Morgunblaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Hafbeit á
heljarþröm
Framtíð hafbeitar á Islandi er mjög óljós.
Síðustu hremmingar greinarinnar, kýlaveiki
í Kollafirði og gjaldþrot í Hraunsfirði hafa
undirstrikað að mistekist hefur að gera
hafbeit að arðbærri atvinnugrein.
Guðmundur Guðjónsson þreifaði á
málefnum hafbeitarinnar frá ýmsum hliðum.
EFTIR AÐ þrotabú Silfurlax
hafnaði tilboði frá norsku
fyrirtæki á dögunum dró
verulega úr líkum á því
að hafbeit verði viðhaldið í Hrauns-
firði á Snæfellsnesi. Árni ísaksson
veiðimálastjóri sagði í samtali við
Morgunblaðið, að starfsleyfíð fylgdi
ekki sjálfkrafa ef nýir eigendur
tækju við stöðinni. Gerist það verða
nýir eigendur að sækja um starfs-
leyfí og þarf þá að meta umsóknina.
Það eru að ýmsu leyti breyttar
forsendur nú, ekki síst þær, að um
þessar mundir eru að líta dagsins
ljós fyrstu niðurstöður úr merking-
um laxaseiða sem stofnað var til
vegna deilna síðustu ára milli for-
ráðamanna Silfurlax og veiðiréttar-
eigenda við laxveiðiár í Dölunum.
Þeir hafa haldið því fram að hafbeit-
arstöðin hafi tekið mikið magn af
laxi sem hefði ella gengið í ámar á
svæðinu. Hnignun ánna á þessu
svæði hófst um líkt leyti og hafbeit-
arstöðin tók í notkun nýjan og afar
skilvirkan gildrubúnað. Veiðitölur
benda til þess.
Úr þessu varð að fá skorið og
var mikið magn seiða frá Silfurlaxi
merkt, einnig mikið af seiðum í ám
í nágrenninu: Haukadalsá, Laxá í
Dölum, Krossá, Staðarhólsá og
Hvolsá, Flekkudalsá, Glerá og
Blank, sem er hliðará Laxár á Skóg-
arströnd. Þessi merkingarhrina
hófst í fyrra og var fyrstu heimta
að vænta í sumar. Um þessar mund-
ir er Sigurður Már Einarsson, fiski-
fræðingur Veiðimálastofnunnar, að
leggja síðustu hönd á úrvinnsluna.
„Eg vil ekki láta frá mér neinar
tölur fyrr en ég hef lokið verkefn-
inu,“ sagði Sigurður Már, en þó lét
hann hafa eftir sér þetta: „Úrvinnsl-
an er á lokastigi og það hafa komið
fram merki frá Silfurlaxi frá flestum
þeim stöðum þar sem merkt var.“
Sigurður Már sagði enn fremur:
„Niðurstöðurnar eru þannig, að ég
sé fyrir mér að rétt væri að breyta
fyrirkomulaginu við móttöku á laxi
í Hraunsfírði. Auka friðunina."
Varðandi væntanlegar niðurstöð-
ur Sigurðar og afgreiðslu starfs-
leyfa sagði Árni ísaksson að þessar
rannsóknir hefðu verið settar í gang
til þess að reyna að taka af allan
vafa um hver hefði rétt fyrir sér.
„Ef vísindalegar rannsóknir gefa til
kynna að vandamál sé hér á ferð-
inni verða gögn þar að lútandi að
sjálfsögðu höfð til hliðsjónar er
framtíð starfsemi í Hraunsfirði
verður metin.“
Ekki búið enn
Því var Sigurður Már spurður út
í þetta með fyrirkomulagið, að
næstu sumur verður mikil laxa-
gengd eftir sem áður í Hraunsfjörð.
Síðastliðið vor var á þriðju milljón
seiða sleppt í hafbeit og úr þeirri
sleppingu á að koma smálax í stöð-
ina næsta sumar, 1996. Þá á einnig
að koma tveggja ára stórlax úr
sleppingu vorið 1994. Árið 1997
kemur síðan tveggja ára stórlax úr
sleppingunni í vor og afrakstur
sleppingar þeirrar sem Landsbank-
inn hefur ákveðið næsta vor. Lands-
bandinn er stærsti kröfuhafí í
þrotabú Silfurlax og með veð í seið-
um eftir er að sleppa. Árið 1998
ætti því að koma tveggja ára fiskur
úr Landsbankasleppingunni. Það er
því ljóst að móttaka á laxi í ein-
hverri mynd hlýtur að verða í
Hraunsfirði næstu tvö til þijú sumur
að minnsta kosti.
Veiðiréttareigendur við laxveiðiár
fyrir innan Hraunsfjörð og á Skóg-
arströnd grétu ekki er þeir fréttu
af gjaldþroti Silfurlax. Veiðiréttar-
eigendur og leigutakar laxveiðiánna
fyrir vestan eru fyrir nokkuð löngu
farnir að líta á Silfurlax sem óvin-
inn.
Jóhann Sæmundsson í Ási, einn
forsvarsmanna Veiðifélags Lax-
dæla, orðaði það að vísu ekki svo,
en hann sagði að þeir bændur hafi
e.t.v. gert þau afdrifaríku mistök
þegar í upphafi, að krefjast þess
ekki að gert yrði umhverfismat áður
en starfsjeyfi væri veitt til stöðvar-
innar. „Á hitt ber að líta, að við
töldum það sjálfsögð og eðlileg
vinnubrögð að slíkt yrði gert," sagði
Jóhann. Hann sagði enn fremur, að
bændum hafi fallið allur ketill í eld
við þau tíðindi að Landsbankinn,
einn stærsti kröfuhafínn í þrotabú-
inu hefði greint frá fyrirætlun sinni
að sturta á fjórðu milljón seiða í
sjóinn í Hraunsfírði. „Við létum í
okkur heyra og gerðum þá kröfu
að þetta yrði ekki gert og niðurstað-
an var sú að bankinn fékk leyfi til
að setja um eina milljón seiða í kvíar
þarna, fóðra seiðin og sleppa þeim
út næsta vor.“
Áhrif á sölu og framtíðin
Jóhann Sæmundsson sagði að á
næstu dögum yrði fundur með
veiðiréttareigendum og leigutökum
og þangað myndi Sigurður Már
Einarsson fiskifræðingur koma og
gera grein fyrir niðurstöðum rann-
sókna sinna. Þótt Sigurður hafi
ekki enn látið tölur frá sér fara er
orðið ljóst að grunsemdir veiðirétt-
areigenda um veiði Silfurlax á laxi
úr ám í nágrenninu eiga við rök
að styðjast. Jóhann var því spurður
hvað fundarmenn muni taka til
bragðs.
„Fyrst vil ég segja, að allt umtal-
ið og sú staðreynd að veiði hefur
hnignað í ánum á þessum slóðum
hefur haft alvarlegar afleiðingar.
Sala á veiðileyfum hefur dregist
mjög saman og því er fjárhagslegt
tjón margra hérna tilfinnanlegt. Það
er því ekkert óeðlilegt að við látum
í okkur heyra. En okkur er orðið
ljóst að við kunnum að þurfa að
samþykkja og sætta okkur við að
móttaka á laxi haldi áfram í Hrauns-
fírði næstu sumur.
Ríkið á veð í seiðum sem sleppt
var í vor og tengist það 50 milljóna
króna láni sem Silfurlax fékk frá
ríkinu. Landsbankinn
ætlar að reyna að ná
inn einhverju upp í
skuldir með því að
sleppa seiðum í haf-
beit. Það hafa því
fleiri tapað en við og
við hljótum að reyna
að meta okkar tjón.
Spurningin er sú hvort
við leggjum fram
kröfur á þrotabúið eða þá að Veiði-
málastofnun eða jafnvel landbúnað-
arráðuneytið verði dregin til ábyrgð-
ar fyrir að láta ekki gera umhverfis-
mat áður en starfsleyfí var veitt
Silfurlaxi á sínum tíma,“ sagði Jó-
hann.
Hvað gert verður á eftir að ræða
segir Jóhann, en hann viðurkennir
að það sé erfitt í stöðunni að gera
stlfar kröfur umfram þær að samið
verði um stóraukið eftirlit með starf-
seminni á meðan móttaka á fiski er
í gangi og að ekki verði látið undir
höfuð leggjast að gera umhverfis-
mat ef sú staða kemur upp að leitað
verði eftir nýju starfsleyfí.
Vandamálin...
Það vakti talsverða athygli fyrir
rúmum áratug þegar sænskir iðju-
höldar, með Curt Nicolin, einn af
helstu forsvarsmönnum Wallen-
berg-samsteypunnar í broddi fylk-
ingar, ákváðu að leggja fé í fiskeldi
og fyrirtækið Silfurlax var stofnað.
Fyrirtækið lagði upp með mikið fé
milli handanna, ef svo má að orði
komast. Það gat einnig miðað við
afar góðan árangur Hafbeitarstöðv-
ar ríkisins í Koliafirði sem hafði náð
allt að sjö prósent heimtum úr hafí,
en þær heimtur hafa verið taldar
geta tryggt arðsemi hafbeitarstöðv-
ar. Hvað sagði Júlíus B. Kristins-
son, fyrrverandi framkvæmdastjóri
Silfurlax, er óskað var eftir gjald-
þrotaskiptum?
„Silfurlax hf. hefur nú starfað á
sviði seiðaeldis_ og hafbeitar hér á
landi í 11 ár. Á þessum tíma hefur
félagið unnið að umfangsmiklum
rannsókna- og þróunarstörfum í
samstarfi við íslenska og erlenda
aðila. Forsendur fyrir upphafi á
starfsemi félagsins og áframhaldi
hennar voru upplýsingar frá yfír-
völdum og öðrum íslenskum aðilum
um seiðaeldi og hafbeit hér við land.
Það sem mestu máli skipti var í
fyrsta lagi að laxveiði f sjó er bönn-
uð með lögum sem á að tryggja að
laxar komi óáreittir aftur heim úr
hafi.
I öðru lagi þá lá fyrir sú vitn-
eskja á árunum 1984-1988, þegar
ákvörðun var tekin um að hefja
hafbeit í stórum stíl, að Laxeldisstöð
ríkisins í Kollafírði náði tökum á
framleiðslu eins árs
sjógönguseiða um
1972. Eftir það voru
endurheimtur hjá
stöðinni að meðaltali
um sjö prósent. End-
urheimtur Vogalax hf.
og Láróss frá árinu
1980 voru sambæri-
legar, en slíkar endur-
heimtur nægja til að
hafbeit beri sig.
Við þetta má bæta, að rannsókn-
arniðurstöður gáfu til kynna að
auka mætti endurheimtur og að
aðstæður til seiðaeldis á íslandi eru
góðar.“
Júlíus bætir við að reynslan nú
sýni að forsendur þessar hafí engan
veginn staðist. Mestu máli skipti að
bæði hjá Silfurlaxi svo og öðrum
hafbeitarstöðvum hafi heimtur að-
eins verið um þrjú prósent frá árinu
1989. „Engu er líkara en að nýir
áhrifaþættir hafi komið til sögunnar
á seinustu árum og lækkað endur-
heimturnar um helming frá því sem
áður var þrátt fyrir endurbætur í
aðferðum við hafbeitina. Engar ör-
uggar vísbendingar eru um að end-
urheimtur aukist á ný þótt líklegt
megi telja að slíkt gerist með auk-
inni þekkingu sem fæst með rann-
sóknurn," bætti Júlíus við.
Engar öruggar
vísbendingar
eru um að
endurheimtur
aukist á ný