Morgunblaðið - 17.06.1995, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 1995 35
AÐSENDAR GREINAR
Samskipti Dana og Jóns Signrðssonar
SEGJA má að stjóm
Dana á íslandi í þær
rúmu fímm aldir sem
landið heyrði undir
Danakonung, hafi ekki
verið viturleg. Hitt er
annað, að það má kall-
ast gæfa íslendinga
hvernig Danir tóku mál-
flutningi Jóns Sigurðs-
sonar og samherja hans
og það eins snemma og
raun ber vitni. Undir-
staða þess málflutnings
var sú, að þegar Dana-
konungur afsalaði sér
einveldi 1848, áttu hin
fornu réttindi íslendinga Hallgrímur
samkvæmt Gamla sátt- Sveinsson
mála að taka gildi á
nýjan leik. Þetta voru hin sögulegu
og siðferðilegu rök sem Jón Sigurðs-
son beitti í baráttunni fyrir endur-
heimt innlendrar stjórnar, þó margt
annað kæmi einnig til.
Framferði annarra
nýlenduvelda
Hafa'verður í huga þegar þessi
mál em rædd, að um það leyti sem
Jón Sigurðsson flytur sín sögulegu
rök fyrir Dönum, era önnur nýlendu-
veldi í Evrópu að leggja undir sig
lönd með blóðugum brandi víða um
heim og er nærtækast að benda á
Hér skrifar Hallgrímur
Sveinsson um sam-
skipti Dana og Jóns Sig-
urðssonar á tímum
sj álfstæðisbaráttunnar.
Afríku í því sambandi og ofbeldis-
fullt framferði nýlenduveldanna þar,
sem jafnvel færðist í aukana eftir
daga Jóns Sigurðssonar. Kristján
konugur 9. undirritaði aftur á móti
stjómarskrá fyrir ísland svo snemma
sem 5. janúar 1874, þar sem Alþingi
var veitt takmarkað löggjafarvald
og fjárforræði og búum við að þeirri
löggjöf að hluta til enn í dag, sem
kunnugt er.
Skjalasöfn sljórnarinnar stóðu
Jóni opin
Þrátt fyrir að Jón Sigurðsson, eðli
málsins samkvæmt, hafi átt marga
harða andstæðinga meðal Dana,
breytir það engu hvað það snertir
að ærin ástæða er fyrir íslendinga
að halda því á lofti hvemig Jón var
meðhöndlaður í Danmörku, þar sem
hann bjó öll sín baráttuár. Munu
þess fá dæmi ef nokkur, að nýlendu-
veldi hafi komið svo fram við frelsis-
leiðtoga hjálendu sinnar sem Danir
við Jón Sigurðsson, en í raun áttu
þeir alls kostar við hann, ef út í það
hefði verið farið. Svo ólíklegt sem
það má nú teljast, stóðu skjalasöfn
dönsku stjómarinnar Jóni nánast
opin. Þar átti hann svo til óheftan
aðgang að gögnum til að smíða þau
vopn sem hann notaði ótæpilega alla
tíð. Sannleikurinn er sá að þessi saga
er því athyglisverðari sem hún er
skoðuð betur og verður þáttur þáver-
andi ráðamanna Dana í henni að
teljast gott fordæmi forystumönnum
þeirra þjóða sem enn í dag telja byss-
una og sverðið áhrifaríkustu meðulin
í samskiptum þjóða.
Danir báru virðingu fyrir Jóni
Sigurðssyni
Jón Sigurðsson var hrókur alls
fagnaðar. Hann skoraðist ekki undan
að taka þátt í gleðskap vina sinna
og kunningja. En gleðskapurinn náði
aldrei tökum á skyldurækninni. Og
kurteisi brást honum sjaldan, hvort
sem við var að eiga hinn æðsta með-
al Dana, konunginn sjálfan, eða ung-
an þingsvein uppi á íslandi. Og hann
lék á als oddi jafnan, kvikari og fjör-
ugri en þeir sem yngri vora, segir
Benedikt Gröndal. Þeir persónulegu
eiginleikar Jóns, sem hér vora nefnd-
ir, virðast hafa fallið Dönum vel í
geð, enda slíkir eiginleikar ekki óal-
gengir meðal þeirra sjálfra. Fræði-
menn eru yfírleitt sammála um að
margir þeirra hafi borið fyrir honum
fulla virðingu sem óskoraðum leið-
toga íslendinga og kom það oft fram.
Og ekki nóg með það.
Þó dönskum ráða-
mönnum væri full-
kunnugt að Jón var í
raun harður stjórnar-
andstæðingur, þegar
hann hóf afskipti af
stjómmálum, gerðu
þeir honum samt
mögulegt að sjá fyrir
sér fjárhagslega eftir
að hann hvarf frá námi
og hóf opinskáa bar-
áttu fyrir því að lands-
menn hans fengju að
vera sjálfráðir handan
íslandsála, í konungs-
sambandi við Dan-
mörku. Starfshæfileik-
ar og vinnugleði hins
unga Vestfirðings gerðu
það að verkum að hann
gekk fyrir öðrum um
störf í sinni fræðigrein,
sem var rannsóknir í ís-
lenskum fræðum, eink-
um sögu Islands.
Dr. Lúðvík Kristjáns-
son segir í bók sinni Á
slóðum Jóns Sigurðsson-
ar, að skilningur Islend-
inga á því, hvemig Dan-
ir bjuggu að Jóni Sig-
urðssyni, hafí verið og
sé enn vægast sagt hæp-
inn. Danir byrjuðu á því
að veita Jóni fastan
styrk til vísindastarfa,
Jón Sigurðsson
forseti
er hélst óbreyttur í tvo
áratugi, úr Ámasjóði
fékk hann einnig álíka
laun og auk þess veru-
legar tekjur fyrir önnur
störf. Allt var þetta án
skilyrða að því er snerti
þingsetu og afskipti af
stjómmálum. Þannig
vora það Danir, sem
réttu Jóni hjálparhönd,
þegar tvisýnast var um
atvinnu hans, segir dr.
Lúðvík í áðumefndu
verki sínu og er hér um
að ræða óljúgfróðan
vitnisburð, sem ekki
verður véfengdur eða
áfrýjað.
Heiður þeim sem heiður ber
Það mál sem hér hefur verið gert
að umræðuefni, sýnir fijálslyndi
Dana og drengilega framkomu í sam-
skiptum þeirra við þann mann sem
íslendingar hafa dáð umfram aðra
menn. Er það fullkomlega við hæfi
fyrir okkur að halda þessari sögu á
lofti, ekki síður en því sem miður fór
í samskiptum okkar við Dani. Að
hrósa þeim sem eiga það skilið er
hveijum manni heiður. Hvernig ís-
lendingar sjálfir reyndust Jóni Sig-
urðssyni, þegar hann þurfti mest á
aðstoð að halda í störfum sínum fyr-
ir land sitt, liggur aftur utan ramma
þessarar greinar, en verður ef til vill
reifað síðar.
Höfundur er bóndi á Hrafnseyri
og áhugamaður um kynningu á
lífi og starfi Jóns Sigurðssonar
með þjóð hans.
óskar
landsmönrnjm til hamiRgju
me&

og þakkar símnotendum fyrir
a& hafa verí&
B milr'
115
PÓSTUR OG SÍMI