Morgunblaðið - 26.11.1994, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
M
LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1994
J
H
KRAKKAR!
Opið hús
og afmæl-
isganga
um Elliða-
árdalinn
OPIÐ hús verður í risi Ferða-
félags íslands í Mörkinni 6
(austast v. Suðurlandsbraut)
sunnudaginn 27. nóvember
kl. 14-17 í tilefni 67 ára af-
mælis félagsins.
Þar má m.a. sjá myndir úr
ljósmyndasamkeppni sem fé-
lagið efndi til í fyrra í sam-
vinnu við Jöklarannsóknarfé-
lagið, ísalp og ferðaklúbbinn
4X4. Þar verður nýtt líkan er
sýnir hina vinsælu gönguleið
um „Laugaveg" óbyggðanna.
Stutt fjölskylduganga verð-
ur í boði með brottför frá
Mörkinni 6 kl. 14. Ekið verður
að Árbæ og gengið þaðan um
Elliðarárdal að Mörkinni
(1-1,5 klst. ganga). Ekkert
þátttökugjald. Allir eru vel-
komnir í gönguna og í opna
húsið, félagar sem aðrir.
Á skrifstofunni verður
kynnt Árbók ferðafélagsins
1994: Ystu strandir norðan
Djúps (Um Kaldalón, Snæ-
fjallaströnd, Jökulfirði og
Strandir).
AÐSEIMDAR GREINAR
Jákvæð þjóðemishyggja
ísland frammi fyrir Evrópusambandinu
— Síðari grein
í ESB-STRÍÐINU sem nú geisar
í Noregi er „fullveldi þjóðarinnar“
meginhugtak, hugtak sem einkum
nei-menn nota óspart. Það virðist
nýtast þeim allvel til að safna fólki
til andstöðunnar. Já-menn vilja lítið
um það hugtak tala, en vara þeim
mun meira við „þjóðernishyggju".
Hvernig lítum við hér heima á
fullveidi íslendinga og íslenska þjóð-
ernishyggju á þessum síðustu tím-
um?
Jón Baldvin sagði hér um kvöldið
í útvarpið að þjóðríkin í Evrópu
væru orðin „of lítil“. Vilhjálmur
Egilsson ritar svo: „Fullveldishug-
takið hefur verið að breytast ... Á
21. öldinni snýst fullveldi þjóða um
að eiga aðild að hinni sameiginlegu
ákvarðanatöku." (DV 6. apríl) Of-
annefndir menn eru að vísu ekki.
meðal íslendingar, valdir af handa-
hófí, en sjónarmið þeirra eru út-
breidd í röðum „Evrópusinna". Þá
er það líka ljóst að hugtakið „þjóð-
emishyggja“ selst hér almennt á
lágu verði um þessar mundir á
skoðanamarkaðnum. Til dæmis
heyrast nú ýmsir þekktir mennta-
menn með meiri eða minni leifar
af vinstri lit á sér fara niðrandi orð-
um um íslenska þjóðernishyggju,
bæði í fortíð og nútíð. Sjónvarps-
þættir Baldurs Hermanssonar em
öfgakennt dæmi um þennan tón.
Annars vegar hefur þetta fólk misst
trúna á núverandi
stjórnarhætti lýðveldis-
ins. Hins vegar steypir
það öllum tegundum
þjóðernishyggju í einn
poka og merkingin sem
þeir leggja í pokahug-
takið ákvarðast mjög
af þeirri þjóðernis-
hyggju sem mest ber á
í fjölmiðlum þessi miss-
erin, þ.e. í fyrrverandi
Sovétríkjunum og
Júgóslavíu þar sem
þjóðremba leiðir nú til
mikilla hörmunga.
Þjóðernishyggjan í
íslandssögunni
i*
Hvaða þörf er á að púkka upp á
íslenskt þjóðríki og fullveldi og hvert
er gildi þjóðernishyggjunnar?
Mig langar að hugleiða spurning-
arnar ögn í fortíð og síðan í nútíð.
Á undanfömum tveimur öldum,
öldum kapítalismans, hefur heimur-
inn skipst í efnahagsleg kjarnsvæði
(iðnríki) og svo jaðarsvæði sem
þjóna þeim sem hrávöruframleið-
andi og markaður fyrir unnar vörar.
Ef skoðuð er efnahagsleg staða
íslands fyrir einni öld, um 1890, í
ljósi þessarar heimsþróunar var al-
veg eins líklegt að ísland myndi
þróast á braut líkt löndum eins og
Portúgal, írlandi og Ungveijalandi,
sem urðu efnahagsleg jaðarsvæði
fyrir kjamsvæðin á Englandi og
meginlandinu og kom-
ust ekki á braut sjálf-
styrkjandi þróunar og
iðnvæðingar, eða þá
nýlendusvæði eins og
Kúba og Nýfundna-
land. Kannski er síð-
asta dæmið hentugast
til samanburðar því
landkostir eru mjög lík-
ir og efnahagskerfíð
var á þessum tíma
sambærilegt því ís-
lenska nema hvað Ný-
fundnalendingar stóðu
okkur miklu framar í
Þórarinn sjósókn á 19. öld. Land-
Hiartarson ið var sjálfsstjomamý-
lenda Breta. Á 20. öld
hefur það áfram verið hrávöruút-
flytjandi (fiskur, timbur, járn), ekki
náð sjálfstyrkjandi þróun og iðn-
Verst er fyrir íslend-
inga, segir Þórarinn
Hjartarson, að ákvarð-
anir ESB um efnahags-
mál skila sér flestar
sjálfkrafa yfir í EES.
MUNIÐ EFTIR OKKUR
TANNIOGTUPA
Öll Lionsdagatöl eru merkt:
Þeim fylgir límmiði með Tanna og Túpu og tannkremstúpa.
Allur hagnaður rennur til líknarmála.
væðingu og nú er atvinnulíf þar
næsta veikburða.
Ég hygg að gæfumunurinn liggi
öðru fremur í því að á íslandi um
1890 var komin vel áleiðis sú póli-
tíska sjálfstæðisbarátta þ_ar sem
megin áfangi náðist 1904. í kjölfar
þessa kom hröð atvinnubylting þeg-
ar byggt var upp sjálfstætt atvinnu-
líf. Meginaflgjafi þessarar þróunar
var þjóðernishyggja íslendinga. Lít-
um á kaupfélagshreyfingu Þingey-
inga undir aldamótin. Þetta voru
ekki einföld verðkröfusamtök heldur
var meðvitað barist fyrir að versl-
unin kæmist í hendur íslendinga og
fyrir þjóðlegu sjálfstæði. Stofnendur
tóvélaverkstæðanna kringum alda-
mótin voru fullir vandlætingar á
hinni þjóðlegu eymd okkar að flytja
út óunna ull og láta erlendar verk-
smiðjur um að margfalda verðmæti
hennar með vinnslu. íslenskir þing-
menn, sem bæði á 19. öld og eftir
1918 börðust gegn atvinnurétti dan-
skra og.erlendra í íslenskri útgerð,
vora ekki bara að slást um nokkra
fiska heldur um efnahagsgrunn
undir sjálfstæði landsins.
Hin íslenska efnahagslega þjóð-
ernishyggja var hreyfiafl baráttu
sem miðaði að því að ijúfa tengsl
sem þjónuðu hagsmunum móður-
landsins og efnahagslegum kjarn-
svæðum á meginlandinu en ekki
íslendingum. Hún miðaði að því að
vinna yfirráðin yfir gögnum og
gæðum landsins sem og utanríkis-
versluninni. Hvort tveggja var for-
senda þess að hér gætu auðævi
safnast fyrir innanlands og orðið
grundvöllur framfara, h'agsældar og
líka þjóðríkis með öllu tilheyrandi.
Á íslandi 1890 hafði þróast þjóð-
ernissinnuð pólitísk menning og
þjóðarmetnaður sem var dijúgur
efniviður í framfarahyggju hennar
og sjálfstraust. Þetta áttu Ný-
fundnalendingar ekki.
Þegar fram sótti birtist þjóðernis-
hyggjan í virkri atvinnustefnu. Þjóð-
Notalegt útvarp
FM 94,3
Alla virka daga
kl. 12.45-19.00.
SlGILTfm
Reykjavík
in skyldi ekki einfaldlega aðlaga sig
að alþjóðlegri verkaskiptingu út frá
sérstöðu landkosta sinna (í anda
klassískrar fijálshyggju, eins og
gert var á Nýfundnalandi) heldur
með þróun þar sem efnahagslegt
sjálfstæði var markmiðið: að efna-
hagskerfið skyldi fyrst og fremst
þjóna sjálfu sér og ekki vera hrá-
vörubúr sniðið að þörfum móð-
urlandsins eða stórauðvaldsins á
kjarnsvæðunum. Slíkt efnahags-
kerfi var nauðsynlegur grunnur
undir fullveldi og síðan almenn póli-
tísk markmið. Sama meðvitund um
þarfir sjálfstæðisins mótaði stefnu
Framsóknar- og Alþýðuflokks 1935
að iðnaðarappbyggingu í skjóli
verndarstefnu. Loks mætti minnást
á landhelgina og Lúðvík heitinn.
Sneytt öllu lýðræði
í efnahagslegum grundvallarat-
riðum hefur hin kapítalíska Evrópa
ekki breyst á þessari öld. ESB er
byggt utan um ákveðna skiptingu
í efnahagsleg kjamsvæði og jaðar-
svæði sem tryggir að auðurinn safn-
ast þar sem hann er mikill fyrir.
Ofan á þetta markaðskapítalíska
bákn og gróandi heimsveldi er svo
sett stjórnkerfi sem er ómögulegt
að komist einu sinni á lágmarksstig
lýðræðis. Hinar yfirþjóðlegu stofn-
anir ESB einkennast af ákvarðana-
töku sem er innilokuð og fjarlæg,
firrt allri almennri innsýn í hana og
sameiginlegum vettvangi fyrir opin-
bera umræðu um hana. Til þessa
hefur hún verið dauðhreinsuð af
félagshyggju en að sama skapi
gegnsýrð af markaðshyggju og ná-
tengd hagsmunum Philips, Siemens
og Hringborði evrópskra iðnrek-
enda. Delors orðaði það svo einu
sinni: „Sambandið milli EB (nú
ESB) og þjóðríkjanna er eins og
samband eiginmanns og eiginkonu.
Eins og eiginmaðurinn, sér EB um
efnahagsmálin og stjómmálin. Eins
og eiginkonan, sjá þjóðríkin um
heilsugæslu og aðra umönnun ein-
staklinganna."
Verst er það fyrir íslendinga að
ákvarðanir ESB um efnahagsmál
skila sér flestar sjálfkrafa yfir í EES
og mun þannig smám saman móta
efnahags- og stjórnmál þess einnig
svo bilið yfir í ESB mun, að öðru
óbreyttu, smám saman styttast. Ef
íslensk þjóðernishyggja má eitthvað
duga í baráttunni gegn þessum
óskapnaði lýðræðis, þá guð blessi
hana. Þannig þjóðemishyggja er
nátengd almennri ósk um lýðræði,
vald í nálægð, vald þar sem fólk
kemst í snertingu við það og hefur
möguleika á áhrifum.
Tvenns konar
þjóðernishyggja
Þess vegna vil ég að lokum láta
í ljós þá skoðun að þjóðernishyggja
og þjóðernishyggja er a.m.k. tvennt,
mjög ólíkt. Sú þeirra sem tekur á
sig mynd þjóðernishroka og rembu
byggir alltaf á einhverri tegund
mannfyrirlitningar. Hina mætti
kalla þjóðemis-lýðræðislega. Hlutur
hennar í íslenskri sögu er miklu
stærri og um hana hef ég verið að
tala. Hennar er full þörf enn.
Höfundur er sagnfræðingvr og
plötusmiður í Slippstöðinni Odda
á Akureyri.