Morgunblaðið - 04.11.1995, Blaðsíða 29

f~ MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 1995 29
Morgunblaðið/Sverrir
l Flateyri.
segja að allir hafi brugðist fyrr við
nú, þó alltaf megi betur gera og
hafi t.d. komið fram hnökrar á boðun
einstakra manna eða sveita fyrir
vestan.
Vilja flýta brottför
viðbragðshópa
Kristbjörn og Jón segja að nú
hafi varðskipið farið af stað frá
Reykjavík um leið og nauðsynlegur
tækjabúnaður var kominn um borð,
en ekki verið miðað við fyrirfram-
ákveðinn brottfarartíma. Það hafi
flýtt því að skipið komst af stað.
Þeir segjast hafa áhuga á að flýta
brottför viðbragðshópa vegna al-
mannavamaaðgerða enn meira,
hvort sem björgunarlið sé flutt með
varðskipi eða á annan hátt, og telja
æskilegt að unnið verði að því. 'Segja
þeir að í viðbragðskerfi björgunars-
veitanna sé gert ráð fyrir því að
hægt sé að kalla út 40-50 undanfara
hér á höfuðborgarsvæðinu á hálf-
tíma. Hægt sé að stefna þessum
mannskap beint niður á höfn eða út
á flugvöll eftir því hvað við eigi og
flýta brottför verulega með því að
miða skipulagið við viðeigandi flutn-
ingsleið. Það sé síðan sjálfstæð
ákvörðun hvað eigi að bíða lengi
með brottför eftir tækjum og öðmm
þáttum.
Jón og Kristbjörn segja að þessi
klukkutími eða hálfur annar sem
brottför hafi dregist hafi ekki breytt
neinu í sambandi við Flateyrarslysið.
Hann hefði getað gert það ef síysið
hefði gerst nær, til dæmis á Snæ-
fellsnesi eða í Vestmannaeyjum.
Björgunarsveitirnar eru stöðugt
að vinna að því að stytta útkallstím-
ann, að sögn Kristbjörns Óla. Hafa
þær fengið útkallstölvu sem tengd
er beint við símboðatölvu Pósts og
síma. Með aðstoð hennar á að vera
hægt að kalla út samtímis þann
fjölda björgunarmanna sem þörf er
talin á hverju sinni og stytta þar
með verulega útkallstímann.
Sterkur kjarni
björgunarmanna
Starfið í björgunarsveitunum er
sjálfboðaliðastarf hjá nokkur þúsund
Islendingum um allt land. Hópar
manna í þeirra röðum eru sérþjálfað-
ir í snjóflóðaleið og björgunar- og
ruðningsstörfum og hafa sótt nám-
skeið bæði hér heima og erlendis og
fengið aðra fræðslu og þjálfun.
Björgunarstörfin á Flateyri voru ein-
mitt sambland af snjóflóðaleit og
1 rústabjörgun.
„Ég tel að við séum með mjög
sterkan kjarna með viðamikla þekk-
ingu í snjóflóðaleit og hópa sem hafa
yfir að ráða tækjum og sérþjálfun í
rústabjörgun," segir Jón Gunnars-
son. Það er samdóma álit þeirra fé-
laga að þessi reynsla hafi nýst vel á
Flateyri.
Streita eðlileg viðbrögð
við óeðlilegum aðstæðum
Áfallahjálp er forvarnarstarf að mati leiðbeinenda á námstefnu sem haldin var á Seyðisfirði
AFALLAHJÁLP hefur verið
mikið í fréttum að undan-
förnu. Eftir hina válegu
atburði í Súðavík fyrr á
árinu og nú nýlega á Flateyri hafa
landsmenn margoft heyrt á áfalla-
hjálp minnst og farið er að líta á
hana sem nauðsynlegan þátt í að-
stoð við fólk sem hefur orðið fyrir
miklum áföllum, svo sem af völdum
náttúruhamfara, stórslysa og þess
háttar.
Á Seyðisfirði var nýlega haldin
námstefna um áfallahjálp. Það var
Austurlandsdeild Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga sem átti frum-
kvæðið að henni og voru leiðbeinend-
ur þau Borghildur Einarsdóttir geð-
læknir, Rúdolf Adolfsson geðhjúkr-
unarfræðingur og Ágúst Oddsson
héraðslæknir á Vestfjörðum. Að
námstefnunni lokinni ræddi frétta-
ritari við þau. Greinilegt var að þar
fer fólk sem er áhugasamt um þetta
mikilsverða viðfangsefni, sem bæði
er viðkvæmt og vandmeðfarið.
Hvenær á að veita
áfallahjálp?
Áfallahjálp beinist fyrst og fremst
að því að koma í veg fyrir alvarleg
og langvarandi sálræn eftirköst
vegna áfalla. Hópurinn vill ekki
binda skilgreiningar um hvað séu
áföll og hvað ekki of mikið við geð-
læknisfræði, að minnsta kosti ekki
á forstigum málsins.
Á námstefnum hópsins fer mikill
tími í að þrengja skilgreininguna á
því hvenær eigi að veita áfallahjálp
og hvað telja eigi til áfalla sem geti
leitt til áfallastreituviðbragða.
Áfallahjálp er ekki hvers kyns hjálp
við hvers kyns áföllum, eins og
margir halda.
Svokölluð áfallastreita fylgir oft
í kjölfar sálrænna áfalla sem tengj-
ast hættu, sem ógnar lífi eða limum
manns, eða hættu, sem steðjar að
fjölskyldu eða vinum. Eða þá að
maður verði vitni að ofbeldi, lík-
amsáverkum eða dauða.
Viðbrögðin fela í sér tilfinningar
um yfirþyrmandi hræðslu, hjálpar-
leysi og skelfingu. Áhrifa alvarlegra
áfalla gætir víðar en hjá því fólki
sem upphaflega verður fyrir áföllun-
um. Þar er ekki síst átt við það fólk
sem kemur að slysum. En það er
einmitt fólkið sem þarf að veita
nokkurs konar fyrstu áfallahjálp.
Enda segir Ágúst að fræðsluherferð-
in nú beinist sérstaklega að þessu
fólki.
„Markhópur okkar hefur verið
heilbrigðisþjónustan og þeir aðilar
sem koma að slysum, - alvarlegum
atburðum. Það er að segja björgun-
arsveitir, sjúkraflutningsmenn,
slökkviliðsmenn, prestar. Það eru
þessir aðilar sem eru okkar mark-
hópur,“ segir Ágúst.
Borghildur að þau kenni fólki að
mæta þeim sem hafa orðið fyrir
áföllum. „Svo erum við líka að reyna
að kenna íölki í þessum starfsstétt-
um, sem Ágúst var að telja __________
upp, hvernig það getur
nýtt sér þessa kunnáttu
fyrir sig sjálft og sam-
starfsfólk sitt. Þessi fræði
nýtast því einnig fólki sem
er í þessum stéttum. Við _____
getum líka þurft á því að
halda að fá áfallahjálp fyrir okkur
sjálf ef við erum í erfiðum málum,“
segir Borghildur.
*
Afallahjálp krefst skipulagningar og undir-
búnings sem almenningur verður ekki svo
mikið var við. Þó er þetta starfsemi sem flöldi
manns sinnir í sínum daglegu störfum. Pétur
Kristjánsson, fréttaritari Morgunblaðsins á
Seyðisfirði, fylgdist með námskeiði
eystra í áfallahjálp.
Ágiist Oddsson
héraðslæknir
á Vestfjörðum.
Borghildur
Einarsdóttir
geðlæknir.
Rúdolf Adolfsson
geðhjúkrunar-
fræðingur.
að taka við fólki eftir áföll. Við kom-
um ekki beint til alls almennings í
þessu tilfelli heldur erum við að hitta
þennan markhóp sem kemur til með
að taka á móti fólki í vanda.“
Rúdolf útskýrir þetta á þann hátt
að þau reyni að auka þekkingu á
streituviðbrögðum hjá skjólstæðing-
um sínum annars vegar en jafnframt
á sínum eigin streituviðbrögðum.
Hópurinn leggur mikla áherslu á
að áfallastreita sé eðlileg viðbrögð
eðlilegs fólks við óeðlilegum aðstæð-
um. Ekki verður farið náið út í lýs-
ingar á einkennum áfallastreitu hér.
Þeir sem þyrftu að fá áfallahjálp en
fá hana ekki geta þurft að líða mik-
ið fyrir. Þrói menn með sér svokall-
aða áfallahugsýki eiga ekki aðeins
þeir sjálfir og þeirra nánustu á hættu
að þjást um langan tíma, heldur
kemur þjóðfélagið til með að bera
mikinn kostnað vegna sjúkdómsins.
Forvarnarstarf sem verið
hefur vanrækt
Aðilará
staðnum geti
veitt áfalla-
hjálp
„Ég álít að áfallahjálp sé fyrst
og fremst forvarnarstarf og senni-
lega það forvarnarstarf sem er mest
vanrækt í dag, en gæti sparað þjóð-
arbúinu stórar fúlgur ef því væri
sinnt almennilega. Þessa skoðun
byggi ég á því að eftir hvert alvar-
legt áfall er ákveðinn hópur einstakl-
inga sem fær svokallaða áfallahug-
sýki,“ segir Ágúst.
Borghildur héldur áfranr. „Ég
_________ held að í kjölfar áfalla
megi eiga von á ákveðn-
um áfallastreituviðbrögð-
um hjá ansi stórum hluta
fólks. Stundum - sem
betur fer ekki mjög oft -
þróast þessi viðbrögð upp
í einkenni ástands, sem
Ágúst segir að í raun sé viðfangs-
efnið tvíþætt: „Þetta lýtur að þeim
sem við erum að aðstoða og jafn-
framt fáum við aðstoð þegar við
þurfum á henni að halda. Það er
ekki endalaust hægt að gefa. Við
komum náttúrulega hérna til þess
að leiðbeina þeim sem koma til með
þá heitir áfallahugsýki. Það sem við
erum að reyna að gera með starfinu
er að fyrirbyggja að þessi eðlilegu
viðbrögð, sem maður getur séð hjá
mjög mörgum sem verða fyrir áfalli,
þróist yfir í einkenni þessarar áfalla-
hugsýíu. í því er forvarnarstarfið
fólgið. Spyrja má hvað verði um ein-
stakling sem er búinn að þróa með
sér áfallahugsýkina?“
Ágúst heldur áfram: „Maður, sem
er kominn með þessa áfalláhugsýki,
situr gjarnan á móttökunni hjá sín-
um lækni og lýsir fjálglega ýmsum
einkennum, sem oft eru ákaflega
óljós og erfitt að átta sig á, þekki
maður ekki til áfallahugsýki. Þetta
kostar oft að viðkomandi sjúklingur
er sendur í blóðprufur og dýrar og
flóknar rannsóknir til þess að reyna
að komast að því hvað er að. Þetta
kostar náttúrulega óhemju fé og
þetta kostar vinnutap vegna þess
að einstaklingurinn er oft ófær um
að mæta í vinnu. Auðvitað mætir
hann ekki í vinnu meðan hann ligg-
ur á spítala. Og afköstin verða í
samræmi við það, hann er kannski
ekki nema hálfur maður í vinnu
þegar hann getur mætt.
Hann sækir oft og iðulega í lyf,
róandi lyf, svefnlyf, jafnvel vímuefni
og áfengi. Þessir einstaklingar verða
oft illa úti félagslega - skilnaður,
vandamál í hjónabandi og svo fram-
vegis. Þessir einstaklingar eru heil-
brigðisþjónustu og félagslegri þjón-
ustu því mjög dýrir. Tíminn, sem
líður frá áfallinu þangað til maður
nær í raun og veru til einstaklings-
ins til að vinda ofan af þessu, skipt-
ir líka máli. Því lengra sem líður því
erfiðara er að greina þetta,“ segir
Ágúst.
Heilsugæslan verði
ábyrgðaraðili í dreifbýli
Áfallahjálp hefur verið hluti af
starfsemi Borgarspítalans
um langa hríð og því ekki
ástæða til að hafa miklar
áhyggjur af þeim faivegi
sem þjónustan hefur rutt
sér á Reykjavíkursvæðinu.
Ef þessi þjónusta á að ná ________
til landsins alls verður hún
trúlega að vera á hendi heilsugæsl-
unnar.
Rúdolf segir um þetta: „Við höf-
um haft sérstakan áhuga á lands-
mjög miklu máli þannig að þetta séu
ekki bara einhveijir sérfræðingar
úr Reykjavík. Mér finnst þetta sam-
starf sérfræðinga úr geðheilbrigðis-
kerfinu og heilsugæslunnar vera
bæði nauðsynlegt og hafa tekist
mjög vel.
Ég lít svo á að hlutverk sérfræð-
inga sé þá fyrst og fremst að efla
þekkingu á þessum fræðum og veita
ákveðinn stuðning eða ráðgjöf þegar
á þarf að halda. Og síðan að koma
inn í svona sérstaklega erfiðum
málum eins og til dæmis þegar stór-
slys verða. Að öðru leyti á ekki að
þurfa að kalla til sérfræðinga út á
land í hvert skipti sem svona áföll
verða. Stundum geta kringumstæð-
ur orðið þannig að þeir sem ættu
og væri eðlilegt að myndu veita
aðstoðina eru svo tilfinningalega
tengdir málinu að það þarf að fá
utanaðkomandi aðstoð.“
Hópurinn telur nauðsynlegt að
menn heima í héraði séu sem mest
sjálfbjarga í þessum efnum. Um
þetta atriði hefur Ágúst mjög
ákveðnar skoðanir: „í okkar huga,
og þá kannski sérstaklega i mínum
huga sem landsbyggðarmaður, þá
ganga mínar hugmyndir út á það
að heilsugæslan verði ábyrgðaraðili
að áfallahjálp í dreifbýli. Hún beri
ábyrgð á að áfallahjálp sé veitt.
Ekki endilega þar með sagt að lækn-
ir eða hjúkrunarfræðingur á heilsu-
gæslustöðinni veiti hana. Það getur
alveg eins verið prestur eða sálfræð-
ingur eða skólastjóri.
En eins og einn ákveðinn aðili,
þ.e. heilsugæslan, ber ábyrgð á
sjúkraflutningum, þá ætti hún einn-
ig að bera ábyrgð á áfallahjálp. Og
markmiðið er að gera þá heilsugæsl-
una sem mest sjálfbjarga á lands-
byggðinni. Þegar nauðsynlegt er að
fá utanaðkomandi hjálp, til dæmis
vegna fjöldans eða eðlis áfallsins,
þá vitum við hvert á að leita,“ segir
Ágúst.
Þegar undirbúningi að þessu for-
varnarstarfi er lokið þarf að tryggja
viðhald og vöxt kunnáttunnar á
þessu sviði. Rúdolf hefur ákveðna
framtíðarsýn í huga:
„Við viljum annars vegar reyna
að fá að ljúka þessu starfi sem
þegar er hafið úti á landi óg það
er mjög slæmt ef einhveijir staðir
geta ekki fengið fræðslu sökum
peningaskorts. Okkur finnst mjög
eðlilegt að ríkið hlaupi undir bagga
með þessum bæjarfélögum. Það er
númer eitt. Það sem er númer tvö,
þ.e. seinna forgangsverkefnið, er
að koma þessari fræðslu inn í
grunnnám ákveðinna starfstétta
eins og til dæmis hjúkrunarfræð-
inga og lækna.“

Ber skylda til að gera
það sem hægt er
Sannfæra
þarf fólk inn-
an heilbrigð-
isstéttanna
Borghildur bendir á að það þurfi
ekki aðeins að huga að Ijármögnun,
heldur þurfi einnig að sannfæra
fólk innan heilbrigðisstétta um
ágæti hugmyndarinnar.
„Svo er náttúrulega
annað í þessu. Læknar
eru mjög uppteknir af
rannsóknarniðurstöðum
og spyija: „Eru einhverj-
ar rannsóknir sem sýna
fram á árangurinn af
Eru til einhverjar saman-
Þær eru ekki
byggðinni og okkur Borghildi hefur
fundist mjög gott að hafa Ágúst sem
heilsugæslulækni og héraðslækni
Vestfjarða með okkur, sem fulltrúa
landsbyggðarinnar. Hann þekkir
þetta vel úr sínum daglegu störfum
og okkur finnst hans þáttur skipta
þessu?
burðarrannsóknir.“
til, alltént ekki í dag. Það er svolít-
ið erfitt um vik að gera slíka rann-
sókn,“ segir Borghildur.
Og Rúdolf segir menn vita þetta
af því að þeir taki mið af því sem
fólk er að segja við þá. „Ef einhvetj-
um líður betur eftir að hafa fengið
þessa þjónustu, þá er það það sem
skiptir máli,“ segir Rúdolf.