Morgunblaðið - 30.04.1995, Blaðsíða 10

Verð kr. 2.995
5% staðgreiðsluafsláttur - Póstsendum samdægurs
10 SUNNUDAGUR 30. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Yfírleitt eru það hins vegar ein-
staklingar sem kæra aðildarríki
sáttmálans fyrir mannréttindabrot
en ekki önnur ríki. Þann möguleika
hefur Sophia auðvitað ennþá og
reyndar hefur hún þegar kært hluta
af málsmeðferð tyrkneskra stjórn-
valda til mannréttindanefndar Evr-
ópu. Að sögn Sigurðar Péturs Harð-
arsonar, aðstoðarmanns Sophiu,
hefur ítrekað verið framlengdur
frestur Tyrklands til að svara kæru-
atriðum. Hins vegar hefur verið
beðið með að kæra í forsjármálinu
sjálfu vegna þess að samkvæmt
mannréttindasáttmálanum er skil-
yrði að fullnaðarúrlausn hafi feng-
ist fyrir dómstólum í ríki því sem
borið er sökum um brot á sáttmál-
anum.
Það er svo annar handleggur að
óvissa er um framtíð Tyrklands inn-
an Evrópuráðsins vegna innrásar-
innar í írak en þau úrræði sem hér
hafa verið nefnd byggja á aðild
Tyrkja að þeirra stofnun.
Aftur á byrjunarreit?
En hvernig er málið statt í Tyrk-
landi? íslenskur almenningur sem
fylgst hefur með framvindu málsins
undrast mjög hvernig á því standi
Vafaatriðin eru þessi: 1. Ríkis-
borgararéttur aðila vegna þess að
um skilnað skuli gilda lög þess lands
þar sem bæði hjónin eru ríkisborg-
arar. 2. Ef rétt sé hjá Sophiu að
Halim hafi verið íslenskur ríkis-
borgari þurfi að kanna hvort hann
hafi fengið leyfi tyrkneskra yfir-
valda til að öðlast íslenskan ríkis-
borgararétt. 3. Upplýsingar vanti
um ákvæði íslenskra laga um stöðu
Sophiu eftir að hún gekk í hjúskap
við tyrkneskan ríkisborgara. 4.
Ekki sé leitt í ljós hvort börnin séu'
skilgetin eða óskilgetin.
Allt eru þetta atriði sem enginn
ágreiningur er um í raun en dóm-
stóllinn gat ekki horft framhjá af
formlegum ástæðum.
Ekki er að sjá að afstaða sé tek-
in til þess í hæstaréttardómnum
hvort þeirra eigi á endanum að fá
forsjá dætranna eða hvort forsjár-
ákvörðun frá íslandi eigi að gilda.
Það er ekkert sem segir að tyrk-
neskir dómstólar verði að viður-
kenna íslenska forsjárákvörðun,
ekki frekar en íslenskir dómstólar
þegar þeir stóðu frammi fyrir
bandarískri forsjárákvörðun í frægu
dómsmáli fyrir skemmstu.
Ekki er að sjá að það skipti sköp-
Sophia Hansen með
dætrum sínum í eitt af
þeim fáu skiptum er
hún fékk að hitta þær.
að það virðist engan endi ætla að
taka. Menn spyija hvort það sé nú
virkilega komið aftur á byijunarreit.
Til þess að skilja hvað er á seyði
þarf í fyrsta lagi að skoða tyrknesk-
ar lagareglur um forsjárdeilur og
hjúskaparslit og þá dóma sem fallið
hafa í máli þessu. Það er ekki sér-
tyrkneskt vandamál að deilur á
þessu sviði eru einhver vandasöm-
ustu og erfiðustu mál sem koma til
kasta dómstóla þar sem allir kostir
virðast slæmir. Það flækir málið enn
lögfræðilega að taka þarf tillit til
bæði íslenskra og tyrkneskra laga.
Þess vegna þarf í sjálfu sér ekki
að koma á óvart að málið vefjist
fyrir tyrkneskum dómstólum.
í öðru lagi hefur því svo verið
haldið fram að ýmis önnur atriði
sem eiga lítið skylt við lögfræði
hafí hugsanlega haft áhrif á gang
málsins. Halim A1 virðist óspart
hafa beitt heittrúuðum múslimum
fyrir sig. Minna má á að þegar
honum var dæmd forsjáin í Istanb-
ul 12. nóvember 1992 var þingmað-
ur heittrúaðra múslima vopnaður í
réttarsalnum og múgur og marg-
menni fyrir utan. Dómarinn hefur
því óumdeilanlega verið undir þrýst-
ingi.
Hver er hin lagalega staða?
Héraðsdómur í Istanbul veitti
lögskilnað og dæmdi Halim A1 for-
sjá dætranna tveggja í nóvember
1992. Hæstiréttur Tyrklands
ómerkti þann dóm í febrúar 1993.
Héraðsdómarinn staðfesti fyrri nið-
urstöðu í október 1993. Það kemur
mjög spánskt fyrir sjónir að hann
skuli ekki beygja sig fyrir niður-
stöðu hins æðra dómsvalds, en þó
mun þetta vera í samræmi við tyrk-
nesk lög, að héraðsdómari megi
einu sinni staðfesta fyrri niðurstöðu
þrátt fyrir að Hæstiréttur hafi fellt
hana úr gildi. Málið fór því aftur
fyrir Hæstarétt og í marslok 1994
ómerkti Hæstiréttur aftur héraðs-
dóminn.
Ómerkingardómurinn er ítarlega
rökstuddur og varpar nokkru ljósi
á réttarstöðu Sophiu og Halims.
Þar er fundið að því að lögskilnaður
hafi verið veittur í héraði því skv.
þjóðskrá Tyrkja sé Halim A1
ókvæntur. Ekki sé hægt að taka
til greina óstaðfest íslensk skjöl um
að aðilar hafi verið í hjúskap á ís-
landi enda hafi kröfur um staðfest-
ingu ekki verið felldar niður gagn-
vart Islandi eins og sumum öðrum
ríkjum.
Ennfremur segir þar að þegar
krafist sé hjúskaparslita þurfi ekki
skilyrðislaust að beita tyrkneskum
lögum heldur megi undir vissum
kringumstæðum beita lögum ann-
arra ríkja. En áður en hægt sé að
taka ákvörðun um skilnaðinn og
forsjá barnanna þurfi að skera úr
ýmsum vafaatriðum.
Vafaatriði
Er forsjárdeila Sophiu
Hansen og Halims A1
komin á byrjunarreit?
Páll Þórhallsson velt-
ir því fyrir sér hvernig
á því standi að tyrk-
neskir dómstólar kveði
ekki upp lokadóm
Litir: Ljósir. Stærðir: 36-41.
STEINAR WAAGE jr
SKOVERSLUN /
EGILSGÖTU 3 SÍMI 18519 <P

Ioppskórinn
XvtLTUSUHOI ■ SÍMI: 21212
VIÐ INGÓLFSTORG
Yfirleitt einvörðungu
einstaklingar sem kæra
STEINAR WAAGE ^
SKÓVERSLUN
KRINGLAN 8-12 SÍMI 689212 #
STEINAR WAAGE
ekki en ef svo reynist vera að hún
fái ekki þá réttlátu og óvilhöllu
málsmeðferð sem gert er ráð fyrir
í 6. gr. Mannréttindasáttmála Evr-
ópu getur verið full ástæða fyrir
íslenska ríkið og skylda að taka
málið upp fyrir hönd síns borgara
á vettvangi Evrópuráðsins."
Sáttmálinn getur varðað mál
Sophiu með ýmsum hætti. í 6. gr
er mælt fyrir um réttláta málsmeð-
ferð innan hæfilegs tíma, en einnig
verndar sáttmálinn samskipti for-
eldra og barna. Því má halda fram
að það bijóti gegn sáttmálanum ef
ríkisvaldið tyrkneska sjái ekki til
þess að móðirin fái að halda sam-
bandi við börn sín eins og dómur
hafi kveðið á um.
Það er reyndar harla fátítt að
eitt ríki kæri annað fyrir brot á
sáttmálanum og hefur það þá eink-
um verið í tilvikum þar sem um
kerfisbundin mannréttindabrot er
að ræða. Ragnar segir að til að
byija með væri hægt að taka málið
upp með öðrum og vægari hætti
en bókstaflegri kæru.
EINS OG kunnugt er hefur
Sophia Hansen í fimm ár
reynt að ná fram rétti sín-
um í Tyrklandi eftir að eig-
inmaður hennar fyrrver-
andi, Halim Al, fór með
dætur þeirra tvær, Rúnu og Dag-
björtu, héðan frá Islandi. Ekki sér
enn fyrir endann á þessari löngu
og þrotlausu baráttu móðurinnar.
Að sögn Þrastar Ólafssonar, sem
var aðstoðarmaður Jóns Baldvins
Hannibalssonar fyrrverandi utan-
ríkisráðherra og hefur fylgst náið
með máli þessu, virðist svo sem
Sophia fái ekki fullnaðarúrlausn
sinna mála fyrir tyrkneskum dóm-
stólum. Mál hennar hafi verið
einkamál milli tveggja einstaklinga
og það hafi bundið hendur íslenskra
stjórnvalda að vissu marki. íslensk
yfirvöld hafi samt gert hvað þau
gátu til að aðstoða hana; ráðherrar
í síðustu ríkisstjóm hafi tekið málið
upp hvenær sem þeir hittu tyrkneska
ráðherra, Sophia hafi fengið fyár-
hagslegan stuðning og sjálfur hafí
Þröstur farið tvisvar til Tyrklands
og rætt við sjö ráðherra um málið.
En allt komi fyrir ekki, það fáist
ekki endanleg úrlausn fyrir dóm-
stólum og það hljóti að fara að
vera spurning hvort íslensk stjórn-
völd láti ekki málið til sín taka með
beinum hætti þannig að ekki sé
lengur um einkamál tveggja ein-
staklinga að ræða heldur varði það
íslenska ríkið beint.
Brot á Mannréttindasáttmála
Evrópu?
í framhaldi af orðum Þrastar
liggur beinast við að spyija hvort
aðild íslands og Tyrklands að
Mannréttindasáttmála Evrópu
skipti ekki máli í þessu sambandi.
Ragnar Aðalsteinsson hrl. sem
þekkir vel til mannréttindasáttmál-
ans segir: „Ég þekki mál Sophiu
Biúin lanpa