn rétta farveg aftur. Því
hefur fylgt ýmsar aukaverkanir en
ekki var við öðru að búast.“
„Norðurbúum þykir vænt um
athygli annarra manna. Við höfum
notið þeirrar athygli sem við höfum
fengið hér á íslandi og erum þakk-
látir íslensku ríkisstjórninni fyrir
að greiða götu okkar hingað. Hér
líður okkur eins og við séum heima.
Hér líður okkur vel,“ sagði Aipin
að lokum.
Yeremei Aipin
Söfn sameinast í Þjóðarbókhlöðu
Hátt í milljón
bækur undir
sama þaki
Einar Sigurðsson
ijátíu og sjö áram
eftir þingsályktun
Alþingis um sam-
einingu Háskólabókasafns
og Landsbókasafns hillir
undir að söfnin fái sameig-
inlegt húsaskjól í Þjóðar-
bókhlöðu. Nýja safniÁ heit-
ir Landsbókasafn íslands
— Háskólabókasafn og
varðveitir fullskipað hátt í
milljón innlendra og er-
lendra rita. Ótalin era önn-
ur gögn og þjónusta tengd
starfsemi nútíma bóka-
safns.
Einar Sigurðsson, ný-
skipaður landsbókavörður,
segir skyldur stofununar-
innar fjölbreyttar. „Um er
að ræða hefðbundnar
skyldur þjóðbókasafns, þ.e.
söfnun, varðveislu og
skráningu íslenskra gagna. Safnið
hefur víðtækar skyldur við al-
menning í Iandinu, þ.á.m. að veita
þjónustu í þágu atvinnuvega,
stjómssýslu, rannsókna, lista- og
menningarmála almennt. Á sama
hátt leysir safnið af hólmi Há-
skólabókasafn og hefur því sér-
stökum skyldum að gegna við
Háskóla íslands."
„Safnið verður langstærst ís-
lenskra bókasafna og með vissum
hætti móðursafn. Haldið er uppi
tölvuvæddri samskrá rita, öðram
söfnum veitt skráningarþjónusta
í vissum mæli, stuðlað að sam-
ræmingu starfshátta og látin í té
fagleg ráðgjöf án þess þó að
skerða sjálfstæði safnanna. Stutt
er við símenntun, þ.á m. endur-
menntunarstarf í Háskólanum og
flarkennslu.
— Hvers konar aðstaða verður
í safninu ?
„Beinn aðgangur verður að
hluta efniskostsins. Lessætum og
bókum verður fléttað saman. Ekki
er hins vegar beinn aðgangur að
þjóðdeild. Þar er hefðbundinn
lestrarsalur. Þá er í safninu hand-
ritadeild með minni lestrarsal,
handritageymsla og rammgerð
öryggisgeymsla fyrir mestu verð-
mæti safnsins. Þar fyrir utan er
gert ráð fyrir sýningarsal, fyr-
irlestrarsal og veitingaaðstöðu,"
segir Einar.
Hann segir hlutverk safnsins
taka mið af miklum vexti í upplýs-
ingum og þekkingarflæði. „Þróun
upplýsingatækni og ijarskipta er
mjög hröð. Við búum við sífellt
flóknara samfélagskerfi og al-
mennt séð fer mikilvægi vísinda-
legrar þekkingar vax-
andi. Starfsemin bygg-
ir ekki aðeins á að-
fengnum ritum og öðr-
um gögnum sem vistuð
eru í safninu heldur er
einnig um að ræða aðgengi að
upplýsingum með fjarskiptum. Ég
tala því stundum um „bókasafn
án veggja“.“
— A hveiju byggist tölvuvæð-
ing safnsins ?
„Þegar byijað var að huga að
byggingunni voru tölvur svo að
segja óþekktar á bókasöfnum. Því
þurfti að endurskoða ýmsar for-
sagnir eftir að framkvæmdir voru
hafnar. Tölvukerfí var tekið í notk-
un í núverandi söfnum árið 1991
og kallað Gegnir. Skráning í kerf-
ið er nú langt komin. Gegnir kem-
ur einnig að góðum notum við
útlán, innkaup rita, millisafnalán
og tímaritahald. Hátt á annað
hundrað einkatölvur verða keyptar
fyrir starfsmenn og notendur. Við
sum lessætin verða því tölvur til
afnota fyrir gesti. Notkun geisla-
► Einar Sigurðsson, nýráðinn
landsbókavörður, er fæddur 10.
apríl 1933 í Gvendareyjum á
Breiðafirði. Hann er stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1955 og cand. mag. í íslenskum
fræðum frá Háskóla Islands
árið 1963. Jafnframt stundaði
hann nám til fyrsta og annars
stigs í bókasafnsfræði við Há-
skóia íslands árin 1959 og 1960.
Hann átti nokkurra mánaða
námsdvöl í Reading í Englandi
árið 1966 og við Kaliforníu-
háskóla í Los Angeles 1983.
Einar var styrkþegi við
Handritastofnun Islands 1963
til 1964, bókavörður við Há-
skólabókasafn frá 1964 og há-
skólabókavörður frá 1974.
Hann hefur síðustu tvö og hálft
ár alfarið unnið að sameiningu
Háskóla— og Landsbókasafns.
Stundakennari var Einar í
bókasafnsfræði 1965 til 1977 og
hafði umsjón með náminu síð-
ustu árin. Eiginkona Einars er
Margrét Anna Sigurðardóttir
deildarstjóri á skrifstofu Rík-
isspítala. Þau eiga þijú upp-
komin börn.
diska (CD-ROM) með skrám eða
fullum texta var tekin upp fyrir
allmörgum áram. Þriðji liður í
tölvuvæðingu byggist á fjarskipt-
um. Tölvuleit svokölluð er notuð
til að sækja upplýsingar í gagna-
banka erlendis."
— Hvemig verður fiutningi
safnanna háttað ?
„Farin hefur verið sú leið að
láta kjallarann hafa forgang. Hann
var nánast fylltur með þéttiskápum
á rennibrautum. Með því
móti nýtist rými um tvö-
falt betur en með venju-
legum föstum hillum.
Hafíst var handa um að
flytja í skápana í bytjun
ársins. Látlaust hefur verið unnið
að hinum ýmsu þáttum bygging-
arframkvæmdanna. Nú er búið að
leggja öll gólfefni. Gengið hefur
verið frá milliveggjum og unnið er
að því að setja upp hillur á efri
hæðimar."
— Hvernig hefur verið að vinna
að undirbúningnum ?
„Allur undirbúningur hefur ver-
ið mjög skapandi starf. Hann hef-
ur meðal annars falið í sér að leita
bestu fyrirmynda erlendis, vinna
úr þeim, meta hvað við eigi hér
og skrifa forsagnir fyrir hönnuði.
Stefnt er að því að opna safnið
1. desember. Þá á flutningum að
vera að mestu leytið lokið og safn-
ið í meginatriðum komið í rekst-
ur. En auðvitað verður eitthvað
eftir í frágangi búnaðar og við
uppsetningu á ritakosti.“
Verður þjóð-
og móður-
bókasafn