Morgunblaðið - 15.10.1995, Side 32

.32 B SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Silli
GUÐNI Halldórsson og Siguijón Jóhannsson.
Guðrún Ármannsdóttir við knipplingabrettið.
Höfðinglegt
safn á Húsavík
SAFNAHÚSIÐ á Husavík er
reist af miklum stórhug.
Það var Jóhann Skaptason
fyrrum sýslumaður sem
var helsti hvatamaður að bygging
sérstaks húss sem rúmað gæti öll
söfn Suður-Þingeyjarsýslu. Guðni
Halldórsson forstöðumaður tók á
móti blaðamanni Morgunblaðsins
og leiddi hann um hinar fjölbreyti-
legu vistarverur safnsins. Það er
einkennilegt að ganga þar um gætt-
ir og sjá inni í fortíðina við hvert
fótmál. Hlutirnir eru þarna og segja
sína sögu en þeir sem þá notuðu
eru horfnir og fer fáum sögum af
jv. hugsunum þeirra og orðum flestra
nema ef vera kynni að eitthvað
væri geymt í skjalasafninu. Undan-
tekning frá þessari staðhæfingu eru
til dæmis hlutir úr eigu skáldkon-
unnar Unnar Benediktsdóttur
Bjarklind eða Huldu. Á safninu er
möttullinn hennar, grænn með
skinnkanti og sitthvað fleira, svo
sem útsaumur og skraut af kyrtil-
búningi hennar. Það væri þó mikil
bjartsýni að ætla að hún hafi klæðst
þessum skrúða þegar hún orti eitt
sitt þekktasta ljóð, verðlaunaljóðið
Hver á sér fegra föðurland.
Það var í júní 1967 sem fram-
kvæmdir hófust við hið nýja Safna-
hús Suður-Þingeyinga á Húsavík
'•> sem Þorvaldur S. Þorvaldsson arki-
tekt var fenginn til að teikna. Lóð-
jn undir húsið var höfð rýmileg til
þess að möguleikar væru seinna á
frekari uppbyggingu. Nú er sú upp-
bygging í burðarliðnum. Búið er að
teikna viðbót við húsið, þar sem á
að vera sjóminjasafn.
Þegar Sigurður Pétur Björnsson,
Silli, fréttaritari Morgunblaðsins,
lóðsaði mig inn í Safnahúsið sýndi
hann mér með kæruleysislegri
handahreyfingu skip eitt sem
seinna fær e.t.v. húsaskjól á sjó-
* minjasafninu. „Þetta er svokallað
víkingaskip sem Norðmenn gáfu til
minningar um ellefu hundrað ára
íslandsbyggð árið 1974,“ segir
hann. Norðmenn gáfu raunar tvö
skip, Öminn, sem fór til Reykjavík-
ur, og svo Hrafninn, sem Húsavík-
urkaupstaður, Sjómannafélagið á
Húsavík og Landeigendur við Laxá
og Mývatn, fengu að gjöf. Safna-
húsinu var afhent skipið til varð-
Á Húsavík hefur verið komið upp mjög
myndarlegu safnahúsi. Helsti hvatamaður
að byggingu þess var Jóhann Skaptason
sýslumaður og kona hans Sigríður Víðis
Jónsdóttir. Safnvörður nú er Guðni Halldórs-
son sagnfræðingur. Guðrún Guðlaugsdótt-
ir heimsótti Safnahúsið á Húsavík og sá þar
margt merkilegra muna, svo sem stórt
skeljasafn og „Grímseyjarbjöminn“ og blað-
aði í gömlum bókum Héraðsslgalasafns.
Þingeyskur geithafur. Geitfé
var flest þar í héraði árið
1930, þá voru þar um 1300
geitur.
veislu árið 1981. Guðni safnvörður
tekur á móti okkur í dyrunum og
segist þegar hafa gefið víkingaskip-
inu því vænan slatta af fúavarnar-
efni og ætli senn að sýna því enn
meiri sóma svo það geti að lokum
orðið sjófært á ný. Silli getur þess
að Guðni hafi líka unnið heilmikið
í lóðinni í kringum húsið. „Þetta
er trimmið mitt,“ segir hann hæ-
versklega þegar við Silli höfum orð
á þeirri miklu vinnu sem hann aug-
ljóslega hefur lagt á sig fyrir utan
það starf sem beinlínis tengist safn-
inu sjálfu. Þar virðist þó sannarlega
af miklu að taka. Safnahúsið inni-
heldur byggðasafn, héraðsskjala-
safn, ljósmynda- og filmusafn,
myndlistarsafn, náttúrugripasafn,
auk bókasafns sem starfar sjálf-
stætt.
Við Silli fylgdum Guðna inn í
gegnum þtjá stóra sali, þar sem
myndir eftir Hring Jóhannesson
prýða veggi, ungir safngestir eru
með óþreyju æskunnar að skoða
myndirnar hans, sem við stöldrum
lítið við, heldur höldum við rakleið-
is inn í „hið allra helgasta“ sjálft
Héraðsskjalasafnið. Þar innan dyra
er þessi sérstaka lykt sem kemur
af gömlum bókum og blöðum, þessi
þefur fortíðarinnar sem vekur grun-
semdir um gamlar og merkilegar
sögur og fréttir. Mikið rétt, gömul
sveitarblöð, handskrifuð liggja þar
á borði og heita nö.fnum eins og
Snarfari, Viljinn, Krummi og
Óþveginn. „Þessi blöð gengu hér á
milli bæja og voru lesin af hverjum
þeim sem læs var og vildi fylgjast
með,“ segir Guðni. Hann dregur
því næst út úr hillu stóra, bláa
möppu. í henni eru ljósrituð blöð
með nöfnum fjölmargra Suður-
Þingeyinga sem núna eru fyrir
löngu komnir undir græna torfu.
Afkomendur margra þeirra eru
hins vegar enn í góðu gengi, sumir
koma alla leið frá Ameríku til þess
að glugga í þessa handskrifuðu
skrá Konráðs Vilhjálmssonar frá
Hafralæk, svonefnda „Þingeyinga-
skrá“ svo þeir megi finna rætur
sínar á íslandi. „Þeir hafa kannski
eitt nafn til að byggja á, með því
að fletta því upp má rekja ættina
langt aftur, þetta mikla starf vann
Konráð á æði mörgum árum.“ Ég
horfi á jafna og áferðarfagra skrift
þessa liðna atorkumanns og dáist
að henni opinskátt. „Sjáðu þá hérna
Tjörnesskriftina," segir Guðni og
sýnir mér handskrifaðar dagbækur
sem Jón Jakobsson, Árbæ á Tjör-
nesi, hélt 1889-1915. „Hann átti
marga lærisveina, gaf forskriftir
og mótaði rithönd fjölmargra ungra
sveitunga sinna, svo sem Karls
Kristjánssonar alþingismanns,"
segir Guðni og sýnir mér sýnishorn
af rithönd Karls, og mikið rétt,
henni svipar til fyrirmyndarinnar.
Geysimikið og merkilegt safn öl-
flöskumiða er geymt í möppum í
Héraðsskjalasafninu. „Það er Þórð-
ur Jónsson sem safnað hefur þess-
um miðum frá allflestum löndum í
heiminum.“ Síðast en ekký síst
geymir Héraðsskjalasafnið Árbók
Þingeyinga. „Hún er sameiginleg
fyrir báðar sýslurnar og Húsavíkur-
kaupstað og hefur komið út öll ár
frá 1958 að telja,“ segir Guðni.
Hann ásarnt Siguijóni Jóhannessyni
ritstýrir Árbókinni sem krefst mik-
illar vinnu. I Árbókinni er margt
frétta úr héraðinu, hún er því merk
heimild um líf og starf þeirra sem
þar búa og hafa búið. í skjalasafn-
inu er líka íþróttagagnasafn Ey-
steins Hallgrímssonar, Grímshús-
um. Þar eru geymdar mikilverðar
upplýsingar um þróun íþróttastarfs
í Suður-Þingeyjarsýslu og raunar á
landinu öllu. I skrá um Héraðs-
skjalasafnið sést að þar er líka
margt annað athylgisvert að hafa.
Við kveðjum Héraðsskjalasafnið
pg förum að skoða Byggðasafnið.
í herbergi einu, þar sem möttull
Huldu skáldkonu hangir upp á
vegg, er skrifborð úr eigu Jóhanns
Skaptasonar sýslumanns sem
áhugasamir lesendur efnis úr
skjalasafninu geta tyllt sér niður
við. í því sama herbergi eru líka
myndir af hinum ástsæla sýslu-
manni Þingeyinga Júlíusi Hafsteen
og bók sem sýslubúar gáfu honum
þegar hann kvaddi þá árið 1956. í
þeirri bók eru nöfn sýslubúa og
kvæði sem skáld héraðsins ortu um
sýslumann sinn. Á hillu yfir öllu
saman er bijóstmynd af Kristjáni
Jónsyni fjallaskáldi sem Einar Jóns-
son myndhöggvari gerði. Kristján
er bara hressilegur á þeirri mynd,
hugur hans greinilega víðsfjarri öllu
þunglyndi, sem kveðskapur hans
var þó þekktur fyrir, sbr. hið fræga
ljóð Tárið.
í sal sem hýsir hluta Byggða-
safnsins á efstu hæð er ýmislegt
að sjá. Þar eru m.a. merkilegir
skartgripir unnir úr mannshári.
Margar hálsfestar og úrfestar, sum-
ar með gulllásum. Ein festin er t.d.
úr hári Guðrúnar Jóhannesdóttur,
húsfreyja að Rauðá i Ljósavatns-
hreppi, dáin 51 árs gömul árið 1883.
Það hefur greinilega verið mikil
kúnst að búa til skartgripi úr hári.
Konur söfnuðu hári úr greiðum sín-
um, fæstar klipptu hár sitt á þessum
tíma heldur báru síðar fléttur. Hár-
ið sem safnaðist nýttu sumir á
þennan frumlega hátt. Einkenni-
lega tilfinningu vekur að horfa á
þetta hár sem eitt sinn óx úr höfði
lifandi kvenna en er nú hér, víðs-
fjarri sínum liðnu og gröfnu eigend-
um, þögull vitnisburður um allt í
senn - forgengileika hins mannlega
holds, hugvitssemi mannsins og
handlagni. Nú kunna fáir að búa
til gripi úr mannshári, eina konu
nefndi Guðni þó til sem nú býr öldr-
uð í Vigri í ísafjarðardjúpi og hefur
kennt nokkrum konum þessa sér-
kennilegu listgrein.
Alls konar útsaumur er í þessu
herbergi, geymdur undir gleri. Svo
eru þarna knipplingar, undur fín-
gerðir eins og smáfelldustu frost-
rósir. Þar er líka knipplingabretti
sem notað var við knipplingagerð-
ina.
Á Húsavík er starfandi hópur
Qórtán kvenna sem hafa komið á
fót handverkhúsinu Kaðlín, sem
sérhæfír sig í að sauma íslenska
kvenbúninga. Þar hitti ég Guðrúnu
Ármannssdóttur sem lært hefur
kniplingagerð og notar við vinnu
sína nýtt knipplingabretti sem mað-
ur hennar smíðaði fyrir hana eftir
forskrift gamla brettisins á
Byggðasafninu. „Uss, ég kann svo
lítið enn þá,“ segir hún feimnislega
þegar ég fæ að skoða knipplingabút
sem hún er með á keflinu, unninn
úr gullþræði. Sá er afar fínlegur
en skrautlegur eigi að síður. Seinna
á hann að prýða íslenskan búning.