Morgunblaðið - 01.07.1995, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SJONMENNTAVETTVANGUR
LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1995 37 -
Lifun
eigin
augna
Það er sitt hvað að vera með aðdróttanir
uð núlist flæðir á markaðinn úr
listaskólum. Þetta eru staðreyndir
sem blasa hvarvetna við og víða
hefur verið vakin athygli á. Eins
og ég hef endurtekið vikið að, sá
ég 1968 mikla skúlptúrsýningu á
opnu svæði Dokumenta í Kassel og
skrifaði ég grein um hana í blaðið.
Tuttugu árum seinna sá ég heilan
garð i Kaupmannhöfn undirlagðan
svipuðum verkum, en nú voru þau
eftir nýútskrifaðar listaspírur. Það
sem áður var sem sagt óvænt lifun
einstakra listamanna var nú orðið
að skólalist.
Það er mál þeirra sem gerst
þekkja til þróunarinnar, að lista-
skólum almennt hafi hrakað á und-
anförnum árum, og í ljósi þess höf-
um við minna til þeirra að sækja
en fyrrum og þurfum að styrkja
burðarstoðir okkar skóla í ljósi sér-
stakra aðstæðna og einangrunar.
Þá verða nafnkenndir skapandi
listamenn æ tregari til að kenna
við slíkar stofnanir, sem verður til
þess að minna þekktir og metnaðar-
lausari komast í meirihluta innan
þeirra. Helst er það skelfilegt er
trésmiðir og seminaristar fara að
sníða þeim annan og almennari
stakk. Þær missa þá sérkenni sín
og ljóma, en verða í þess stað al-
mennar kennslustofnanir og í litlu
frábrugðnar bóknámsskólum. At-
kvæðamiklir listamenn voru lengst-
um burðarstoðir listaskóla, og
kennsla þeirra metin til rannsóknar-
starfa eins og gerist við háskóla,
enda ætlast til að þeir væru á fullu
í sinni list samfara kennslunni.
Listaháskólar hafa í núverandi
formi starfað í 250 ár, en rekja
má uppruna þeirra allt til ársins
1459 og Cosimo de Medici í Flór-
enz. Er hann seinna (um 1480)
tengdist myndhöggvaraskóla Lor-
enzo il Magnifico de' Medici, fékk
myndhögg og málverk endurreisnar
þann listaskóla sem var ígildi vís-
indastofnunar, en sjálft nafnið ak-
demía kemur frá heimspekiskóla
Platons frá því 387 fyrir okkar
tímatal, og felur í sér lærdóms- og
listasetur. Þeir sem hafa kennt við
listaskóla hafa orðið að vera sér
þess meðvitaðir, að þeir væru í raun
að miðla því sem ekki væri hægt
að kenna, en hins vegar er mögu-
legt að þroska nemendur á margan
hátt t. d. í hinu handverkslega fagi.
þ\d var áherslan lögð á að menn
lærðu að vinna, og í upphafi voru
lærlingarnir látnir sópa gólf, rífa
liti fýrir meistarann og yfirleitt
ganga að öllum undirbúningsverk-
um. „Vinna er ekki leikur og vera
má að vinnan hafi ekki alltaf ham-
ingju í för með sér, en hins vegar
er engin hamingja til án vinnu“.
Og svo vísað sé aftur til Disraelis,
þá eru til þöglar manneskjur sem
eru áhugaverðari en bestu ræðu-
menn.
Auðvitað eru breytingarnar gerð-
ar í anda „frelsis og fijálsræðis",
og- að setja fram skoðanir sínar byggðar á
reynslu og yfírsýn, skrifar Bragi Ásgeirs-
son og segir að eitthvað sé skólastjóm
Myndlista- og handíðaskóla íslands úti að
aka með athugasemd sinni frá 6. maí sl.
ÉG TÓK ekki eftir
skrifi skólastjórnar
MHÍ strax, enda þá
önnum kafinn og fletti
einungis lauslega í
dagblöðum, en utanað-
komandi vöktu athygli
mína á pistlinum og
var ég þá búinn að
svara skrifum Björg-
vins Sigurgeirs Har-
aldssonar í blaðinu
sama dag, annars hefði
ég svarað um leið.
Skólastjórn er mjög
um að sá er les fái það
álit, að ég sé að vega
að samstarfsfólki mínu
og nemendum, svo er
engan veginn, en hins vegar hef
ég fylgst allvel með vettvangsskrif-
um og deilum um listaskóla erlend-
is. Og mér er vel kunnugt um, að
mörgum innan skólans er meira í
mun að uppfylla kröfur til námsein-
inga eftir aðfengnu kerfi til námsl-
ána, en þær almennu kröfur sem
lengstum hafa verið gerðar til nem-
enda. Undarlegt er t.d. að nefna
það aðdróttanir, er manni blöskrar
hve mætingu nemenda er ábóta-
vant, að þeir ganga inn og út í
kennslutímum og bera fram hinar
undarlegustu röksemdir um fjar-
veru sína, sem síður og alls ekki
væru teknar gildar í bóknámsskól-
um. Hvað er það annað en lítilsvirð-
ing á gildi og þýðingu listnáms?
En hvers er að vænta þegar skól-
inn bókstaflega ýtir undir vanmat
á verklega náminu með tætings-
legri stundatöflu. Ég hef alltaf álit-
ið að aðalatriðið væri að kenna
nemendum að vinna og ganga að
samfelldri verklegri vinnu upp á
hvern skóladag, og á þetta hafa
allir helstu myndlistarmenn aldar-
innar lagt ríka áherslu, - þakkað
því allan árangur sinn og frama.
En hér eru kennslufræðingarnir og
seminaristarnir ekki á sama máli,
slíta og búta niður kennsluna á
þann veg að nemendur komast ekki
almennilega niður í neitt, og hafa
sumir viljað nefna þetta skyndibita-
aðferðina. Og á meðan að aðrar
þjóðir reyna að styrkja sjálfsvitund
þegna sinna með því að halda fram
sinni eigin list, er engin íslenzk sjón-
menntasaga kennd við skólann og
nemendur sumir nær jafn fáfróðir
um norræna myndlist og í almenn-
um skólum, þar sem slíku er í engu
sinnt! Rangt er að allir fái aðgang
að upplýsingum af skóiastjórnar-
fundum, því þar eru menn bundnir
þagnarskyldu og afar erfitt að fá
upplýsingar um einstök mál, og
aldrei hef ég vitað til þess að al-
mennir kennarar fengju að glugga
í fundargerðarbækur. Almennir
kennarafundir eru og afar sjaldgæf-
ir. Auk þess rataði ekki allt sem
skeði á fundunum í bækur hér áður
fyrr, og gerði ég endurtekiö athuga-
semdir við það, og stakk ítrekað
Bragi
Ásgeirsson
upp á því að þeir væru
teknir upp á band, en
því var ávallt hafnað.
Á fundi sem ég sat
með fyrri skólastjóra
ásamt kennurum mál-
aradeildar fyrir nokkr-
um árum, skeði að
hann bar fram tillögu,
sem mér þótti vægast
sagt vanhugsuð og
bera vott um litla þekk-
ingu á eðli málsins.
Færði ég rök að skoð-
unum minum og
reyndust allir fundar-
menn sammála mér og
varð skólastjórinn að
draga tillöguna til
baka. En siðan hef ég ekki verið
boðaður á fund og má það upplýsa
einhveija um vinnubrögðin við skól-
ann í tíð hans. Aðrar skoðanir, en
þær sem féllu að fyrirfram gefnum
forsendum voru bersýnilega ekki
æskilegar.
Ég væri ekki að þessum skrifum
mínum ef ég bæri ekki hag skólans
fyrir bijósti og vildi veg hans sem
mestan og hér er um miklu meira
en innanhúsmál að ræða, því þetta
varðar alla menntun í myndlist og
sjónmenntun á landinu. Mikilvægt
er að styrkja innviði skólastarfsins
er hann kemst á háskólastig og það
er fleira en vís að skrifstofu og
fundarhöldum. Þá máekki gleyma
því, að um leið og listaháskólinn
tekur til starfa, verður sú gagn-
merka stofnun „Myndlista- og
handíðaskóli íslands" ekki lengur
til, en það er önnur saga.
Það er svo til lítils að flagga
því, að skólinn sé í samstarfi við
um 50 „virta“ listaháskóla í Evrópu
og Bandaríkjunum, og mín vegna
mættu þeir vera 500 eða 5000. Sem
fyrr segir hafa miklar deilur verið
í gangi um eðli og tilgang lista-
skóla og þar eru fjarri því allir sam-
mála. Hitt mun rétt að tilhneiging
er til að steypa alla listaskóla í eitt
form svipað og núlistasöfn, og hér
vilja ýmsir andæfa og þar á meðal
er skrifari. Hann er sér þess vel
meðvitaður að hér á hann í höggi
við fólk sem les yfirleitt blaðið með
blinda auganu, ef það les það yfir-
höfuð. Það hefur þannig bersýni-
lega farið fram hjá þeim, að ég hef
ítrekað farið inn í mál listaskóla í
vettvangsskrifum mínum í áratugi.
Uppstokkunin felst öðru fremur í
því að fylgja eftir ákveðnum staðli
í frumlegheitum, og þeir sem ekki
eru með á nótunum eru sagðir gam-
aldags og úreltir. Meðal þessara
virtu listaskóla er vafalítið skólinn
er tók það fullgilt til inngöngu og
sex ára námsstyrks, að skjóta föður
sinn á klósettinu, að vísu einungis
ljósmynd t fullri stærð, en þó...
Þessar „gagngerðu breytingar",
hafa m.a. haft það í för með sér
að sprenging hefur orðið á fram-
boði á sýningavettvangi og að stöðl-
en skyldi það vera frelsi að námsfög
eru vanvirt, litið er niður á teikn-
ingu og málaralist sem eitthvað
úrelt og úr sér gengið, sömuleiðis
steinhögg og þau grunnatriði mynd-
listarinnar sem lengstum voru í
heiðri höfð?
Og þegar metnaður og árangur
skipta ekki máli lengur, heldur hug-
myndafræði og einhveijir fánýtir
próftitlar eru menn illa í sveit settir.
Það sem listaskólar hafa fram
yfir almenna skóla, hefur lengstum
verið þjálfun eðlisvísunarinnar og
beinnar lifunar, menn nefna þetta
hugsæi og innsæi „intuition". Það
er og almennt viðurkennt, að þjálf-
un skynrænna kennda, sé mikil-
vægasta mótvægi hins gelda upp-
lýsingastreymis ofurtækninnar. Oll
meðöl til að þroska undirvitundina
og hugsæið eru þannig heilbrigð
og réttlætanleg, og geta aldrei tal-
ist gamaldags frekar en sjálft lífið
og grómögn jarðar. Menn geta ekki
útreiknað framtíðina heldur einung-
is gripið til getspekinnar og því
þróaðri sem hún er þeim farsælla.
Nútíminn hefur tilhneigingu til að
fella allt undir ákveðinn útreiknað-
an staðal og hafna hugsæinu, og
þannig telja sumir sig þess um-
komna að staðla listnám og frum-
leikann og þarmeð er frumleikinn
orðinn að akademisma í neikvæðri
merkingu. Tilefni er að minnast
þess sem Danir henda á lofti er
skilgreina á slík mál: „I denne skole
blir teori og praksis forenet/ Ing-
enting stemmer og ingen ved hvor-
for. - Teori er naar man ved alt og
ingenting stemmer/ Praksis er naar
alt stemmer men ingen ved hvorfor.
Sú þróun, að listaskólar yrðu að
eins konar hópefli á altari hug-
myndafræði er ekki ný, eins og ég
hef ítrekað bent á og þannig eru
þeir heimsþekktir listamennimir til
sem hafa rannsakað þetta eins og
t.d. Daniel Spoerri. Niðurstaðan var
að nemendur eru allstaðar að fást
við það sama, og allstaðar í nafni
frumleikans! Þetta var á tímum
nýja málverksins svonefnda, en nú
hefur verið svissað yfír í þá hug-
myndafræði, sem átti miklu fylgi
að fagna á áttunda áratugnum. Og
hér vilja menn engar málamiðlanir
frekar en að einstaklingar fengu
að klæðast samkvæmt eigin höfði
í Kína á tímum Maós og menningar-
byltingarinnar. Eins og ég hef áður
vísað til voru Hollendingar hér i
fararbroddi og lyftu óspart undir
þessa tegund listsköpunar og fylltu
allar hirslur safna og útibú þeirra,
af hinum nýja og mikla sannleik.
En er svo kom í ljós, að kostnaður-
inn við varðveislu hinna dýru verka
varð með tímanum meiri en goldið
var fyrir þau, var lokað fyrir þróun-
ina. Söfnin nýttu sér aldrei verkin
og nú vilja listamennimir sjálfír
ekki einu sinni fá þau gefins til
baka. I skólum eru menn kannski
eftir 4-6 ára nám á ríkisstyrkjum
að reisa nokkur aflöng borð upp
við vegg í anda Joseph Beuys á
sjöunda áratugnum, og hljóta fyrir
meistaragráðu í listum!
Bauhaus skólinn var í sjálfu sér
mjög góður, en nú sætir þróunin
er frá honum kom sífellt harðari
gagnrýni, því að heimurinn var að
fyllast af sálarlausum skókössum,
láréttum eða lóðréttum, hvað húsa-
gerðarlist áhrærir. Ekki var það
heldur þeim góðu mönnum að kenna
er innan veggja skólans kenndu,
að skipulögð fræði þeirra í sjón-
menntum var á sama hátt misnotuð
og niðursoðin af minni spámönnum
þannig að afleiðingarnar urðu
hrikaleg offjölgun listamanna.
Það stýrir þannig ekki góðri
lukku að staðla frumleikann, því
sögðu ekki jöfrar á borð við Henri
Matisse: „menn eiga ekki að reyna
að vera frumlegir" því hafí maður
til að bera neista af frumleika kem-
ur hann fram. í ljósi þessa kemur
manni spanskt fyrir sjónir, er menn
eru að staðla hugsæið, staðla einn-
ig námsmat í skapandi atriðum og
færa yfir á svið almennra skóla-
stofnana, einmitt þegar víða er ver-
ið að snúa blaðinu við og koma að
iífrænni viðhorfum, eins og sjá má
í húsagerðarlistinni. Listin er nefni-
lega jafn óútreiknanleg, og veðrið
og seint mun lánast að bera and-
rúmsloft listaskólanna í skjólum inn
í almennar skólastofur! Trú mín er
að miklar breytingar og uppstokk-
anir muni eiga sér stað innan lista-
skóla á næstu árum, að mun meira
tillit verði tekið til hugsæisins og
jafnframt verði það, sem nú er út-
hrópað gamaldags endurreist. Við
erum á leið inn í öld þar sem þýð-
ing á gildi handar og innsæis marg-
faldast vegna hinnar köldu og stöðl-
uðu ofurtækni. í næsta sjónmennta-
vettvangi mun ég væntaniega íjalla
um sitthvað sem ég hef í höndunum
varðandi umræður um listaskóla
beggja vegna Atlantshafsins.
Höfundur er myndlistarmaður og
gagnrýmndi.
Sjálfsbjörg landssamband fatlaðra { Jónsmessuhappdrætti
™ Sjálfsbjargar Vinningaskrá 24. júní 1995 Bifreið Subaru Legacy að verðmæti kr. 2.286.000
47474 Ferð með Úrval/Útsýn að eigln vali, hver kr. 120.000
70 7750 12267 21921 36838 47357 60148
1265 8111 15261 26841 39408 52623 61555
4478 9083 17187 30858 40990 53464 69553
7119 9120 17974 33864 45582 55508 75282
7262 9969 18931 34431 46292 56514 Gasgrill frá versl. Útilíf eða úttekt að eigin vali fyrir kr. 20.000
1227 10116 18357 28191 36701 46925 57338 65472
1361 10312 18531 29041 37417 47017 58140 65591
1588 10522 18978 29130 38504 47039 58207 67523
2398 10714 19182 29845 40186 47933 58395 69212
2859 10980 19393 29985 40324 49062 58624 70726
2911 11081 19826 30227 40340- 49139 58743 71266
3013 11090 20146 30467 40508 49193 58767 71705
3820 11419 20917 30692 40779 50099 59044 71816
4022 11833 21252 31089 41124 50242 59704 72102
4216 13002 22323 31327 41312 50248 59769 72340
5883 13066 22474 31356 41594 50794 59938 72883
6003 13137 22780 31573 42176 52547 60446 73291
6258 13808 - 23097 32178 42661 52963 60551 73544
6398 14088 24045 32891 42982 53336 61100 74312
7711 14746 24086 33535 43071 53441 61135 74640
7933 15406 25129 33771 43993 53851 61367 74735
7945 15939 25257 33796 45276 54113 61981 74847
8323 16680 25775 34307 45336 54343 62094 74928
9128 16793 25968 34485 45762 55173 63295 75696
9172 17362 26352 34655 46518 55616 63712
9203 17825 26931 35206 46706 55750 63969
9279 17956 27577 35501 46819 55879 64544
9629 18075 27935 35878 46885 56366 64641
9645 18263 28097 36657 46919 57066 64995