Morgunblaðið - 05.12.1995, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ

A að lækka áfengis-
kaupaaldurinn?
Innihald
„fjöreggsins“
TALSVERT hefur verið rætt
um hvort lækka eigi áfengis-
kaupaaldurinn hér á landi. Hér á
eftir fara helstu rök sem mæla á
móti slíkri ákvörðun.
Sjálfræðisaldurinn er 16 ár. Af
hveiju á ekki að færa áfengis-
aldurinn líka niður í 16 ár? Eða
er nokkur ástæða til að hafa ein-
hver aldursmörk? Víða eru tak-
mörk, en hvers vegna? Ákveðnum
aldurshópum er bannað að sjá of-
beldis- og kiámmyndir. Skiptar
skoðanir eru um þau mörk. Börn
og unglingar mega ekki kaupa
tóbak. Margir eru ósáttir við það
og benda á að þær reglur séu
brotnar. Yngri en 16 ára mega
ekki spila í peninga-
kössum. Vitað er að
einhveijir hinna yngri
spila í kössunum.
Ætti þá ekki að lækka
aldursmörkin þar til
samræmis við þau
rök, sem notuð hafa
verið til að lækka
megi áfengiskaupa-
aldurinn? Flestum
ætti að vera orðið ljóst
að ákveðin aldurs-
mörk af sérstökum
ástæðum er ekki hægt
að nota ein sér sem
rök fyrir lækkun eða
hækkun aldursmarka
af öðrum ástæðum.
17 ára ungmenni
mega fá almenn ökuréttindi. Bílar
geta verið drápstæki í höndum
þeirra, sem ekki kunna með þá
að fara. Flestir sem slasast í um-
ferðinni eru á aldrinum 17-24
ára. Dettur einhveijum í hug að
lækka bílprófsaldurinn svo laga
megi það ástand? Getur verið að
hann sé of lágur? Bílprófsaldurinn
á öðrum Norðurlöndum er 18 ár?
Með því að færa aldursmörkin
niður lagast ekki ástandið í
áfengismálum þjóðarinnar. Fyrst
þarf að byija á þeim eldri, breyta
viðhorfi almennt til neyslunnar,
skapa jákvæðar fyrirmyndir og
reyna að stuðla að „menningu“ á
þessu sviði. Ef það tekst er hægt
að skoða hvort ástæða er til að
lækka aldursmörkin. Þar þurfa
yfirvöld að ganga á undan með
markvissa áfengisvarnarstefnu og
eftirfylgju laga og reglna.
Þrátt fyrir fullyrðingar um að
„enginn virði reglur um aldurs-
mörk“ er staðreyndin önnur. Flest-
ir virða mörkin, en þeir eru hins
vegar meira áberandi, sem virða
þau ekki. Hið sama gildir í umferð-
inni. Vegna tíðra umferðarlaga-
brota og slysa má segja með sama
móti að hvort tveggja sé til komið
vegna þess að fólk, og þá sérstak-
lega unga fólkið, virðir ekki regl-
@ SILFURBÚÐIN
Krin^'lunni H 12 Sími 568-9066
-Þarfierðu gjöfina -
- kjarni málsins!
urnar. Eiga þeir, sem þeim eiga
að framfylgja, að gefast upp þess
vegna og krefjast þess að afnema
eigi umferðarreglurnar. Þær verða
þá ekki brotnar. En hvernig verður
ástandið þá? Slysin verða aldrei
færri en þegar flestir vegfarendur
fara eftir reglunum. Og hver upp-
sker árangur þess nema þeir sjálf-
ir?
Á seinni árum er mun óalgeng-
ara en áður að lögreglan þurfi að
hafa afskipti af of ungu fólki inni
á vínveitingastöðunum. Veitinga-
mennirnir sjálfir hafa sett sér
strangari reglur til að fara eftir
og eftir að námskeið höfðu verið
haldin með dyravörðum vínveit-
ingastaðanna hefur
enn dregið úr mögu-
leikum yngra fólks að
komast inn á staðina.
Tiltölulega auðvelt
ætti að vera að fram-
fylgja reglunum.
Vandamálið hefur
hins vegar verið þeir
eldri, sem ekki eru til-
búnir til að taka á sig
þær skyldur og þá
ábyrgð, sem alþingis-
menn hafa iagt á þá
með lagasetningum,
sbr. barnaverndarlög-
in. Þar hafa þeir hinir
sömu ekki staðið sig
sem skyldi því þeir
hafa ekki lagt sig
fram um að vera öðrum til eftir-
breytni eða sent öðrum, sem fara
eiga eftir lögunum, nægilega skýr
boð þess efnis.
Ef af Iækkun áfengiskaupaald-
urs verður er mikil hætta á að
mun yngra fólk en í dag muni eiga
auðveldara með að útvega sér
áfengi. Einhveijir fullorðnir hafa
keypt áfengi fyrir þá sem yngri
eru, en í tiltölulega litlum mæli.
Ef aldurinn færist neðar er líklegt
að auðveldara verði fyrir þá sem
eru yngri en 18 ára að fá þá sem
eldri eru til að kaupa fyrir sig
áfengi. Ábyrgð þeirra er minni en
annarra fullorðinna. Þá er hætta
á að áfengisneyslualdurinn færist
enn neðar en nú er, og er hann
að flestra mati nægilega lágur
fyrir.
Verulegur árangur hefur náðst
gegn ólöglegri áfengisframleiðslu
á undanförnum misserum. Þannig
hefur verulega dregið úr kaupum
ungs fólks á landa. Þessi breyting
varð eftir að sett voru í lög strang-
ari reglur um framleiðslu, sölu og
eign á tækjabúnaði til framleiðslu
þessarar vöru. Meðferð bruggmála
var flýtt að kröfu lögreglu og hin-
ir seku fengu mun harðari dóma
en áður. Allt hafði þetta jákvæð
áhrif. Öfugt við það sem menn
töldu urðu harðari viðurlög, öflugri
löggæsla og nákvæmari lagasetn-
ing til að draga úr ólöglegri farm-
leiðslu landa.
Þeir sem halda því fram að betra
sé að börnin kaupi bjór en landa
hljóta að hafa meira en lítið
brenglaða dómgreind. Hér á ekki
að vera um valmöguleika að ræða
heldur snýst málið um að draga
úr líkum á að börn neyti nokkurs
áfengis og hvernig foreldrar ætla
að stuðla að framgangi slíks. Ann-
að er dómgreindarleysi.
í Bandaríkjunum varð reynslan
af lækkun áfengiskaupaaldurs sú
að hann var víða hækkaður upp í
21 ár. Slysum á ungu fólki fjölg-
aði uggvænlega, til að mynda um
54% á milli ára í Michigan og
meira en 100% í Massachusetts.
Ekki einasta fjölgaði banaslysum
og alvarlegum slysum í umferðinni
á fólki 18-20 ára heldur og á
16-17 ára unglingum. Reynslan
Lækkun áfengiskaupa-
aldurs er varhugaverð,
segir Ómar Smári
A
Armannsson, sem hér
tíundar margvísleg
rök gegn tillögum í
þá áttina.
er sú að þegar áfengisneyslualdur-
inn er lækkaður færist aldur þeirra
sem byija að neyta áfengis enn
neðar. Hættan margfaldast í ljósi
þeirrar staðreyndar að flestir þeir,
sem bytja að neyta fíkniefna, hafa
áður neytt áfengis.
Skilríki eru sjaldnast fölsuð til
þess eins að viðkomandi geti keypt
áfengi. Þau eru fyrst og fremst
fölsuð svo viðkomandi geti komist
inn á skemmtistaðina. Hins vegar
reyna veitingamenn að spoma við
slíku því þeir sem yngri eru kaupa
eða drekka mjög lítið af áfengi
inni á þessum stöðum. Mjög hefur
dregið úr notkun slíkra skilríkja í
seinni tíð, eða eftir að námskeið
voru haldin með dyravörðum þar
sem farið var ofan i þá hluti.
Þegar leyfður hámarkshraði er
hækkaður á tilteknum stað aukast
líkur á alvarlegum slysum, nema
áður hafi verið gerðar þær ráðstaf-
anir er lágmarkað geta þá hættu
verulega. Venjan er sú að öku-
menn aka ákveðið yfir leyfilegum
mörkum og þegar mörkin eru
hækkuð hækkar umferðarhraðinn
í samræmi við það. Sömu lögmál
gilda ef áfengiskaupaaldurinn
verður lækkaður. Þá er hætta á
að neyslualdurinn færist enn neðar
en hann er í dag.
Ef upphefja á tvískinnunginn
varðandi 18 ára aldursmarkið ann-
ars vegar og 20 ára aldursmarkið
hins vegar er einfaldast og
áhættuminnst að ákveða að efri
aldursmörkin skulu alfarið gilda,
samræma veitinga- og áfengis-
löggjöfma, skilyrða rekstur vín-
veitingastaðanna og koma á skýr-
um heimildum til hvaða aðgerða
er hægt að grípa þegar út af regl-
um er brugðið. Ef lögreglan fær
aðstöðu til að framfylgja slíkum
skilyrðum mun verða tiltölulega
auðvelt að sjá til þess að þessir
hlutir verði í lagi.
Með lækkun áfengiskaupaald-
urs koma upp vandamál varðandi
framhaldsskólaskemmtanir, sem
nóg eru fyrir hvað þær varðar.
Þá mega sumir nemendur drekka
áfengi en aðrir ekki. Með því er
verið að kljúfa nemendur í sama
skóla í tvo hópa með tilheyrandi
afleiðingum.
Áður en hægt er að ræða um
lækkun áfengiskaupaaldurs þarf
að fara fram mikil umræða um
áfengismál almennt, það þarf að
breyta viðhorfi fólks til neyslunnar
og umgengni við áfengi, fyrir-
myndirnar, þeir eldri, þurfa að
geta sýnt betra fordæmi og unga
fólkið að geta sýnt að hægt sé að
treysta því fyrir áfengi.
Þegar mál eru unnin með skyn-
samlegum hætti er hægt að vænta
árangurs. Slík tillaga, sem hér
liggur fyrir um lækkun áfengis-
kaupaaldurs, er ekki af þeim toga.
Reglur um útivistartíma bama og
unglinga hafa sumum þótt um of
strangar En eftir að farið var að
framfylgja þeim eru þær raddir
nú hjáróma sem telja að það sé
ekki hægt.
Höfundur er nðstoðnryfirlög-
regluþjónn.
GRUNNSKÓLINN hefur verið
nefndur hið eiginlega fjöregg þjóð-
arinnar. „Án markvissrar starfsemi
hans er til lítils barist fyrir framtíð-
ina í landi okkar,“ sagði Björn
Bjarnason menntamálaráðherra á
nýafstaðinni fjármálaráðstefnu
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Víst er að á grupnskólaárunum
skapast mikilvægar venjur, þekk-
ing og verklag sem geta eflt sjálf-
stæði einstaklingsins og hæfleika
til gifturíks samstarfs við aðra í
framtíðinni.
Við yfirfærslu grunnskólastarfs
frá ríki til sveitarfélaga, í ágúst á
næsta ári, gefast mörg sóknarfæri
í þágu betri menntunar. Meginum-
fjöllunarefnið undan-
farna mánuði hefur þó
varðað íjárhagsleg
sjónarmið. Kröfur um
bætt launakjör takast
á við staðreyndir um
versnandi fjárhags-
stöðu sveitarfélaga.
Rekstrarútgjöld sveit-
arfélaga vegna
fræðslumála eru nú
nær fimmti hluti af
skatttekjum þeirra.
Við yfirtökuna munu
þau taka til sín um
þriðjung núverandi
tekna. Við það bætist
að sveitarfélög sem
þurfa að standa í
byggingarfram-
kvæmdum til að ná markmiðum
einsetningar hafa fæst fjárhagslegt
bolmagn til þess.
86% af vökutíma nemenda
varið utan skólans
Á þessum tímum hefur minna
farið fyrir umræðu um innihald
fjöreggsins. Óttinn við að ræða
innihaldið kann að stafa af því að
of margir setja jafnaðarmerki á
milli betri menntunar og aukins
kostnaðar. Það þarf alls ekki að
verða. Við eigum ótrauð að halda
áfram þróunarstarfinu. í því felst
einnig að góð meðferð fjár er hluti
af vönduðu skólastarfi. Áhersla á
árangursstjórnun getur skilað betri
menntun, hagkvæmari byggingum
og hagkvæmari rekstri. Allt þetta
er unnt að gera ef við gætum þess
að tengja grunnskólann við samfé-
lagið, því án þess er hann afar tak-
markað tæki til að hafa úrslita-
áhrif. Nærri lætur að aðeins 14%
af vökutíma nemenda á 10 ára
tímabili grunnskólans, vetur, sum-
ar, vor og haust, sé varið í kennslu
innan veggja grunnskólans sjálfs.
Það er því umhugsunarefni að 86%
af vökutíma þeirra er varið utan
skólans. Þessar staðreyndir sýna
best að samstarf við foreldra er
undirstaða þess að grunnskólanum
takist að nýta skynsamlega það
litla brot úr vökutíma nemandans
sem hann hefur til umráða. Ég tel
því vafasamt að skólinn geti borið
ábyrgð á uppeldisþættinum. Hann
verður að geta byggt á þeim við-
horfum sem börnin læra af heim-
ilisfólki sínu. Tímann ber að nýta
til að efla grunnþekkingu.
Fjórir áhersluþættir
í skólastarfi
Árin 1991-1994 átti ég þess
kost að leiða þátt Reykjavíkurborg-
ar í eflingu grunnskólans, þótt enn
væri innihald fjöreggsins í höndum
ríksins. Við sjálfstæðismenn höfum
sérstakan áhuga á að efla eftirfar-
andi þætti í grunnskólastarfinu:
Meginverkefni grunnskóla-
kennslunnar á að vera nð börnin
læri að beita hugsun sinni. Við-
fangsefnið snýr því að hugsuninni
sjálfri. Mikilvægasta framlag skól-
ans til samfélagsins er að kenna
einstaklingum að leita upplýs-
inganna og draga ályktanir. Það
er alvarlegur misskilningur að telja
áherslu á upplýsingaleit og
ályktunarhæfni draga úr mikilvægi
þess að nemandinn leggi grundvall-
aratriði á minnið. Kennsla í að-
ferðafræði, sem stuðlar að því að
nemandinn beiti hugsun sinni skyn-
samlega gagnvart úrlausnarefnum,
þarf að verða markvissari og við
þurfum að beina henni inn á sér-
hveija námsgrein. Þessari skoðun
hefur vaxið mjög fiskur um hrygg
á undanförnum árum. Einn virtasti
fræðimaður á sviði uppbyggjandi
hugsunar, dr. Edward de Bono,
leggur t.d. til að 9-11 ára börnum
séu boðnar tvær kennslustundir í
viku helgaðar þróun
hugsunarinnar. Ný-
sköpunartilraunir í
grunnskólunum og
heimspeki fyrir yngstu
aldurshópana eru já-
kvæð skref í þessa átt.
Ekki er síður mikil-
vægt fyrir íslensk börn
að efla hæfíieikann tii
að tjá sig á íslensku,
bæði munnlega og
skriflega. Það er sorg-
leg staðreynd að málg-
löð böm við upphaf
skóla fást varla til að
mæia í kennslustund
eftir 7 ára skólun.
Sami vandi flyst með
einstaklingnum upp á
síðari skólastig.
I þriðja lagi tel ég afar mikil-
vægt að börnin iæri annað tungu-
mál mun fyrr en nú tíðkast, enda
viðurkennt að þau eru mun næm-
ari á nýtt tungumál á yngri stigum
grunnskóla. Auk þess er hægt að
Gmnnskólinn hefur
verið nefndur hið eigin-
lega fjöregg þjóðarinn-
—
ar, segir Arni
Sigfússon, og vanda
þarf vel til hans.
nota aðrar kennsluaðferðir við
yngri börn og samræma til dæmis
málakennslu við tónlistarkennslu.
í slíkri kennslu er auðvelt að sam-
þætta. fræðslu um ólíka menningu
þeirra þjóða sem tala málið.
í fjórða lagi er orðið afar brýnt
að við tökum alla vísindakennslu
til endurskoðunar og kröftugrar
uppbyggingar í grunnskólunum.
Þær fjölþjóðlegu samanburðar-
kannanir sem gerðar hafa verið á
menntun grunnskólabarna sýna að
skortur á þekkingu í grunnvísind-
um og framsetningu á því máli sem
vísindin nota, s.s. með töflum og
línuritum, virðist vera alvarlegur
hjá mörgum íslenskum börnum.
Þörf er á að tengja hið daglega líf
við stærðfræði og eðlisfræði. Þessi
orð eiga ekki að hljóma ógnandi
heldur sem leið inn í heim óþijót-
andi möguleika. Vandinn er sá að
það eru ekki bara börnin sem fæl-
ast vísindin — það er skortur á
sérmenntuðum kennurum í stærð-
fræði og eðlisfræði.
Við eigum að setja markið hátt
og stefna að því að gera grunnskól-
ana okkar að bestu menntastofnun-
um í heimi. Þetta er ekki fjarlægt
markmið. Það varðar mun frekar
hugarfar okkar til menntunar en
samanburð á krónum og aurum
sem varið er til fræðslunnar.
Höfundur cr oddviti sjálfstæð-
ismanna í borgarstjórn.
Ómar Smári
Ármannsson
Árni
Sigfússon