Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLIFSSTRAUMAR
Eitt er nauðsyn-
legt: bíll o g gos
UNDIR klukk-
an níu brunar
Toyotan mín vest-
an frá sjó eftir
Hringbrautinni í
tvöfaldri bílalestinni
eftir Elínu Pálmadóttur
sem leið
liggur í austurátt, eftir Miklu-
brautinni. Og oft líka í bílalest-
inni í hina áttina að kvöldi.
Toyotan þekkir orðið slóðina,
jafnvel suma brokkgengu bíl-
stjórana á sömu leið á svipuðum
tíma. Eftir fyrstu vetrardagana
fækkaði þó trössunum, sem
ekki komust af stað á sléttu
sumardekkjunum á hálkunni á
grænu ljósi. En Pallar einir í
heiminum eru enn í fullu fjöri.
Þessir sem draga allt í einu úr
ferð þegar þeir í ijarska koma
auga á rautt ljós, til að silast
hægt með strolluna á eftir sér
og freista þess að koma sjálfir
að grænu. Eða til að þessir á
eftir, sem ætla að beygja, kom-
ist ekki út á útskotsakreinina
sína. Maður blimskakkar stund-
um augunum á þennan bílstjóra
Bílaeignin einn bíll
á hveija tvo íslend-
inga. Sem kannski
er von, hér norður
frá í kulda og
trekki er einkabíllinn það sem
flestir íslendingar setja öllu
ofar. Án hans geta menn „ekki
lifað á laununum sínum“. Þótt
sjaldan sé bíllinn nefndur sem
sökudólgur, er einkabíllinn
sannanlega mun stærri útgjald-
aliður heimila en öll matarkaup-
in í krónum talið. Þegar fer að
kreppa að kvarta allflestir þó
hátt undan matarverðinu. Ekki
bílnum. Þó fer matarkostnaður
lækkandi og maturinn vegur
hlutfallslega æ minna í heildar-
útgjöldunum í langtíma könn-
unum. En bílakostnaðurinn
hækkar með auknum álögum á
bensín, tryggingar og rekstur.
Bíllinn er ekki munaðarvara, sá
ég að fjármálaráðherra sagði í
vikunni. Þegar betur var að gáð
var hann að segja að leggja eigi
aukna áherslu á að skattleggja
l
iim ■ -'v^YNÍjTi
sem langt að i hallanum upp
að gatnamótunum á Kringlu-
mýrarbrautinni tekur þennan
pól og heldur hinum í skefjum
að Ijósinu. Hvað varðar mig um
þessa á leið til vinnu í Kópavogi
og Hafnarfirði eða kannski suð-
ur á Keflavíkurflugvöll? segir
svipurinn. Einstaka þeirra
kannast maður orðið við. Það
er gott! Því skýtur kannski upp
í hugann ef maður hittir þá á
lífsins vegi og getur leitt þá hjá
sér. Umferðin á lífsins vegi er
býsna lík því sem hún er á göt-
unum. Og svei mér ef þeir tillits-
lausu eða kannski meinfýsnu
eru ekki fleiri hér en erlendis.
Kannski gott að læra á þá í
umferðinni til að geta varast
þá á akvegi daglegs lífs. Þetta
er leiðinda tegund!
{ hinni leiðinni er önnur teg-
und bílamanna að forðast. Þegar
kemur að þessu krappa nýja
hringtorgi vestur við sjó og
maður sér að bíllinn á ytri ak-
reininni verður eitthvað óstöð-
ugur í rásinni, þá er eins gott
að vara sig. Oftar en ekki er þar
undir stýri myndarlegur karl-
maður með bflasíma við eyrað
og aðra hönd á stýri í beygj-
unni. Eflaust liggur honum þessi
ósköp á að láta konuna sína úti
á Seltjarnamesi vita að hann sé
alveg að koma heim. Nú skuli
hún í grænum hvelli bera fram
matinn. Hann má engan tíma
missa. Þetta er sá taugaveikl-
aði, og hver vill umgangast
hann? Mikilvægi maðurinn með
bflasímann, sem ekki getur ófyr-
irskipandi verið nokkra mínútu.
Hann iðar í bflsætinu af tauga-
trekkingi, líkt og unglingurinn
sem ekki getur eirt á akreininni
sinni stundinni lengur og er að
sískipta á svigi í þéttri jafnri
bflastrollunni, í von um að kom-
ast einni bíllengd framar. Undir
stýri blasa lundin og skapbrest-
irnir við öllum í kring.
Er til betri vettvangur en
umferðin fyrir sálfræðing eða
þjóðfélagsfræðing til að skoða
Islendinginn. Þar fæst líka
stærst úrtak af tegundinni.
notkun bifreiða fremur en bif-
reiðakaupin sjálf. Enda kvartar
fóik lítt yfir hækkandi eldsneyt-
isverði á bílinn, miklu fremur
yfir mjólkinni og matnum ofan
í heimilisfólkið. Kollega minn,
Oddur á Tímanum, reiknaði það
út að jafngilti 20% kjarabót að
láta einkabílinn lönd og leið.
Én það er vart til umræðu.
Það er margt kúnstugt í kýr-
hausnum eða öllu heldur í
skýrslu Samkeppnisráðs um
markaðinn. Hún gefur góða vís-
bendingu um hvar forgangur
íslendinga liggur. Kóka kóla-
verksmiðjan Vífilfell veltir
meiru en öll lyfjaheildsalan
samanlögð (2.084 mkr. 1993).
Möglunarlaust hafa flestir efni
á kaupum á kóka kóla, en þjóð-
arsálir og öll blöð kveina yfír
lyfjakaupunum. Samanlögð öl-
og gosdrykkjagerðin veltir
miklu meiru eða 3.799 mkr,
þannig að allur lyfjakostnaður
landsmanna er aðeins ríflega
helmingur þess sem eytt er í
gosdrykki. Nú og sælgætis-
framleiðslan er 1.800 mkr og
veltir meiru en hið illa umtalaða
Iyijafyrirtæki _ Pharmaeo eitt.
Fjölskyldan á íslandi eyðir sem-
sagt möglunarlaust fremur í
gosdrykki og sælgæti en lyf.
Sé hlustað eftir almennri um-
ræðu fer það varla á milli mála.
Samkvæmt könnun Manneld-
isráðs á mataræði skólabarna
er sykurneysla ungmenna á ís-
landi til muna meiri en gerist
meðal ungs fólks í öðrum lönd-
um.- Neysluvenjur barna og
unglinga einkennast fyrst og
fremst af sykuráti. Rúmur
helmingur þeirra 96 gramma
af verksmiðjuframleiddum, við-
bættum sykri, sem hvert barn
innbyrðir á dag að meðaltali,
kemur úr gosdrykkjum og sykr-
uðum svaladrykkjum.
Semsagt eitt er nauðsynlegt,
bíll og gosdrykkir, hvernig sem
fjárhagsstaðan er. Mest blöskr-
ar íslendingum að þurfa að eyða
í mat og lyf.
Hlustið bara eftir þjóðarsál-
VERALD ARV AFSTUR/V/y)ö/
uppfinningamenn í askana látnirf
Plast hárgreiðslu-
meistarans
í HEIMI uppfinningamanna ríkja lög-
mál hugans: Þar getur hið óvænta
skeð eins snögglega og skíma hugs-
unar borar sér inn í hugann, sem er
upptekinn af öðru, eða bara galtómur.
*
Imannlegum áætlunum um fram-
farir og hagnað sprottinn af
sköpunargáfu, er oft litið til háskóla,
sem miðstöðvar fyrir slíka upp-
sprettu. Þetta er sennilega hluti af
mmmmmmmmm „skúffuhugsunar-
ferlinu": Þegar allt
þarf að vera sortér-
að í kerfi, þó að líf-
ið segi okkur allt
annað því að í því
gerast hlutirnir þar
sem sviðin skerast,
en ekki í lokuðum
skúffum.
eftir Einar
Þorstein
Hér á landi höfum við verið að
burðast með máltæki eins og: „Bók-
vitið verður ekki í askana látið“ sem
innihald Háskóla íslands, þó að í
seinni tíð hafi mönnum fundist það
andhverfa við veruleikann. Hvað sem
því líður þá er í augum margra
menntun samasemmerki við uppfinn-
ingar. Það viðhorf í reynslu sögunnar
reynist þó alls ekki rétt, enda þótt
að menntun og uppfinning geti farið
saman ef vel tekst til.
Til sögupnar nefnum við hár-
greiðslumann að nafni Maurice Ward
frá Yorkshire. Saga hans er nokkuð
undarleg og birtist fyrir nokkru í fjöl-
miðlum hér á landi í stuttri mynd.
Ég er ekki viss um að margir hafi
tekið fréttina alvarlega því að hún
átti vel heima utan á sunnudags-
mogganum vinstramegin á forsíðu,
þar sem ótrúlega deildin er yfirleitt
til húsa.
Maurice er haldinn þeirri áráttu
að vera að fikta við uppfinningar í
frístundum. Flestir töldu að þetta
væri dægradvöl hans, því að ekki
hafði hann mikið til brunns að bera
af lærðum gráðum fýrir utan meist-
arapróf í hárgreiðslu. En hann var
ávallt til í að fikta inní smá herbergis-
kompu, þegar hann hefði ekki hend-
ur í hári manna. Og svo iðinn var
hann við kolann að hann var talinn
rugludallur með plastflugu í höfðinu.
Það er skemmst frá því að segja,
að honum tekst meira eða minna fyr-
ir tilviljun, að blanda saman plast-
efni, sem hefur komið vísindamönnum
og hemaðarsérfræðingum algerlega
í opna skjöldu. Það má giska á það
samkvæmt reynslu annarra, að
Maurice hafi tekist þetta, vegna þess
að hann var ekki búinn að læra það
í háskólum eða annars staðar að það,
sem hann gerði, var alls ekki hægt!
Enda trúðu menn honum ekki til
að byija með, já, og reyndar lengur
því að lengi vel töldu menn að tölv-
urnar, sem þeir notuðu við að vinna
úr rannsóknum sínum á raunveruleg-
um tilraunum á efninu, hefðu bilað.
Svo ótrúlegir eru eiginleikar þessa
nýja plasts.
Plastefnið, sem átta ára gömul
dóttir Mauricar gaf nafnið Starlite,
er svo þétt að það getur staðist hita
kjarnorkusprengingar. Breska vam-
armálaráðuneytið (MoD) lét gera á
því leisigeislaprófanir hjá Atóm-
vopnastofnun í Essex og hjá vísinda-
mönnum NATO í eldflaugastofnun í
White Sands í Nýju Mexíkó árið
1990. Þar gat plastið í formi 0,25
millimetra þynnu staðist hita sam-
svarandi 75 kjarnorkusprengja á 30
sekúndum.
VERÐA geimför framtíðarinn-
ar búin til úr plasti?
Niðurstöðurnar voru birtar 1993
í fyrsta sinn í International Defence
Review (Alþjóðlegu varnarblaði).
Menn 'eru enn undrandi yfir þeim,
þar sem ljóst er, að maður án nokk-
urrar vísindagráðu, hafði dottið niður
á lausn sem búið var að eyða milljörð-
um í í áratugi án nokkurs snefils af
árangri.
Enginn veit þó ennþá hvernig efn-
ið stenst allan þennan hita, heldur
ekki Maurice. Hann kom fyrst fram
með efnið í sjónvarpsþætti hjá BBC
árið 1990. Hann hafði borið plastið
utan á hænuegg og þegar það var
orðið hart setti hann loga frá logs-
uðutæki á það án þess að eggið skað-
aðist né soðnaði að heldur.
Svo virðist sem plastið endurvarpi
ekki hitanum, sem lendir á því, held-
ur dregur hann í sig og dreifir honum
á ofsahraða í gegnum sig með að-
ferð, sem vísindamenn skilja ekki
ennþá.
Prófessor Sir Koland Mason aðal-
ráðgjafi breska Vamarmálaráðuneyt-
isins hefur nú umsjón með þróun efn-
isins. Hann sér fyrstu notkun þess í
flugvélum, bátum og geimförum.
Islenskir uppfinningamenn geta
glaðst yfir því að einn kollegi þeirra
í viðbót náði sínu marki, og er nú
borinn í gullstóli af her og vísindum.
Skildi saga Mauricar vekja skerið
hér til lífsins um að huga betur að
málum og afkomu íslenskra uppfinn-
ingamanna?
SVDTTlFEÐil/Hvadafrœjum viljum vid sáf
Böm em shjóllaus akur
eftir Gunnar
Hersvein
BÖRN eru frá náttúrunnar hendi
plægð jörð. Þegar þau líta dagsins
ljós eru þau frjósamur jarðvegur og
heimurinn sáðmaðurinn. Utsæðið
þyrlast inn í þau frá nánasta um-
hverfi og samfélaginu í heild. Reýnsl-
an í uppvextinum er sæðið sem verð-
ur kafsprottinn akur.
Börn eru plægð jörð vegna þess
að þau era afurð þróunarsögu
mannsins - henni getum við ekki
breytt. Hlutverk uppalenda felst
fyrst og fremst í sáðmennskunni -
mmmmmmmmmm henni má stjórna
að einhveiju leyti.
Sáðkomið flæðir
gegnum skynfærin
en enginn veit hver
uppskeran verður.
Ef ástinni er sáð
getur bamið lært
að elska, ef ís-
lensku máli er sáð
lærir það íslensku, ef engu orði er
sáð lærir það ekki að tala. Barnið
er opin jörð - það velur ekki sjálft
fræin sem falla. Það er berskjaldað.
Því sem ekki er sáð, verður ekki
uppskorið. Maðurinn lærir að vísu
svo lengi sem hann lifir en sumu
verður ekki sáð nema í barnæsku.
Ást, vinátta, virðing, öryggi og agi
er sæði sem erfitt er að byija að
gefa. á unglings- eða fullorðinsárum.
Þetta sæði er forsenda gæfunnar og
ber ekki hundraðfaldan ávöxt nema
það falli í nýplægða jörð bamsins.
Uppalendur eiga að vera aðal sáð-
menn bamsins en þeir eru líka varð-
menn á akrinum. Þeim ber að hafa
vakandi auga með hveijir dreifa
sæði sínu í hina fijósömu jörð. Ef
þeir sofa á verðinum eða skeyta ekki
um hvort sæðið er gott eða vont,
hafa þeir brugðist skyldu sinni.
Sáðmenn verða að þekkja sæðið
sem flæðir inn í akur barnshugans.
Þeir verða að hafa þekkingu á því
hvort það er gott eða vont, hvort það
verði arfi eða fallegt tré. Ástúð og
agi uppalenda ætti að bera ríkulegan
ávöxt, ef þeir muna jafnframt að
safna saman illgresinu og brenna
það. Akur nútímabarnsins er óvarinn
fyrir vafasömu sæði. Það er því brýnt
að gæta hans vel. Vonda útsæðið er
fyrirferðarmikið og dreifíst vel en
góða sæðið er smæst
allra sáðkorna en verður
hátt tré og fuglar koma
og hreiðra sig í greinum
þess.
Sáðkomin era m.a.
orð, fræðsla og reynsla.
Þau eru það sem börnin
upplifa, bæði fallegt og
ljótt, gott og vont, rétt
og rangt. Sáðmennimir
era þeir sem miðla beint
til bamanna eða óbeint í
gegnum tæki. Enginn
getur skotið sér undan
ábyrgðinni að vera sáðmaður. Það
er heimska að segja: „Ég dreifi bara
sæði mínu og mér kemur ekki við
hvort það beri góðan eða slæman
ávöxt. Hlutverk mitt er aðeins sá
fræjum." Það er heimska því það er
munur á því að sá fræjum óttans,
ofbeldisins eða kærleikans og friðar-
ins.
Orðin sem bömin heyra og mynd-
irnar sem þau sjá eru fræ í huga
þeirra. Ef foreldrar leggja sig í fram-
króka við að hjálpa bömum sínum
til að skilja, geta þeir haft þau áhrif
að sumt falli í grýtta jörð innra með
þeim og sumt í góða og fái ávöxt.
Börn sem eru látin upplifa heiminn
afskiptalaus og án leiðsagnar geta
ræktað með sér ranghugmyndir. Þau
verða sem vanræktur akur sem eng-
inn hirðir um. Barn sem á hinn bóg-
inn á sér gæslumann sem skýrir jafn-
óðum fyrir því það sem fellur í akur
JENNY e. Alice Nell.
hugans getur staðist og upprætt rót
sem gefur illan ávöxt. Hún fær ekki
áburð eins og góða rótin.
Foreldrar eiga að líta á sig sem
sáðmenn og gæslumenn hins fijó-
sama akurs barna sinna. Þeir verða
að spyija sig hvaða fræ hafa gildi
og hvaða fræ ber að forðast. Þeir
bera framábyrgð á uppskerunni og
þurfa að spyija: „Hvaða fræjum vilj-
um við sá?“ Þeir geta
beitt þekkingu sinni og
vonað að uppskeran verði
góð. En þeir geta aldrei
verið vissir um að góðu
fræin beri ávöxt - lífið
er of flókið til þess og
veðráttan brigðul. For-
eldrar verða nefnilega að
treysta á að aðrir standi
sig líka, t.d. kennarar,
vinir og samfélagið sjálft.
Foreldrar leyfa og
banna eða eru afskipta-
Iausir. Jesú sagði: „Leyfið
bömunum að koma til mín.“ Það er
á valdi foreldra yngri barna hvort
þeir vilja sá eða láta sá fræjum trúar-
innar Foreldrar sem telja að kenning
Jesú hafi gildi geta farið með bömin
í sunnudagaskóla. Þar er fólk sem
sáir orðum hans. Enginn veit þó
hvort þau falla í grýtta jörð, meðal
þyrna eða í góða. Það fer e.t.v. líka
eftir áburðinum sem borinn er á orð
hans hvort ávöxturinn verði enginn,
þrítugfaldur eða hundraðfaldur.
Foreldrar velja og hafna fyrir
bömin sín og ákvarðanir þeirra vega
ávallt þungt. Framboðið á fræjum
er feikilegt og ábyrgðin af þeim sök-
um mikil og ræktun við akurinn
nauðsyn. Jörðin er plægð og fræin
vilja þangað öll - og ekki má gleyma
því að skrattinn vildi skapa mann
og skynlaus köttur varð úr því.
Speki: Uppalandinn er sáðmaðurinn á
akri bamsins og samfélagið tíðarfarið.