Morgunblaðið - 09.07.1995, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ1995 9
ÞRIÐJUDAGINN 11. júlí
verða 50 ár liðin frá því
að íslenskri flugvél var í
fyrsta sinn flogið með far-
þega milli landa. Þann dag árið 1945
hóf Catalina flugbáturinn TF-ISP,
sem gekk undir nafninu Gamli Pét-
ur, sig til flugs frá Skeijafirði undir
stjórn Jóhannesar R. Snorra.sonar,
flugstjóra. í áhöfn voru fjórir íslend-
ingar og að kröfu bresku herstjórn-
arinnar voru tveir bretar um borð.
Fjórir farþegar voru í fyrstu ferðinni
og greiddu 830 krónur fyrir farið
aðra leiðina. Þá var einn póstpoki
með í för. Liðlega 6 klukkustundum
eftir flugtak lenti vélin í Largs Bay.
Með þessu hófst nýr kafli íslenskrar
flugsögu. Millilan(jaflug er nú snar
þáttur í íslensku athafnalífi og
grundvöllur ferðaþjónustunnar.
Fyrsta árið voru farþegar Fiugfélags
íslands í millilandaflugi 56 en í fyrra
fluttu Flugleiðir, arftaki Flugfélags-
ins rúmlega 800 þúsund manns milli
landa í áætlunar- og leiguflugi.
íslendingar hafa haft aðgang að
þjónustu í millilandaflugi í hálfa öld
og margir eiga eflaust erfitt með
að gera sér í hugarlund þær kring-
umstæður sem frumheijar flugsins
hér á landi störfuðu við um miðbik
aldarinnar.Félagið átti einn Catalina
flugbát, sem var keyptur hingað til
lands frá Suður Ameríku 1944. Þar
hafði hann einkum verið notaður til
bananaflutninga. lnnréttingar í flug-
vélina voru smíðaðar í Stálsmiðjunni
veturinn fyrir fyrsta millilandaflugið
og vélin rúmaði 22 farþega. Þægindi
voru takmörkuð, Catalina flugbát-
arnir höfðu ekki þrýstiklefa líkt og
flugvélar Flugleiða í dag og því var
ekki hægt að fljúga ofar veðrum.
Flugbáturinn hafði hins vegar veru-
legt flugþol, eða allt að 20 klukku-
stundir. Orn Ó. Johnson hafði flogið
vélinni hingað til lands seinnipart
árs 1944 og það var fyrsta milli-
landaflugið þar sem íslendingur var
við stjórnvölinn.
Undirbúningur millilanclaflugsins
hófst síðla árs 1944. Örn Ó. Johnson
og félagar hans hjá Flugfélaginu
höfðu lengi alið með sér draum um
að koma á flugsambandi við önnur
Evrópulönd. Vegna stríðsins voru
allir millilandaflutningar háðir leyfi
herstjórnarinnar og Island var enn
hersetið land. Bretar höfðu gefið
vilyrði fyrir tilraunaflugi til Skot-
lands fyrir áramót 1944 og 1945.
Þegar undirbúningur flugsins komst
á skrið í ársbyijun 1945 kom í ljós
að meira þurfti til. Miklar bréfa og
skeytasendingar fóru fram milli
flugfélagsins og herstjórnarinnar og
fjölmargir fundir voru haldnir. Svara
þurfti ótal fyrirspurnum um allt
mögulegt sem að fluginu laut, áhöfn
íslenskt millilanda-
flug í 50 ár
Hálf öld verður liðin á þríðjudag frá því að fyrsta millilanda-
flugið var faríð frá íslandi. Með því hófst nýr kafli í íslenskri sam-
göngusögu. Sveinn Sæmundsson segir hér frá þessu tímamóta-
flugi og jafnframt verður gripið niður í frásögn Jóhannesar
Snorrasonar flugstjóra af þessarí ferð.
vélarinnar, farþegana, farminn og
flugvélina sjálfa.
Lokasvar breta vegna flugsins
barst ekki fyrr en í byijun júlí, og
þá var ekki til setunnar boðið. 11.
júlí kom áhöfnin, Jóhannes Snorra-
son, flugstjóri, Smári Karlsson, að-
stoðarflugmaður, Jóhann Gíslason,
loftskeytamaður og Sigurður Ing-
ólfsson vélamaður til flugs í bítið
ásamt bretunum tveimur og farþeg-
unum fjórum, Jóni Jóhannessyni,
Hans Þórðarsyni og Jóni Einarssyni
kaupmönnum og séra Robert Jack.
Örn Ó. Johnson, forstjóri félagsins,
sem hafði átt drýgstan þátt í undir-
búningi flugsins, og flestallir starfs-
menn flugfélagsins fylgdu sínum
mönnum til flugs.
Jóhannes R. Snorrason, flugstjóri,
hóf Catalinaflugbátinn TF-ISP á loft
af Skeijafirðinum klukkan 07:27 og
þar með hófst nýr kafli í íslenskri
samgöngusögu. Flugvélin hvarf
áhorfendum brátt sjónum í skýja-
bakka sem grúfði yfir Reykjanes-
fjallgarðinum. Flugið til Skotlands
var þægilegt. Framan af var flogið
í skýjumj en þegar leið á ferðina
létti til og vélinni sóttist vel í sólríku
veðri. Þegar flugbáturinn var yfir
eynni Tiree, undan ströndum Skot-
lands, var flugið lækkað og flogið
til Largs Bay, nálægt Glasgow. Þar
var lent nákvæmlega sex klukku-
stundum og fjórum mínútum eftir
flugtak á Skeijafirði á Islandi.
Ahöfn og farþegar fengu hlýjar
viðtökur í Skotlandi og daginn eftir
snéru Jóhannes og félagar á Gamla
Pétri aftur til íslands. Að þessu sinni
voru engir farþegar um borð. Vélin
lenti á Skeijafirði klukkan 17:01.
Þar var þá samankominn mikill fjöldi
fólks sem fagnaði áhöfn og far-
kosti. í hófi um kvöldið greindi Örn
O. Johnsson, forstjóri félagsins frá
því að tvö millilandaflug til viðbótar
Sigurður Ingólfsson
FARÞEGARNIR í fyrsta millilandafluginu. Séra Robert Jack
var með kassamyndavél og Sigurður Ingólfsson vélamaður tók
myndina af presti og samferðamönnum hans Jóni Jóhannes-
syni, Jóni Einarssyni og Hans Þórðarsyni.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
ÁHÖFN TF-ISÞ í fyrsta flug-
inu til Kaupmannahafnar tal-
ið frá hægri: Jóhannes R.
Snorrason.flugstjóri, Sigurð-
ur Ingólfsson, vélamaður, Jó-
hann Gíslason, loftskeytamað-
ur og Magnús Guðmundsson,
aðstoðarflugmaður.
væru fyrirhuguð síðar þetta sumar
til Skotlands og áfram þaðan til
Danmerkur. Vélin hefði getað náð
til Kaupmannahafnar í einum
áfanga, en að kröfu herstjórnarinnar
var millilent í Largs Bay.
Lagt var upp í hina fyrri af þess-
um tveimur ferðum 22. ágúst.
Áhöfnin var sú sama og í fyrsta flug-
inu til Skotlands nema að Magnús
Guðmundsson var aðstoðarflugmað-
ur í stað Smára Karlssonar. Um
borð voru 10 farþegar, helmingur
þeirra á leið til Skotlands en hinir á
leið áfram til Danmerkur. Flugið til
Largs Bay gekk að vonum, en slæmt
veður daginn eftir kom í veg fyrir
flug. Tveimur dögum síðar var flug-
fært og klukkan 15:40 lenti TF'-ISP
í höfninni í Kaupmannahöfn. Koma
flugbátsins þangað vakti verulega
athygli og var getið sérstaklega í
dönskum blöðum. Gamli Pétur var
í hópi fyrstu erlendu farþegaflugvéla
sem komu til Kaupmannahafnar eft-
ir stríðið.
Eftir tveggja daga viðdvöl í Kaup-
mannahöfn var haldið heim á leið
og vélin lenti á Skeijafirði klukkan
21:20 eftir flug í dimmviðri. Þar
stigu í land 15 farþegar sem voru
fyrstu farþegarnir sem komu til ís-
lands með flugi frá útlöndum.
Þriðja millilandaflugið var farið í
september og aftur sömu leið um
Skotiand áleiðis til Danmerkur.
Þetta sumar flutti Flugfélag íslands
samtals 56 farþega í millilandaflugi.
Catalina flugbátarnir
Catalina flugbátarnir, eða Köt-
urnar eins og alsiða var að kalla
þessa flugvélategund, þjónuðu ís-
lendingum í hartnær tuttugu ár og
voru afar vinsælar flugvélar þótt
ekki hafi þægindum verið fyrir að
fara. Vélarnar voru óupphitaðar og
því oft kalt um borð og nauðsynlegt
fyrir farþega og áhöfn að dúða sig
fyrir flug, einkum á vetrum. Að jafn-
aði voru fjórir í áhöfn, flugstjóri,
aðstoðarflugmaður, vélamaður og
Ioftskeytamaður, sem hafði sam-
band við landstöðvar með morssend-
ingum. Vélamaðurinn hafði aðsetur
í turni milli hreyflanna og mátti búa
við afskaplega mikinn hávaða. Eftir
lendingu kom til kasta aðstoðarflug-
manns að festa flugvélina við ból-
færi. Það gat orðið kalsasamt í sjó-
roki og frosti. Köturnar voru stærstu
flugvélar hér á landi um árabil, höfðu
mikið burðarþol og flugþol. Þær
voru því mikil samgöngubót og Flug-
félag íslands og Loftleiðir áttu sam-
tals fimm slíkar vélar.
Höfundur er fyrrverandi blaðafull-
trúi Flugleiða
Klukkan 07:27 lyftist
Katalínu flugbáturinn
FLUGMENNIRNIR á Katalínaflugbátnum,
Smári Karlsson og Jóhannes R. Snorrason.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
KATALÍNAFLUGBÁTURINN „Gamli Pétur“
á Skerjarfirði.
JÓHANNES R. Snorrason er einn
af reyndustu og farsælustu flug-
stjórum landsins en hann er fædd-
ur 1917 á Flateyri við Önundar-
fjörð. Hann var yfirflugsljóri
Flugfélags Islands frá 1946 og
síðan Flugleiða. Hann hlaut stór-
riddarakross Hinnar íslensku
fálkaorðu árið 1981.
Jóhannes skrifaði æviminning-
ar sínar og birti í bókunum Skrif-
að í skýin I-III. Þar segir hann
meðal annars frá fyrsta milli-
landafluginu og hefur góðfúslega
veitt Morgunblaðinu leyfi til að
birta hluta af þeim skrifum.
Jóhannes segir að snemma
sumars 1945 hafi mikið verið
rætt meðal Flugfélagsmanna uói
að fá leyfi til að fljúga til megin-
landsins á Katalínunni. Styrjöld-
inni var lokið og það var kominn
ferðahugur í menn að heimsækja
vini og ættingja í Evrópu. Það var
hægara sagt en gert að fá slíkt
leyfi en fyrir dugnað Arnar Ó.
Johnson tókst það. Örn bauð síðan
Jóhannesi að vera flugsljóri og
þurfti hann ekki að hugsa sig
tvisvar um svarið.
Bretar veittu leyfi til þess að
Islendingar flygju til Skotlands
með því skilyrði að breskur sigl-
ingafræðingur og loftskeytamað-
ur yrðu með í fluginu. „Við vorum
því fyrstir til þess að hefja al-
mennt farþegaflug landa á milli
að styijöldinni lokinni," segir Jó-
hannes. En ekkert flugfélag hafði
verið endurreist í Evrópu eftir
stríðið.
„Eg hlakkaði mikið til þessarar
ferðar og fann ekki til þess að
mig skorti þjálfun eða reynslu,"
segir Jóhannes. „Þótt aðeins hefði
ég flogið Katalínabátnum 26
klukkustundir þegar ferðin
hófst.“ Fjórir farþegar skráðu sig
í ferðina.
Ferðin var undirbúin af kost-
gæfni og komu Bretarnir til
landsins. Þetta voru prúðir og vel
agaðir menn en fannst eitthvað
undarlegt að áhöfn vélarinnar
ávarpaði Jóhannes „Jóhannes“.
Annar Bretinn kom að máli við
Jóhannes og sagði að venjan væri
að kalla flugstjóra „Captain" og
bætti svo við „En við ávörpum
aðeins konunginn „your hig-
hness“.
“Svo rann upp dagurinn, bjart-
ur og fagur, það var 11. júlí og
nóttin björt á norðurslóðum," seg-
ir Jóhannes. Allt var til reiðu í
Skerjafirði og bátur beið við
bryggjuna í Nauthólsvík. „Þar
voru farþegarnir mættir ásamt
áhöfninni og mörgum starfs-
mönnum Flugfélagsins, sem vildu
verða vitni að flugtakinu í okkar
fyrsta millilandaflugi með far-
þega.“
„Við kvöddum alla viðstadda,
þeir árnuðu okkur fararheilla og
báturinn brunaði út á fjörðinn,
þar sem flugbáturinn sat á lygn-
um sjónum og hallaði sér á annað
vængflotið. Hann beið eins og með
hönd undir kinn. Allur farangur
var settur aftast í flugbátinn, en
farþegarnir settust fremst, rétt
fyrir aftan stjórnklefann. Strax
og annar hreyfillinn hafði verið
ræstur, leysti Smári flugbátinn
frá bólinu, og við lónuðum út
fjörðinn meðan olían var að hitna
og svo þurftum við að reyna allar
kveikjur, stjórntæki og skurð á
loftskrúfunum. Klukkan 07.27
lyfti ég flugbátnum upp af yfir-
borði Skerjafjarðar og fór síðan
einn hring yfir Nauthólsvík og
vaggaði í kveðjuskyni."
Ferðin gekk í alla staði vel.
Flugið var hækkað í 7000 fet og
allir voru í sólskinsskapi. Áætlað-
ur flugtími var sex stundir. Séra
Robert Jack farþegi fræddi flug-
þegana um úthafseyjur sem flogið
var yfir og Hans Þórðarson veitti
af mikilli rausn úr tösku sinni sem
var full af alls konar kræsingum.
Flugstjórarnir náðu sambandi
við stjórnstöðina í Prestwick og
fengu fyrirmæli um að lækka
flugið í 5000 fet. Skyggnið var
gott og fjöll spegluðust í lygnum
sundum og fjörðum. Flugið lækk-
aði og stefnt á Iendingarstað
skammt vestan við bæinn Largs.
„Við flugum einn hring yfir sund-
inu og lentum á lygnum sjó. Þeg-
ar dró úr hraðanum og flugbátur-
inn lagðist á annað vængflotið,
hreyrðum við, að hrópað var
húrra aftur í farþegarýminu,"
segir Jóhannes.
Islendingunum var mjög vin-
samlega tekið í Largs og fyrir-
menn buðu til tedrykkju.
Næsta dag var flogið heim aft-
ur og lent á Skerjafirðinum eftir
6 klukkustunda flug ofar skýjum
og var áhöfninni vel fagnað.
Veisla var haldin og framtíðar-
möguleikar flugsins ræddir. „Það
voru því bjartsýnir menn, sem
gengu út af Hótel Borg að kveldi
hins 12. júlí 1945,“ segir Jóhannes
Snorrason að lokum.