Morgunblaðið - 28.09.1995, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Enn um úreldingu MS6
EFTIR að grein mín í Morgun-
blaðinu um úreldingu Mjólkursam-
lags Borgfirðinga birtist, þá hafa
þrír aðilar tjáð sig á síðum Morgun-
blaðsins, þeir Guðmundur Þorsteins-
son bóndi á Skálpastöðum, Þórir
Páll Guðjónsson kaupfélagsstjóri í
Borgarnesi og Páll Kr. Pálsson for-
stjóri Sóiar hf. Mig langar til af
þessu tilefni að reifa frekar einstök
atriði í hugleiðingum þessara
manna, þótt ef til vill seint sé.
I grein Guðmundar Þ. kemur fram
efasemd um eignarrétt á MSB. Það
hafa nú fleiri látið í ijósi efasemdir
um eignarrétt í þessu sambandi, eins
og Magnús Guðjónsson bóndi í
Hrútsholti, í sjónvarpsþætti, að
ógleymdum fyrrverandi landbúnað-
arráðherra Halldóri Blöndal, sem
hafnaði undirritun úreldingarsamn-
ingsins vegna efasemdar um eignar-
rétt. En fyrir mig og marga sem ég
hefi talað við, kemur það eins og
þruma úr heiðskíru lofti, að marg-
milljónafyrirtæki, eins og MSB, sem
er búið að starfa áratugum saman,
að enn í dag skuli leika einhver vafi
á um eignarrétt. Því í ósköpunum
er þetta atriði ekki drifið, sem próf-
mál, í gegnum bæði dómstig til þess
að skerpa og skýra línur um eigna-
rétt hér að lútandi.
Annað atriði í grein Guðmundar
Þ. Þar lætur hann að því liggja, að
andstaða mín við úreldingu MSB sé
af tilfinningalegum toga spunnin.
Ekki ætla ég að neita því. Að úrelda
rótgróið áratugagamalt fyrirtæki
eins og MSB og flytja störf fjöida
manna og kvenna úr Borgarfirði til
Reykjavíkur, vissulega er það tilfínn-
ingamál. En það kemur fleira til.
Þau hræða sporin se'm stigin hafa
verið undanfarna áratugi, þar sem
ýmsir mislukkaðir reiknimeistarar
hafa verið að reikna út hagnað af
ýmsum aðgerðum í þessu þjóðfélagi.
Nefna má Miklagarð, fiskeldi og loð-
dýr. Uppi voru gífuryrði um mikinn
hagnað, sérstaklega í fiskeldinu, og
fyrir rest voru menn með háar tölur
á blöðum fyrir framan
sig, þegar reynslan var
komin til sögunnar, en
þessar árans tölur voru
bara allar með mínus-
merkinu fyrir framan
sig! Og bankakerfið
mátti þola há útlánatöp,
sem eflaust hefur átt
sinn þátt í háu vaxta-
stigi í þessu þjóðfélagi.
Það er einmitt það, sem
ég og fleiri óttast, að
það verði öfug formerki
framan við lokatölur
þegar reynslan tíundar
niðurstöður.
Hér er sem sé komin
ástæðan fyrir því að ég
nefndi til sögunnar hagfræðideild
Háskólans, sem hlutlausan aðila og
með mestu fagþekkinguna, til þess
að fara yfír hagfræðiútreikningana
sem eiga að sýna sem mest hagræð-
ið af úreldingu MSB, og líta þá á
hagfræðideildina sem hið æðra
„dómstig" í þessu máli.
Þá er að víkja nokkrum orðum
að grein kaupfélagsstjórans Þóris
Páls Guðjónssonar, en þar standa
þessi orð: Samvinnufélagsformið
hefur reynst gallað, hvað varðar það
atriði að ná inn áhættufé í rekstur-
inn. Ekki er mér alveg ljóst við hvað
hér er átt. Er verið að harma það
að samvinnufélögin hafí ekki fengið
fjármagn frá einstaklingum í allan
sinn taprekstur. Hvað skyldu þeir
vera margir milljarðarnir, sem hafa
glatast í gjaldþrotum samvinnu-
hreyfingarinnar, SÍS, Miklagarðs,
fiskeldis, KRON, Kaupfélags Sval-
barðseyrar? Ég held að það sé miklu
nær að tala um hrun samvinnufé-
lagsformsins, en að það sé gallað.
Samvinnufélagsformið reyndist
þessu þjóðfélagi vel við að ná versl-
unarrekstri inn í landið úr höndum
útlendinga, en svo hefur heldur hall-
að undan fæti fjárhagslega eftir að
vextir urðu jákvæðir í þessu þjóð-
félagi. En í vor, í maíbyijun, stóð
K.B. til boða samstarf
og uppbygging at-
vinnurekstrar í sam-
vinnu við Sól hf. og því
hefði fylgt áhættufé.
Það var ekki formið,
sem reyndist gallað þá,
það var bara kaupfé-
lagsstjórinn sjálfur sem
sagði nei, og skaut sér
á bakvið tímaleysi í það
skiptið. Þegar viljann
vantar, verður mönnum
flest að fótakefli, svo
sem tímaleysi, fyrir-
höfn eða kostnaður, hér
varð tímaleysi fyrir val-
inu. Þegar vilji er fyrir
hendi þá má koma
mörgu í verk. Ef af samvinnu MSB
og Sólar hefði orðið, þá má reikna
með að hér hefði störfum fjölgað
verulega, jafnvel um 20 - 30. Ef
atvinnuleysisbætur þessa fólks í við-
bót við atvinnuleysisbætur til þeirra
sem koma til með að missa sína
vinnu við úreldingu MSB eru ekki
teknar með sem úreldingarkostnað-
ur, þá er verið að falsa og blekkja
úreldingarkostnað MSB.
Páll Kr. Pálsson getur þess í sinni
grein að fram komi í útreikningum
hagræðingarnefndarinnar að reikn-
að sé með viðbótarkostnaði uppá 3
milljónir vegna flutnings neyslu-
mjólkur fyrir Borgarfjarðarhérað,
sem eftir úreldingu MSB, verði fyrst
að flytja til Reykjavíkur til geril-
sneyðingar og pökkunar í neytend-
apakkningar og síðan til baka næsta
eða þarnæsta dag. Þetta telur Páll
Kr. tortryggilegar tölur og telur að
hér sé vanreiknað um sem nemur 5
milljónum, en lítum nánar á dæmið.
Indriði Albertsson mjólkurbústjóri
MSB tjáir mér að 1,8 milljón lítrar
mjólkur dreifist sem neyslumjólk á
svæði MSB. Þetta verða 1.800 tonn
og það er reiknað með 1.100 kr fyr-
ir tonnið í tönkum til Reykjavíkur,
en til baka verður þetta varla flokk-
að annað en stykkja- eða pakka-
flutningur og þá hækkar nú flutn-
ingurinn heldur betur.
Halldór Brynjúlfsson, stöðvar-
stjóri bifreiðastöðvar K.B., segir mér
að flutningsgjald fyrir stykkja- og
pakkaflutning frá Reykjavík til
Borgarness sé 3.400 - 3.500 kr. og
þá verður þetta ekki svo flókið reikn-
ingsdæmi. Tökum dæmið.
1.800 tonn til Reykjavíkur í tank =
1.800 * 1.100 = 1.980 þúsund 1.800
tonn frá Reykjavík til Borgarness =
1.800*3.400 = 6.120 þúsund
Fyrir árið samtals kr. 8.100 þús-
und. Hvernig er svo hægt að koma
þessum tölum niður í þijár milljónir
Hér mun sannast hið
fornkveðna, segir
Guðmundur Jónsson,
að „enginn veit
hvað átt hefur fyrr
en missthefur“.
eins og kemur fram í grein Páls Kr.
Pálssonar að séu niðurstöðutölur
hagræðingarnefndar um þann við-
bótarkostnað sem skapast við flutn-
ing neyslumjólkur til Reykjavíkur
og til baka aftur í Borgarnes? Hér
verður að koma til einhvers konar
loftfimleikastærðfræði, þar • sem
menn forðast eins og heitan eldinn
að koma nærri staðreynduin máls.
Hér er því við að bæta, hvernig yrði
þetta flutt á milli, varla öðruvísi en
á brettum þar sem mætti notast við
lyftara til að hlaða og afhlaða bíl-
ana. Til þess að geta flutt pakka-
og stykkjavarning á brettum þessa
leið, þá þarf að vefja pakkavarningi
inn í plast svo þetta tolli á brettun-
um. Það gæti verið fróðlegt og for-
vitnilegt að fá það á hreint, hve
mikil vinna það er að vefja 1.800
tonnum af stykkjavöru á brettum inn
Guðmundur
Jónsson
í plast í þessu tilfelli og hver er hinn
raunverulegi kostnaður við þetta
verkefni. Hér myndi þurfa mörg
hundruð kíló af pökkunarplasti, ein-
nota pökkunarplasti sem yrði ekki
annað en óforgengilegur mengunar-
valdur á borgfirskum öskuhaugum.
Hugleiðingum um þetta mál er best
að ljúka með gömlum og góðum ís-
lenskum málshætti: „Það er ekki öll
vitleysan eins.“
Lokaorð
Það sem aldrei hefur verið minnst
á í sambandi við úreldingu MSB,
en hefði átt að vera með frá upp-
hafi, er vilji neytenda og krafa
markaðarins. Hvernig kemur það
heim og saman við óskir neytenda
að flytja neyslumjólkina fyrst tii
Reykjavíkur og síðan aftur til baka
í Borgarljörð og fá hana svo tveim
til þrem sólarhringum seinna í versl-
anir hér? Stundum er talað um
milliliðakostnað og milliliðagróða
sem eitthvað neikvætt. En hér skal
heldur betur fara aðra leið og búa
til milliliðakostnað upp á litlar fimm
til átta milljonir. Útreikningar
reiknimeistaranna eru eflaust alls
góðs maklegir, en þrennt er það af
„gamla skólanum sem ég vil að
verði með í þessu: Verksvit, almenn
skynsemi og einhver snefill af
brjóstviti. Þegar Mjólkursamsalan í
Reykjavík verður komin með einok-
unaraðstöðu frá Hellisheiði vestur
og norður til Snæfellsnes á smölun,
dreifingu, og vinnslu mjólkur, þá
gæti komið í ljós að flutningskostn-
aðurinn hafi verið vanreiknaður!
Hvað gæti þá gerst? Lækka verð
til framleiðenda eða hækka verð til
neytenda? Notá ekki einstaklingar
eða fyrirtæki með einokunarað-
stöðu tækifærið til að maka eigin
krók? A.m.k. var einokunin slæmur
kostur meðan hún var í höndum
Dana, svo var mér að minnsta kosti
kennt á yngri árum. Algjört vald
spillir en samkeppni lækkar verð
og bætir þjónustu, hvort viljum við?
Ég er ennþá þeirrar trúar að hér
muni sannast hið fornkveðna. Eng-
inn veit hvað átt hefur fyrr en misst
hefur.
Höfundur er bifvélavirki.
Nýsköpun í
- íslensku atvínnulífi
Á UNDANFÖRNUM
árum hefur verið tölu-
verð umræða í þjóðfé-
laginu um mikilvægi
nýsköpunar fyrir ís-
lenskt atvinnulíf. Við
búum við tiltölulega
einhæft atvinnulíf og
gjaldeyristekjur þjóðar-
innar byggjast aðallega
á útflutningi sjávaraf-
urða. Hagvöxtur hefur
verið hægur miðað við
nágrannaþjóðir og á
ýmsum sviðum höfum
jk, við íslendingar dregist
aftur úr miðað við aðrar
þjóðir.
áhyggjuefni hve fáir af okkar vel-
menntuðu einstaklingum fara að
Baldur Hjaltason
Rannsóknaráðs íslands
og einnig hefur nýlega
opnast möguieiki á
áhættufjármagni til
nýsköpunar hjá Iðnþró-
unarsjóði/ Það sem
veldur hins vegar von-
brigðum er sú stað-
reynd að íslenskt at-
vinnulíf virðist almennt
of veikburða til að geta
stutt við uppbyggingu
nýrra tækni- og þekk-
ingargreina og nýtt sér
þá þekkingu sem er til
staðar t.d. innan veggja
Háskóla íslands og
hinna ýmsu opinberu
stofnana. Það er visst
Ein af þeim leiðum
sem fara má til að efla íslenskt at-
vinnulíf ásamt því að gera það fjöl-
breytilegra og samkeppnishæfara er
að leggja meiri áherslu á eflingu
markvissrar nýsköpunar og þróunar-
starfs. Þessi þáttur er grundvöllur
þess að hægt sé að ná fram aukinni
verðmætasköpun og viðhalda tækni-
stigi fyrirtækjanna. I dag er auðvit-
að stundað nýsköpunar- og þróunar-
starf að einhverju marki í hveiju
fyrirtæki en það er margt sem má
gera til að þessi vinna verði mark-
vissari og skili sér betur út í þjóðfé-
lagið.
Stofnanir of fyrirferðarmiklar
I dag hefur ísienskt atvinnulíf
nokkra valkosti til að sækja fjár-
magn til nýsköpunar og þróunar-
starfa. Þar má nefna- tæknisjóð
námi loknu til starfa út í atvinnulíf-
ið, ekki síst í undirstöðugreininni,
sjávarútveginum. Alltof margir fara
til starfa hjá hinu opinbera. Þetta
hefur leitt til þess að áhersla nýsköp-
unar hefur færst að hluta til úr hendi
atvinnulífsins yfir til Háskóla íslands
og rannsóknastofnana atvinnuveg-
anna.
Þeír sjóðir sem styrkja nýsköpun
og þróunarstarf leggja mikla áherslu
á samstarf atvinnulífs annars vegar
og Háskóla íslands og annarra opin-
berra rannsóknastofnana hins vegar.
Raunin hefur hins vegar orðið sú
að frumkvæði að umsóknum um
þetta fjármagn hefur yfirleitt komið
frá þessum opinberu aðilum sem síð-
an hafa fengið atvinnufyrirtækin í
Vel menntað fólk innan
hvers fyrirtækis er lykil-
atriði, segir Baldur
Hjaltason, til að hægt
sé að færa þekkingu og
tækni inn í fyrirtækin.
lið með sér. Þessi verkefni eru síðan
oftast unnin alfarið innan veggja
Háskóla íslands eða rannsókna-
stofnana atvinnuveganna, sem leiðir
oft til takmarkaðrar markaðsþekk-
ingar og markaðssambanda sem eru
nauðsynleg til að nýsköpun skili ár-
angri og þar með auknum auði í
þjóðarbúið. Ein meginástæða fyrir
þessu fyrirkomulagi er hin mikla
þörf Háskólans og annarra opin-
berra stofnana á sértekjum vegna
takmarkaðs opinbers framlags.
Fyrirtækin taki frumkvæðið
Þessu verður að breyta og besta
lausnin er að færa aftur frumkvæð-
ið til atvinnulífsins og byggja betur
upp þekkingu og færni innan veggja
fyrirtækjanna jafnframt því að þau
axli meiri ábyrgð á rannsóknum og
þróun. Þetta verður best gert með
því að fyrirtækin sjálf geti fengið
beint fjármagn til rannsókna og
þróunarstarfs en kaupi síðan þá
rannsóknar- og þróunarvinnu frá
utanaðkomandi aðilum sem þau
telja þörf á. Fyrirtækin skilgreina
þannig sjálf rannsóknar- og þróun-
arverkefni sem unnin skulu og bera
ábyrgð á því að þau verði fram-
kvæmd og færa þannig nýsköpun í
hendur atvinnulífsins í ríkara mæli.
Þau leita þannig til þeirra aðila sem
þau telja færasta á viðkomandi
fræðasviði til að koma hugmynd
sinni í framkvæmd. Með þessu móti
eiga fyrirtækin auðveldara með að
móta og hafa áhrif á rannsóknar-
og þróunarstarfið til að aðlaga það
betur markaðsaðstæðum og getu
fyrirtækjanna til að innleiða nýja
eða endurbætta tækni. Þetta ætti
að skapa meiri samkeppni um það
fjármagn sem stendur til boða
vegna rannsóknar- og þróunar-
starfa og bæta skilvirkni grunn-
rannsókna og rannsóknastofnana
atvinnulífsins í þágu iðnaðar. Þetta
ætti einnig að leiða til þess að fyrir-
tækin fjárfestu frekar í tækni-
menntuðu fólki til að nýta niður-
stöður úr þessum rannsóknar- og
þróunarverkefnum. Leiða má að því
sterk rök að þeir aðilar sem ynnu
þessi verkefni fyrir atvinnulífið inn-
an veggja Háskóla íslands eða
rannsóknastofnana atvinnuveg-
anna færðust yfir til atvinnufyrir-
tækja þegar augu stjórnenda þeirra
opnuðust fyrir mikilvægi þekking-
aruppbyggingar. Vel menntað fólk
innan hvers fyrirtækis er lykillinn
að því að hægt sé að færa þekkingu
og tækni inn í fyrirtækin svo þau
geti nýtt sér hana til nýsköpunar
og verðmætaaukningar.
Alþjóðlegt samstarf
Þátttaka íslendinga í alþjóðlegu
vísinda- og tæknisamstarfí er mikil-
væg. I dag er hún aðallega fólgin í
samvinnu milli erlendra mennta- og
rannsóknastofnana við systurstofn-
anir sínar hérlendis með takmark-
aðri þátttöku atvinnulífsins. Það er
mjög nauðsynlegt að íslenskt at-
vinnulíf verði virkara í því að vinna
með þessum aðilum til að færa inn
í landið hagnýta tækni og vísinda-
þekkingu. Islendingar eiga nú að-
gang að rannsóknar- og þróunar-
sjóðum innan EES sem hægt er að
nýta til þessara hluta. En það má
heldur ekki gleyma mikilvægi þess
að íslensk fyrirtæki geti starfað að
rannsóknar- og þróunarmálum
milliliðalaust við erlend fyrirtæki.
Margir birgjar veita viðskiptavinum
sínum oft á tíðum meiri tæknilega
aðstoð og þekkingu en hægt er að
fá hjá innlendum stöfnunum. Auk
þess veitir samstarf milli innlendra
og erlendra fyrirtækja mikla al-
menna þekkingu á báða bóga og
gefur starfsmönnum aukinn slag-
kraft til að stunda rannsóknir og
vöruþróun. Því mætti hugsa sér að
eitthvað af því fé sem í dag rennur
til samstarfs opinberra aðila milli
landa mætti nota í samsvarandi sam-
starf milli fyrirtækja.
Gæði í fyrirrúmi
Einnig er mikilvægt að gera rann-
sóknar- og þróunarstarf skilvirkara
en það er í dag og einfaldlega bæta
gæði þess. Ein leiðin er að beita
hugmyndafræði gæðastjórnunar í
ríkara mæli og innleiða mat og út-
tektir inn í rannsóknar- og þróunar-
ferla. Hugmyndafræði gæðastjórn-
unar ætti að gera alla rannsóknar-
og þróunarvinnu mun skilvirkari og
auðvelda þeim sem að þessu standa
að leysa þau vandamál sem koma
upp. í mörgum fyrirtækjum hafa
verið gerðar sérstakar gæða-
handbækur fyrir rannsóknar- og
þróunarstarf. Tilgangurinn er auð-
vitað sá sami með öllum þessum
aðgerðum: að tryggja sem best að
öll þessi rannsóknar- og þróunar-
vinna skili sem mestri arðsemi fyrir
þjóðfélagið í heild. .
Höfundur er framkvæmdastjóri
Lýsis hf., sem er í Samtökum iðn-
aðarins.