Morgunblaðið - 01.10.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Stjórnmál í Bandaríkjunum
Míðjan rís upp
FRÆÐIMENN um banda-
rísk stjórnmál kveðast
verða varir við meiri og
almennari óánægju í
röðum kjósenda nú en nokkru
sinni fyrr. Mörgum þeirra þykir
sýnt að flokkshollusta sé á hröðu
undanhaldi í Bandaríkjunum og
að þetta fyrirbrigði geti haft mik-
il áhrif í þing- og forsetakosning-
unum sem fram fara vestra eftir
rúmt ár. Haft er á orði að fram-
bjóðendur verði nú að höfða til
„róttæku miðjunnar"; fólks sem
fyllst hafi reiði vegna meintrar
spillingar, úrræðisleysis og tæki-
færismennsku stjórnmálamanna
og hafi snúið við þeim baki.
Óánægja almennings í Banda-
ríkjunum er óðum að verða eitt
helsta málið nú þegar kosningar
nálgast og flokkar og frambjóð-
endur taka að búa sig til bardaga.
Þetta viðhorf er raunar ekki nýj-
ung í bandarísku stjómmálalífí,
það hefur komið fram með reglu-
bundnum hætti á undanförnum
áratugum. Nú telja fræðimenn sig
hins vegar sjá merki þess að
óánægja almennings og krafan
um breytingar hljómi með afdrátt-
arlausari hætti en áður. Hún taki
til beggja flokka, Demókrata-
flokksins og Repúblíkanaflokks-
íns.
Framboð Ross Perot
BAKSVIÐ
Óháð framboð hafa löngum ver-
ið vettvangur hinna óánægðu. Slík
framboð hafa oftlega komið fram
í Bandaríkjunum. Nú kann hins
vegar svo að fara að litið verði á
framboð Ross Perots, milljóna-
mærings frá Texas, sem bauð sig
fram í forsetakosningum 1992,
sem ákveðin vatnaskil í bandarísk-
um stjórnmálum. Alltjent hefur á
undanfömum misserum farið fram
lífleg umræð vestra um „þriðja
aflið“ og Colin Powell, fyrmm
herhöfðingi og hugsanlegur for-
setaframbjóðandi, hefur reynt að
höfða til þessa hóps kjósenda að
undanfömu. Hann hefur rætt um
„skynsemi miðjunnar" í banda-
rískum stjórnmálum og hvatt til
þess að rödd þessa fólks fái nú
að hljóma. Ross Perot tilkynnti á
dögunum að hann hygðist stofna
Vera kann að óánægðir kjósendur, sem
efast um heilindi stjómmálamanna og telja
þá handbendi sérhagsmuna, verði mikil-
vægasti hópurinn í bandarískum stjómmál-
um á næstunni. „Róttæka miðjan“ krefst
breytinga en hefur gefíð upp alla von um
að hefðbundin stjómmálaöfl knýi þær fram.
slíkan flokk og því
má heita sýnt að
þetta „afl“ verði fyr-
irferðarmikið í
bandarískum stjóm-
málum á næstu 12
mánuðunum.
Reiði er í auknum
mæli kraftbirtingar-
form vandlætingar-
innar. Frank nokkur
Luntz, sem kannar
viðhorf kjósenda
fyrir repúblíkana
segir í viðtali í nýj-
asta hefti Newswe-
ek að hugtakið
„reiði“ nái ekki að
lýsa viðhorfum þessa hóps Banda-
ríkjamanna: „Þetta fólk hefur
glatað allri von. í þessu felst mik-
il breyting og mikil hætta. Þetta
eru kjósendur sem gefið hafa upp
alla von.“
Gordon Black, fræðimaður sem
skrifað hefur rit um vantraust al-
mennings í Bandaríkjunum, vekur
athygli á að Bill Clinton forseta
hafi tekist að glata trausti kjós-
enda á undraskömmum tíma árið
1993. Hann bætir þó við að Repú-
blíkanaflokkurinn hafí nú slegið
þetta met Clintons. í þingkosning-
unum 1994 reið pólitískur land-
skjálfti yfír Bandarikin þegar
repúblíkanar náðu meirihluta í
báðum þingdeildum. Á tæpu ári
hefur gífurlegur fíjöldi kjósenda
snúið baki við flokknum og fyrir
Ross Perot
Colin Poweli
liggur að óánægja í röðum demó-
krata vegna frammistöðu Clintons
er almenn.
Ný viðhorf í mótun
Þetta afl, „róttæka miðjan" eins
og það er nefnt er óðum að taka
á sig mynd að sögn bandarískra
stjórnmálafræðinga sem segja
stefnu og skoðanir þessa fólks
fela í sér ný viðhorf í Bandaríkjun-
um. Þessi hópur Bandaríkjamanna
gæti skipt sköpum í næstu for-
setakosningum. í könnun sem
Time-Mirror fyrirtækið gerði ný-
verið kom fram að tæpur fjórðung-
ur kjósenda er tilbúinn til að greiða
hvaða óháðum frambjóðanda sem
er atkvæði sitt. Um 60% kváðust
sátt við að valkostunum yrði fjölg-
að. Þegar þetta er haft í huga
kemur ef til vill ekki svo mjög á
óvart að Ross Perot skuli hafa
fengið um 23% atkvæða í kosning-
unum 1992.
Spilling í bandarískum stjóm-
málum virðist ofarlega í hugum
kjósenda. Eftir þingbyltinguna
sem varð í kosningunum fýrir ári
áttu margir von á því að nýir
stjórnarhættir yrðu innleiddir í
Washington. Annað hefur komið
á daginn. Þingmenn lögðust gegn
frumvarpi sem bæta átti siðferði
í stjórnmálum vestra með því að
takmarka fjárstuðning einstakl-
inga og fyrirtækja við stjórnmála-
menn og þingheimur reynst einnig
ekki tilbúinn til að setja lög um
hámarksfjölda kjörtímabila þing-
manna og ríkisstjóra. (Slík lög eru
víða í gildi í einstökum ríkjum og
forseti má aðeins sitja tvö kjör-
tímabil.) Ef marka má nýlega
könnun telja 49% Bandaríkja-
manna að sérhagsmunahópar og
launaðir talsmenn þeirra stjómi
alríkisstjórninni í höfuðborginni.
Á valdi peninganna
Kannanir hafa leitt í ljós að þeim
fer fjölgandi sem telja að meinta
spillingu verði aldrei unnt að upp-
ræta í bandarískum stjómmálum.
Þrátt fyrir að frumvörp liggi fyrir
um breytingar á þessum vettvangi
munu hinir kjörnu fulltrúar fólksins
ávallt verða háðir valdi þeirra sem
eigi peningana. Bent er á að í fyrir-
liggjandi breytingartillögum sé
ekki gert ráða fyrir því að stjóm-
málamenn verði að afþakka gjafír,
matarboð eða boðsferðir. Fram-
bjóðandi sem höfða vill til „miðj-
unnar“ þarf því að gæta þess sér-
staklega að gefa ekki á sér högg-
stað og fá á sig spillingarorð.
Fjárlagahallinn hefur mjög ver-
ið til umræðu i Bandaríkjunum á
undanförnum árum. Ross Perot
hlaut ekki síst mikla athygli og
síðar fylgi vegna óvæginnar gagn-
rýni sinnar á frammistöðu stjórn-
málamanna á þessu sviði. Miðjan
róttæka mun vafalítið gera þá
kröfu til frambjóðenda að þeir tjái
sig um þennan flókna vanda. Yfir-
lýsingar um aukið aðhald og
markvissar aðgerðir á þessu stigi
svo og sú krafa að fjöldi kjörtíma-
bila stjómmálamanna verði tak-
markaður era líklegar til vinsælda
meðal almennings.
Kristnir hægrimenn hafa farið
hamförum á undanförnum árum
í Bandaríkjunum og era gífurlega
öflugur hópur. Þessir hópar hafa
einkum látið til sín taka innan
Repúblíkanaflokksins og sú speki
er viðtekin að frambjóðandi
flokksins verði að höfða til þeirra
á upphafsstigum kosningabarátt-
unnar ætli hann að eiga möguleika
á að verða forsetaframbjóðandi
flokksins. Þessum sjónarmiðum
hinna kristnu hafnar „miðjan"
nýja í Bandaríkjunum sem og þeim
kennisetningum frjálslyndis sem
„vinstri menn“ svokallðir innan
Demókrataflokksins fylgja.
Óánægðir kjósendur vilja að meiri
festa og agi ríki í samfélaginu,
þeim þykir skorta mjög á háttvísi
og heiðarleika á flestum sviðum.
Stöðnun í „kerfinu“
Fræðimenn segja og áberandi
að óánægja almennings beinist
mjög að ríkisvaldinu og starfsemi
hins opinbera. Það þyki á flestan
hátt ópersónulegt í framgöngu og
opinberir starfsmenn séu oftlega
vændir um staðlaða kerfishugsun
í stað þess að gæta hagsmuna
almennings. „Miðjan" hefur nú
öðlast nokkra reynslu af umbótum
þeim sem Demókratar hafa boðað
enda hét Bill Clinton því að „nýtt
upphaf" yrði markað á þessu sviði
í forsetatíð sinni. Mjög margir
þeirra sem teljast til „róttæku
miðjunnar" telja að stjórnmála-
menn muni í besta falli láta hálfk-
ák duga í þessum efnum. Þeir hin-
ir sömu telja að leggja beri „ríkis-
valdið" til hliðar í hliðar í hefð-
bundinni merkingu þess orðs.
Þetta beri að gera með markvissri
einkavæðingu auk þess sem stefna
eigi að því að virkja almenning,
ungt fólk og hin ýmsu góðgerðar-
og áhugasamtök til beinnar þát-
töku í sjálfri stjóm þjóðfélagsins.
„Róttæka miðjan“ í Bandaríkj-
unum hafnar stjórnmálaöfgum og
telur fýllstu ástæðu til að efast
um heillindi atvinnustjómmála-
manna. „Vinstri menn“ eru í hug-
um þessa fólks hrokafullir forsjár-
hyggjumenn og „hægri menn“
öfgafullir málaliðar og lausir við
allt sem heitið getur umburðar-
lyndi. „Miðjan" er hins vegar
þeirrar hyggju að stjómmála-
menn, bæði til vinstri og hægri,
hafi reynst svikulir og gæti fyrst
og fremst hagsmuna sinna og
þeirra hópa sem að baki þeim
standa. „Róttæka miðjan" er hóp-
ur sem reynast mun erfitt að vinna
á sitt band en mun trúlega skipta
sköpum í bandarískum stjómmál-
um á næstu misseram.
Byggt á Newsweek.
Orlar á stöðugleika í
rússnesku efnahagslífi
EFNAHAGSHORFUR virðast nú
fyrsta sinni vera að vænkast í Rúss-
landi frá því að Sovétríkin liðu und-
ir lok árið 1991. Efnahagslífíð hef-
ur verið mjög bágborið síðan, en
nú hefur verðbólgan hjaðnað, stjórn
náðst á fjárlögum og Seðlabankinn
er hættur að prenta peninga í gríð
og erg þannig að gengi rúblunnar
er að verða stöðugt eftir að hafa
fallið jafnt og þétt.
Þótt tölfræðin gefi tilefni til
bjartsýni gæti þó allt farið úr bönd-
um á ný. Batinn í efnahagslífinu
virðist heldur ekki hafa skilað sér
til almennings.
„Tími hins gegndarlausa hraps
efnahagsins er nú liðinn,“ sagði
Andrei Lúsjín, hagfræðingur við
vísindastofnun, sem kannar for-
sendur umbóta í efnahagsmálum.
í dagblaðinu The New York Tim-
es var því haldið fram á mánudag
að stjómendur fyrirtækja, sem oft
og tíðum hafa keypt stóran hlut í
fyrirtækjunum, væra nú að komast
upp á lag með rekstur á frjálsum
markaði.
Botninum náð?
Framleiðni í iðnaði hrapaði um
helming á síðustu fjórum árum, en
nú virðist botninum náð. Fjárfest-
ingafyrirtækið CS First Boston
spáði því að þjóðarframleiðsla
myndi skreppa saman um þijá af
hundraði á þessu ári, en aukast um
tvo af hundraði á því næsta og
þijá af hundraði árið 1997.
Reynsla undanfarinr.a ára sýnir
hins vegar að minnsti vonarneisti
getur slokknað á svipstundu. Fyrir
ári dró mjög úr verðbólgu og erlend-
ar fjárfestingar jukust til muna og
sérfræðingar sögðu að nú væri það
versta afstaðið. Þeir höfðu ekki fyrr
sleppt orðinu en rúblan féll, verð-
bólga losnaði úr læðingi og stríð
braust út í Tsjetsjníju með þeim
afleiðingum að Rússar biðu álits-
hnekki á alþjóðavettvangi.
Eitt dæmi um fyrirtæki á upp-
leið er verksmiðjan Sokol, sem
framleiðir flísar í Devosk, skammt
fyrir utan Moskvu. Sala hefur íjór-
faldast og framtíðin er björt. Vlad-
imír K. Sokolov, stjórnandi og
meðeigandi verksmiðjunnar, sagði
í samtali við The New York Times
að enn væru þó ýmis vandamál
óleyst. Spilling væri mikil meðal
embættismanna og oft væru við-
skiptavinir ófærir um eða vildu
ekki borga reikningana sína. Hins
vegar væri auðveldara að skipu-
leggja reksturinn þegar verðbólg-
unni væri haldið í skefjum.
„Framtíðin er Rússlands!"
Sokolov er 58 ára, en hann vildi
að hann væri 18 ára á ný „vegna
þess að framtíðin er Rússlands“.
Rússar láta sig fæstir dreyma
um þessa framtíð. Samkvæmt mati
Alþjóðabankans býr þriðjungur
Rússa við fátækt og laun hafa
lækkað frá því í fyrra sé verðbólga
tekin með í reikninginn. Hágfræð-
ingar segja að bilið milli ríkra og
fátækra breikki jafnt og þétt.
Þess getur orðið langt að bíða
að lífskjör almennings batni og
ýmsir eru þeirrar hyggju að það,
sem unnist hefur, hverfi þegar nær
dregur þingkosningunum í desem-
ber. Flokkum kommúnista, þjóðern-
issinna og bænda vex fiskur um
hrygg í skoðanakönnunum og mál-
svarar þeirra halda því fram allir
sem einn að almenningur hafi verið
hlunnfarinn í hinum efnahagslegu
umbótum. Þrýstingurinn verður því
talsverður á Borís Jeltsín forseta
og Viktor S. Tsjernómyrdín að kú-
venda í efnahagsmálum á næstu
mánuðum.
Alexander Lívshíts, helsti efna-
hagsráðgjafí Borís Jeltsíns, forseta
Rússlands, segir, að svo ótrúlegt
sem það sé þá hafi mörg fyrirtæki
lent í erfiðleikum vegna aukins
stöðugleika í efnahagslífinu. Það
sé vegna þess, að stjórnendur þeirra
hafí lært að græða á óvissunni og
stöðugu gengisfalli rúblunnar og
vilji gjarna halda áfram á þeirri
braut.
Ottast stöðugleika
„Rússneskir útflytjendur kæra
sig ekkert um margfalt gengi á
rúblunni en margir vilja sjá það
halda áfram að falla út í það óend-
anlega. Bankamenn vilja ekki, að
bankarnir verði þjóðnýttir en þeir
hafa lært að græða á gengisbreyt-
ingum og innflytjendur vilja ekki,
að verslunin við útlönd verði færð
aftur undir ríkið. Þeir vilja hins
vegar ekki greiða nein innflutnings-
gjöld.“
Livshíts sagði, að hrökklaðist rík-
isstjórn Víktors Tsjemomyrdíns frá
eftir kosningar, myndi það gera að
engu allt, sem áunnist hefði. „Þá
stöðvuðust umbæturnar og ég ótt-
ast, að önnur stjórn kynni ekki
önnur ráð til að auka tekjur ríkisins
en láta greipar sópa um hirslur
seðlabankans."