Morgunblaðið - 01.07.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ1995 2í
ÁRSRIT
»»mi6 og gefið
Prestum og Aðstoíarprestum
I Sjíra - þómeafilngi.
«»■»» 9*.
Reykjavik.
Preatað i prrnlauiðju U.d.lna, »f H. H*l;a»ynl.
Forsíða
haldinn í Stykkishólmi 14.-15. júní
1876 og stóð í 2 daga.
Umræðuefni voru mörg og álykt-
anir margvíslegar. Þar var t.d. þeirri
reglu komið á, að fenginn var maður
til að flytja bréf, bækur og böggla
um prófastsdæmið í hvetjum mánuði
vetrarlangt. Þar með var kominn
fyrsti vísir að reglulegum póstsam-
göngum hér á landi. Allmargar bæn-
arskrár voru samdar á þessum fund-
um og sendar Alþingi. Þær fjölluðu
m.a. um: 1) Endurskoðun og umbót
á tilskipunum um húsaga, húsvitjan-
ir, helgidagahald og hjónabönd. 2)
Um jarðamat, skattgjald o.fl. 3) Um
að sérstök nefnd manna yrði sett til
að veita prestaköll. 4) Um löggjöf
viðvíkjandi jarðarbótum.
Margt fleira mætti nefna og rétt
mun það vera, að flestallar uppá-
stungur um framkvæmd og breyting-
ar til bóta í íslenskum kirkjumálum
eigi rót sína að rekja til þeirra hug-
mynda, sem fram komu á fundum
félags prestanna í Þórsnesþingi.
Hvers konar menningar- og framf-
aramál áttu vísan stuðning þeirra.
Við yfirlestur ársritsins, sem þeir
gáfu út og gerðabókarinnar kemur
ótvírætt í ljós, að þar voru að verki
menn, sem þoldu illa hina ríkjandi
kyrrstöðu í þeim málum, sem stóðu
hjarta þeirra næst. Þeir vildu breyta
til og bylta um, sannkallaðir framúr-
stefnumenn í klerkastétt þeirra tíma.
„Samheldni og föðurlandsást er okk-
ar einka athvarf. Engum hjálpar Guð
nema þeim, sem sjálfur vill hjálpa
sér og ekki kemur hjálparstund Is-
lands nema allir málsmetandi menn
leggist samhuga á eitt“. Þannig kom-
ast þessir árgalar í félagssamtökum
íslenskra presta að orði á einum stað.
Þetta gæti líka verið til okkar talað
í lok hinnar 20. aldar.
Þó að þetta fyrsta prestafélag á
ísiandi liði undir lok, þá lifði félagsvit-
undin áfram. Og rúmum 50 árum
eftir að það hætti störfum, stofnuðu
10 prestar nýtt félag, sem náði yfir
sömu landsvæði og félagið í Þórsnes-
þingi að viðbættu Borgarfjarðarpróf-
astsdæmi ásamt hluta af Barða-
strandar- og Strandaprófastsdæm-
um. Þannig má segja, að forverinn
í Syðra-
Þórsnesþingi hafi verið endurvakinn.
Það félag nefnist Hallgrímsdeild
Prestafélags Islands, og fylgir nú frá
1976 mörkum Vesturlandskjördæm-
is og þeim tveimur prófastsdæmum,
sem þar. eru.
Hallgrímsdeild var stofnuð í Borg-
arnesi 9. sept. árið 1930, en sam-
þykkt þess efnis að stofna slíkt félag
hafði verið gerð á trúmálafundi, sem
haldinn var í Stykkishólrhi 4. ágúst
árið áður. Verður Hallgrímsdeild því
65 ára á þessu árk Aðalhvatamaður
þessarar félagsstofnunar og fyrsti
formaður var sr. Þorsteinn Briem,
sóknarprestur og síðar prófastur á
Akranesi. Núverandi formaður Hall-
grímsdeildar er sr. Friðrik J. Hjart-
ar, sóknarprestur í Ólafsvík.
Með virðingu og þakklæti minnust
við Hallgrímsdeildarmenn eldhug-
anna hugsjónaríku og vökumann-
anna traustu, prestanna í Syðra-
Þórsnesþingi, sem fyrir 150 árum
hófu fyrstir á loft merki kirkjulegra
félagssamtaka á íslandi.
Höfundur er sóknarprestur á
Akrnnesi.
FRAMRÆST vatn í Landeyjuni, litað af mýrarrauða FRAMRÆSLUSKURÐIR við friðlandið í Pollengi í Biskupstungum. Galta-
úr framræsluskurðum. lækjartjörn (t.h.) er að fyllast upp af framburði úr framræsluskurðum.
Hugleiðing um
endurheimt votlendis
EITT brýnasta verkefni í
umhverfismálum á ís-
landi um þessar niund-
ir, er að endurheimta
eða endurhæfa eitthvað af því
víðáttumikla votlendi sein ræst
hefur verið fram á láglendi á síð-
ustu áratugum. Að mati undirrit-
aðs kemur mikilvægi þessa verk-
efnis næst á eftir uppgræðslu og
stöðvun landeyðingar.
Saga framræslunnar
Framræslutímabilið í landbún-
aði hófst um 1930 og stóð sleitu-
laust fram til um 1980. Nú hefur
n\jög dregið úr framræslu, enda
hefur að mestu verið ski-úfað
fyrir styrkveitingar til hennar.
Fyrri hluta framræslutímans var
land fyrst og fremst ræst fram
til túnræktar, en eftir 1965 hefur
votlendi verið ræst fram til haga-
bóta, til að bæta það sem beiti-
land. Menn eru ekki á eitt sáttir
um árangurinn, en aðeins lítill
hluti framræsts lands hefur verið
gerður að túnum.
Framræslan hefur bitnað mis-
mikið á hinum ýmsu landshlut-
um. Hún hefur tvímælalaust haft
mest áhrif á sunnlensk votlendi,
en talið er að minna en tíundi
hluti votlendis á Suðurlandi hafi
ekki orðið fyrir áhrifum vegna
skurðgraftar. Heilar sveitir, sem
áður voru mjög mýrlendar, hafa
að mestu verið þurrkaðar, eins
og Landeyjar og FIói.
Nokkrar mýrar hafa varðveist
vegna þess hversu torræstar þær
eru. Þó miklar tilraunir hafi
verið gerðar til að ræsa mýrarn-
ar fram, liafa þær mistekist.
Þetta á einkum við um flæðiengi
við nokkrar stórár. Dæmi er
Ölfusforir í Ölfusi. Rúmlega 80
km skurðanet hefur ekki náð að
ræsa þetta frjósama og lífríka
votlendi fram nema að hluta til
vegna hárrar grunnvatnsstöðu.
Svipað er uppi á teningnum í
Skagafirði. Þar hefur gífurlega
mikið verið grafið, en sum flæði-
lönd Héraðsvatna hefur ekki
náðst að ræsa fram. Enginn
landshluti hefur sloppið, þó
mismikið hafi skemmst af lífauð-
ugu votlendi.
En framræslan er barn síns
tíma. Um nokkurt skeið hafa
verið uppi raddir þess efnis, að
snúa þróuninni við, jafnvel með-
al þeirra sem harðast gengu
fram í áróðri fyrir framræslu á
sínum tíma. Þeir sem gerst
þekkja eru sammála um að svo
mjög hafi gengiö á votlendi
landsins á láglendi, að þetta mik-
ilvæga kjörlendi fugla, gróðurs
og annars lífs sé í mikilli hættu.
Mýrar hafa um aldir nýst sem
beiti- og slægjuland, beitargildi
þeirra er því ótvírætt. Gildi
mýrarlækja og Ijarna er mikil-
vægt fyrir uppeldi smáfisks og
dregur úr flóðahættu í leysinga-
flóðum. Og svo mætti lengi telja.
Helgi Hallgrímsson leiðir fjöl-
mörg rök að því í riti Landvernd-
ar, Votlendi, að mýrarnar hafi
hreinlega haldið lífi í þjóðinni
gegnum aldirnar, svo ef ekki af
annarri ástæðu eigum við skyld-
um að gegna við þær.
Af vistvænum og óvistvænum
landbúnaði
Nýjustu slagorðin, sem eiga að
bjarga íslenskum landbúnaði frá
skipbroti, líkt og loðdýrarækt og
fiskeldi forðum, eru vistvænn og
lífrænn landbúnaður. Eg vil
leggja áherslu á muninn á þessu
tvennu. Lífrænn landbúnaður
byggir á, að eingöngu eru notuð
lífræn efni, lyf, áburður og þess
háttar. Vistvænn landbúnaður er
sá landbúnaður sem er stundaður
í sátt og jafnvægi við vistkerfið,
þ.e.a.s. landið og lífríki þess. Til
þess að hægt sé að selja íslenskar
afurðir, eins og lamba- og hrossa-
Endurheimt votlendis
er allflókið mál, en
næg vitneskja er fyrir
henditil að hefjatil-
raunir nú þegar. Að
mati Jóhanns Ola
HOmarssonar kemur
mikilvægi þess næst á
eftir uppgræðslu og
stöðnun landeyðingar.
kjet, með vistvænum stimpli þurf-
um við heldur betur að taka til
hendinni og greiða skuld okkar
við landið, koma á jafnvægi milli
manns og lands. Eitt af þvi mikil-
vægasta er að snúa við þr óuninni
og skila aftur einhveiju af því
mikla votlendi sem ræst hefur
verið fram, og fylla upp í skurði
sem eru einhver ljótustu sár á
landi okkar, sérslaklega þar sem
uppgröfturinn hefur oftast nær
verið skilinn eftir á skurðbökk-
unum og myndar kýli í landslag-
inu. Ég ætla ekki að fara út í
umræðu um ofbeit; og uppblástur
lands í þessu sambandi, þó slíkt
komi ósjálfrátt upp í hugann,
meðfram framræslunni, þegar
rætt er um vistvænan landbúnað
á Islandi. Og er ég þá kominn
að kjarna málsins í pistli þessum.
Endurheimt votlendis
Endurheimt votlendis er all-
flókið mál, en næg vitneskja er
fyrir hendi til að hefja tilraunir
nú þegar. Undin-itaður hefur,
ásamt Einari Ó. Þorleifssyni
kannað votlendi á Suðurlandi
með styrk frá Landvernd. Líf-
fræðistofnun háskólans, undir
stjórn Þóru Ellenar Þórhallsdótt-
ur, hefur einnig rannsakað vot-
lendi í sama landshluta. Rann-
sóknarstofnun Landbúnaðarins
hefur kannað áhrif framræslu á
Hesti í Borgarfirði og víðar. Ein-
falt og árangursríkt væri að hefj-
ast handa við að bjarga nokkrum
yörnum og stöðuvötnum sem em
að fyllast upp vegna frainburðar
frá framræsluskurðum. Fram-
burður úr skurðum hefur valdið
verulegu tjóni á mörgum tjörn-
um, stöðuvötnum og ám. Einnig
mætti velja nokkur votlendi, sem
eru tiltölulega lítt gi-afin eða
hafa nýlega verið grafin og stífla
skurði. Þetta er eingöngu fram-
kvæmanlegt í góðri samvinnu við
bændur. Loks mætti hefja inark-
vissa endurhæfingu á ríkisjörð-
um sem eru í eyði eða þar ekki
stundaður hefðbundinn landbún-
aður.
Fljótlega mætti síðan gera
„áætlun uni endurheimt votlend-
is“ sem myndi ná til landsins alls,
svipað og landgræðslúáætlun nú.
Við verkið mætti að einhverju
leyti byggja á sjálfboðavinnu,
svipað og í landgræðslu og skóg-
rækt og höfða til fyrirtækja og
stofnana til að leggja fram fjár-
magn. Það væri góð gjöf landi
og þjóð að færa þeim „áætlun
um endurheimt votlendis“.
Höfundur er félagi í
Fuglaverndarfélagi íslands og
starfar med votlendishópi þess.
SKURÐANET í Ölfusforum í Ölfusi. Skurðanetið í Forunum
er um 80 km, en ekki tókst að ræsa þær fram vegna
hárrar grunnvatnsstöðu.