Morgunblaðið - 17.09.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995 B 5'
MANNLÍFSSTRAUMAR
MATARLISTÆ////// viðgegnsósa?
Einfaldleild ogferskleiki
(della cucina Italiana)
FJARLÆGÐIN gerir fjöllin svo
sannarlega blá og jafnvel rönd-
ótt. Ef maður þekkir þau ekki fyrir
getur verið erfitt að ímynda sér
hvernig þau líta út í návígi. Ýmsar
ranghugmyndir og afbakanir geta
sprottið upp eins
og gorkúlur þegar
menn fara að geta
sér til um það sem
þeir ekki þekkja af
eigin raun eða sam-
kvæmt áreiðanleg-
um heimildum. Eg
eftir Álfheiði Hönnu heyrði meira að
Friðrjksdóttur segja af konu í
Danmörku ekki alls
fyrir löngu sem var hissa á því að
vinkona hennar ætlaði með bíl til
íslands, því eftir því sem hún komst
næst þá væri aðalfararskjóti lands-
manna hreindýrasleðinn. Eins hef ég
heyrt ansi skondnar ágiskanir um
hver sé þjóðarréttur okkar íslend-
inga. Ein er sú að við gröfum niður
í okkar sendnu strendur heilan þorsk
og látum hann dúsa þar í um þijá
mánuði, eða uns fiskkjötið, beinin
og innyflin eru runnin saman í eins
konar seigfijótandi eðju. Síðan skoli
menn þessu góðgæti niður með eld-
vatni (flestir drekka nú umfram þol-
magn sitt af því). Eftirréttaseðillinn
er heldur óljós en líklegast eitthvað
sem hreinsar gómana, t.a.m. einhver
skóf og jökulmolar. Hér púslast sam-
an annars vegar óljós smjörþefur af
grafna laxinum, brennivíninu og há-
karlinum og hins vegar vitneskjan
um nálægð jökla og náins sambands
íbúanna við óspillta náttúru. Okkur
klígjar vitanlega við þessum mat-
seðli, og þó svo að hann sé fulllangt
frá þjóðarréttinum og alls ekkert í
líkingu við þessa matreiðslu þorsks
sé á boðstólum hérlendis þá klígjar
t.d. ítali við mörgum þeim réttum
sem eru á boðstólum í öðrum löndum
undir ítölskum formerkjum. Þrátt
fyrir útbreiðslu og vinsældir ítalskrar
matseldar virðist sem henni fylgi
jafnútbreiddur misskilningur varð-
andi matreiðslu og hráefnasamsetn-
ingu.
Bolognasósan sem allir dýrka og
dá og finnst ásamt pizzunni og past-
anu vera það ítalskasta sem fyrir-
finnst fyrir utan óperutónlist
kannski, er lítið snædd á Ítalíu. í
Bologna, sem oft er nefnd mat-
reiðsluhöfuðborg Ítalíu og af hverri
sósan dregur nafn sitt hugsa menn
sig jafnvel tvisvar um áður en þeir
blanda kjöti saman við pasta. Annar
útbreiddur misskilningur er öll sósu-
mergðin sem við höldum að sé af
ítölsku bergi brotin. ítalirnir eiga jú
sína Besciamellasósu (sem notuð er
t.d. í lasagna). Síðan nota þeir ótelj-
andi sughi út á pastað sitt. En sam-
kvæirit okkar fransk-íslensku sósu-
skilgreiningu eru ítalir pass.
Þeir telja fæðuna sjálfa vera grunn
máltíðarinnar. Hver fæðutegund hef-
ur sinn verðleika og það er hlutverk
kokksins að lokka á sem einfaldastan
og geðfelldastan hátt fram þessa
verðleika. Itölsk eldamennska er
þ.a.l. yfirleitt mjög einföld og aðalat-
riðið er að velja saman hráefni í
hæfilegu magni og allt skal vera eins
ferskt og mögulégt er. Það þarf ekki
að þýða meiri kostnað, vitið til. Pa-
stað er e.t.v. það flóknasta við ít-
alska eldhúsið og þó er það nú ekki
flókið í matreiðslu. Hjá mörgum þjóð-
um er sú tilhneiging að bera fram
einhvern kolvetnisgjafa með aðal-
réttinum, sem á þá að þjóna hlut-
verki grófmetis til_ þess að koma
þörmunum af stað. ítalirnir hafa hins
vegar aðgreint kolvetnið og búið til
úr því sérstakan rétt sem þeir snæða
á undan aðalréttinum. Pasta, risotto
og polenta skipa kolvetnisforrétta-
flokkinn hjá þeim og eru skammtarn-
ir yfirleitt um 100 g á mann svona
rétt til að ýta nett við meltingunni
og undirbúa hana fyrir aðalréttinn.
Kartöflurnar borða þeir einnig ætíð
sér á báti, oft í formi gnocchi, annað-
hvort au naturel eða með gorgonzola
eða spínatbragði. Þær eru einnig
snæddar á undan aðalrétti. Núðlurn-
ar eru bornar fram á ýmsa vegu t.d.
með fersku basil og furuhnetum
(Pestosósu) eða hallsveppum, en
spaghettíið t.d. með skelfisk eða hvít-
lauk og chillipipar, eða tómötum og
oregano. ítalir leitast semsagt alltaf
við að aðgreina sem mest fæðuna
og láta hvert hráefni fyrir sig njóta
sín til fullnustu hyort sem er á diski,
munni eða í maga. Skammtarnir eru
í minni kantinum og engu er ofaukið
né misboðið. Hér ræður hinn góði
smekkur og eins eru ítalir mjög rík-
ir af góðu og íjölbreyttu hráefni. Það
er samt ekkert því til fyrirstöðu að
við tileinkum okkur þeirra matar-
gerð. Við þurfum bara að vanda
okkur þegar við verslum, kaupa
ferskasta hráefnið sem völ er á
hveiju sinni og fara blíðlegum hönd-
um um það þegar heim er komið.
Látum hinn góða smekk og einfald-
leikann vera í fyrirrúmi og höfum
hemil á ijómasósunum.
Hér kemur ein góð uppskrift til að
ýta ykkur úr vör á vit guðdómlegra
bragðlaukaævintýra. Góða ferð!
Reiðar núðlur
(uppskrift fyrir 4-6)
450 g fusillinúðlur
salt
2 msk. ólífuolía
2 hvítlauksrif
1 meðalstór laukur
1 kíló ferskir eða
niðursoðnir tómatar
1 msk. sykur
2 msk. fínsaxað fersk basilikum
(1 msk. ef notað er þurrkað)
2 ferskir chillipiparstilkar
1. Sjóðið pastað í nægilegu létt-
söltuðu vatni. Setjið pastað í vatnið
um leið og suðan kemur upp og
skvettið smá ólífuolíolíu út í til þess
að pastað festist ekki saman. Setjið
lok á pottinn, þannig síður pastað
fyrr, passið samt að ekki flæði upp
úr pottinum. Sjóðið pastað al dente
(takið eina pastareim og hendið í
vegg eða á ísskápshurð ef hún fest-
ist þar er pastað al dente). Um leið
og það er soðið, sigtið þá vatnið frá,
bætið sósunni út á og berið fram.
2. Á meðan á suðu stendur útbúið
þá sósuna. Meijið hvítlauksgeirana
og skerið laukinn fínt niður og mýk-
ið á pönnu með ólífuolíu. Grófskerið
tómatana og bætið þeim því næst
út á pönnuna. Bætið sykrinum út í
og látið malla á vægum hita. Basil
fer að siðustu út í blönduna. Á með-
an sósan er að malla fínsaxið þá
chillipiparinn og takið fræin úr hon-
um. Bætið honum út í sósuna 5 mín-
útum áður en hún er borin fram.
Chillípiparinn skilur þó nokkurn safa
eftir á fíngrunum sem saxa hann,
gætið þess því að bera ekki fingur
t.d. við augu eða nef strax að loknum
skurði því það getur valdið allnokkr-
um sviða og óþægindum.
Setjið pastað í þartilgert sigti og
þerrið allt vatn af því, setjið í skál,
blandið sósunni vel saman við og
berið fram. Buon appetito!
ÁN ÞRÖSKULDA///m) eruferlimálf
Aðgengi húsa
Á NÆSTUNNI mun ég annan hvern
sunnudag vera með pistla hér í blað-
inu um fötlunarmál. Sérstök áhersla
verður lögð á ferlimál því ferlimál
eru og munu verða helsta baráttu-
mál okkar sem ekki höfum full-
komna hreyfigetu.
Það eru ekki aðeins fatlaðir sem
njóta góðs af góðu og greiðu
aðgengi. Lang flestir „sér-hópar“
njóta þess ekki síður, eins og aldrað-
ir, hjólreiðamenn og ungabörn (eng-
ir þröskuldar, tekið
úr gangstéttum
fyrir kerrur og ■
barnavagna
o.s.frv.)
Hvað er þá átt
við með ferlimál-
um? Þegar ég tala
um feriimál á ég
við allt aðgengi,
innan hús^ sem utan. Hvernig get
ég flutt mig frá einum stað til ann-
ars, með eigin afli, eða hvaða
hjálpartæki þarf ég til að færa mig
þangað sem ég vil fara, stafi, hækj-
ur, hjólastól eða eitthvert annað far-
artæki?
Get ég komið í heimsókn til þín?
Gæti ég stundað nám í þínum skóla
eða unnið á þínum vinnustað?
í þessum pistli ætla ég aðeins að
ræða aðgengi húsa innan dyra, mjög
svo almennt, en seinna munu pistl-
arnir fjalla um þrengri efni og þá
með dæmum um vel eða illa leyst
aðgengi.
Öllum opið
Með lögum frá árinu 1978 hefur
verið stefnt að því að gera opinberar
byggingar aðgengilegar öllum. Þrátt
fyrir góðan vilja og ítrekuð loforð
ráðamanna er enn töluvert í land
og eiga margar stofnanir enn eftir
að gera húsnæði sitt aðgengilegt.
Nú má enginn skija orð mín svo
að ég sjái ekki að margt og mikið
hefur verið gert í þessum málum,
en betur má ef duga skal.
Það er greinilegt að ekki nægir
að teikna falleg hús eftir öllum viður-
kenndum stöðlum, því útfærslan
verður einnig að vera rétt samkvæmt
lögum og reglugerðum. Því miður
er ég smeykur um að ekki hafi allt-
af verði farið eftir þessu til hins
ýtrasta og því má benda á hús,
byggð á síðustu árum sem vart eru
fær öðrum en fuglinum fljúandi, eins
og segir í ævintýrunum.
Vegna mishæðar í landslagi eru
hafðar ein til tvær tröppur upp að
dyrum og síðan hár þröskuldur, jafn
vel á annan tug sentimetra!
Hvers vegna?
Getur það verið að þeir sem fram-
kvæma eigi verkin segi: „Eg hef
alltaf gert þetta á þennan hátt og
fer ekki að breyta því nú, vegna
einhverra sem aldrei koma í húsið!“
Eða „Á að byggja hús fyrir fjöldann
eða handa einhveijum minnihluta-
hópi, sem ekki nýtir húsin nema í
undantekningartilfellum?"
Við hveija er að sakast? Arki-
tekta, verkfræðinga, iðnaðarmenn
eða jafnvel byggingarfulltrúa sveit-
arfélaganna?
Hér eiga allir einhverja sök og
bara spurning hvort menn eru til-
búnir að taka sig saman í andlitinu
og gera betur í framtíðinni. Vera
slíkir fagmenn að láta ekki rétt-
mæta gagnrýni fara í taugarnar á
sér, heldur taka hana til greina í
reynd, líta í eigin barm og gera betur
næst.
Hvaða húsnæði?
Allir þurfa þak yfir höfuðið segj-
um við, en heimili okkar þarf að
vera aðgengilegt svo við komumst
milli herbergja og getum gert það
sem þarf að gera á hveiju heimili.
Flestar íbúðir sem byggðar eru í dag
eru allsæmilega greiðfærar innan-
dyra, þó á þriðju hæð í húsi án lyftu.
Gildandi byggingarreglugerð seg-
ir að: „í fjölbýlishúsum með 6 íbúð-
um eða fleiri skal a.m.k. ein íbúð á
jarðhæð hönnuð þannig að hún henti
þörfum hreyfihamlaðra." (gr. 6.1.1.)
„...í fjölbýlishúsum sem eru 5
hæðir eða meira skal vera lyfta sem
sé a.m.k. 1,10x2,10 m, burðargeta
1.000 kg og breidd dyra 0,8 m.“
(gr. 8.2.2.1.)
Ég bið lesandann að gæta að í
hans nánasta umhverfi hvort svo sé.
Svo hreyfihamlaðir geti notið
skólagöngu verða skólarnir að vera
aðgengilegir. Flestir ef ekki allir
grunnskólar sem byggðir hafa verið
á síðustu árum eru vel aðgengilegir.
Þó enn megi finna skóla sem ekki
eru jafn vel aðgengilegir og við vild-
um. Þar sem eitthvað hefur gleymst
eða hreinlega verið rangt hannað,
s.s. of brattar skábrautir o.þ.l.
Fáum er menntun jafn mikilvæg
og fötluðum, sem ekki geta unnið
hvaða vinnu sem er. Því er það hreint
ótrúlegt hve margir nýir framhalds-
skólar eru illa í stakk búnir að taka
við hreyfihömluðum nemendum.
Þrátt fyrir að Menntaskólinn við
Hamrahlíð hafi verið stagbættur er
hann ekki hannaður með þarfir allra
í huga í upphafi og það er mjög
óréttlátt að ætlast til að allir sem
einhveija fötlun hafa fari þangað
en fylgi ekki sínum félögum í „hverf-
is- eða svæðisskólann"!
Við teljum það mannréttindi að
hafa vinnu, en vinnustaðurinn verður
þá að vera aðgengilegur. Það er enn
langt í land að allir vinnustaðir séu
aðgengilegir öllum, þrátt fyrir að
störfin sem þar eru framin séu jafn
vel mjög vel hentug hreyfihömluðum.
Allir eiga rétt á tómstundum, að
geta tekið þátt í íþróttum á eigin
forsendum eða hvers konar öðru tóm-
stundastarfi sem hugurinn girnist,
en allt byggist á aðgengi, með eða
án hjálpartækja. Því er það svo mikil-
vægt að við tökum höndum saman
og vinnum að því að gera landið
okkar aðgengilegt allri þjóðinni.
Veistu að maður í hjólastól kemst
hvergi á salerni í þjóðgarðinum á
ÞINGVÖLLUM!?
Byrjum heima
Byijum heima hjá okkur og at-
hugum hvort allt sé eins og það á
að vera. Get ég komið í heimsókn
til þín? Hvað, ef þú fótbrotnar eða
snýrð þig á ökkla og verður að vera
í hjólastól nokkra daga? Kemstu á
klóið? Geturðu unnið í eldhúsinu eða
jafn vel komist inn og út úr íbúðinni?
Svo þú getir sjálfur gengið úr
skugga um þetta ætla ég að gefa
þér nokkur mikilvæg mál:
Dyrabreidd þarf að vera í það
minnsta 80 cm.
Salernishurð ætti að opnast út svo
hurðin taki ekki dýrmætt rými fyrir
innan.
Borðstofuborð, skrifborð eða önn-
ur þau borð sem þarf að sitja við
ættu að hafa fijálst rými fyrir fæt-
ur, þ.e.a.s. minnst 67 cm frá gólfi
undir borð.
Mikilvægt er að gott rými sé í eld-
húsi, helst svo að hægt sé að snúa
hjólastól, ca 120 cm.
Háir þröskuldar sjást núorðið vart
nema í gömlum húsum, sem betur
fer.
Lokaorð
Munum að við þurfum öll að kom-
ast leiðar okkar, því ef við getum
það er meiri möguleiki fyrir okkur
að vera sjálfum okkur ráðandi og
það viljum við öll, ekki satt?
Sjálfsbjörg, landssamband fatl-
aðra, mun árlega veita viðurkenn-
ingu fyrir gott aðgengi. Fyrirtæki
og þjónustustofnanir geta óskað
eftir úttekt hjá félaginu. Viðurkenn-
ingarnar verða veittar 3. des. á al-
þjóðadegi fatlaðra og verður að
óska eftir úttekt fyrir 15. okt. ef á
að komast að í ár.
I næsta pistli ætla ég að fjalla
um farartæki, einkabíla, almenn-
ingsvagna og flugvélar.
• GUÐMUNDUR Magnússon
leikari er nýr dálkahöfundur á
Morgunblaðinu. Hann er fædd-
ur í Reykjavík 1947, lauk prófi
frá Leiklistarskóla Leikfélags
Reykjavikur 1968 og starfaði
sem leikari hjá LR og Þjóðleik-
húsinu á árunum 1968 til 1975.
Hann dvaldi eitt ár í Frakk-
landi, en varð fyrir slysi þar í
nóvember 1976 og hefur verið
lamaður síðan. Guðmundur
hefur tekið virkan þátt í starfi
Sjálfsbjargar og er nú formað-
ur starfsnefndar Sjálfsbjargar,
Landsambands fatlaðra, um
ferlimál.
eftír Guómund
Magnússon