Morgunblaðið - 05.12.1995, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Almannavamir
og vísindin
PÁLL Imsland skrif-
ar opið bréf til ríkis-
stjórnar í Morgunblað-
inu 2. nóvember sl. um
áherslur á náttúrufars-
rannsóknir í landi nátt-
úruhamfaranna. Þótt
bréfið sé til ríkisstjóm-
> arinnar tel ég í lagi að
tjá mig um það, þótt
seint sé, þar sem það
er opið og vegur að
mínu mati ómaklega
að aimannavarnaráði.
Ég er Páli Imsland
fyllilega sammála um
að efla beri náttúru-
farsrannsóknir á Is-
landi m.t.t. náttúru-
hamfara og tel raunar að óvíða sé
eins mikil þekking og hér á landi á
því sviði. Ég tel einnig að vegna
hárrar tíðni og íjölbreytileika í nátt-
úruhamförum á íslandi megi líta á
landið sem heppilega „rannsóknar-
stofu" á því sviði, þar sem svörun
við rannsóknum og tilraunum á
sviði náttúruhamfaravarna ætti að
geta orðið tíðari og marktækari hér
en í öðrum löndum. Þó má ekki
gleyma því að íslenskir vísindamenn
á sviði náttúru-, verk- og „húm-
anískra" fræða eru vel í stakk bún-
ir til að sinna þessum rannsóknum
og öll eiga þau að skipa sess innan
náttúruhamfaravarna. Hér á ekki
síst að geta verið uppspretta hug-
vits til útflutnings.
Hins vegar tel ég að Páll dæmi
stjórnvöld og almannavarnaráð full-
harðlega í grein sinni og fínnst
ekki laust við að meginkvörtunar-
efni hans sé að ekki hafi verið far-
ið að hugmyndum hans um fyrir-
komulag og skipulag þessara mála,
en hann hefur talið rétt að hér verði
stofnuð sérstök rannsóknarstofnun
um náttúruhamfarir. Hugsanlega
hefur Páll rétt fyrir sér í því, en
spyija má jafnframt hvort ekki
væri æskilegra að samræma krafta
þeirra rannsóknarstofnana sem fyr-
ir eru í landinu og efla þær á þessu
sviði í stað þess að stofna enn eina
stofnunina. í því sambandi má
minna á að nú þegar er til staðar
stofnun í landinu, Veðurstofa ís-
lands, sem hefur m.a.
það hlutverk að annast
rannsóknir á náttúruf-
ari. með tilliti til nátt-
úruhamfara. Innan
hennar eru stundaðar
veðurfars-, jarðfræði-,
eðlisfræði-, snjóflóða-,
hálofta- og hafísrann-
sóknir, svo eitthvað sé
nefnt. Því væri að mínu
viti öflugra og hag-
kvæmara að efla hana
til þessara verka til að
nýta fyrirliggjandi inn-
viði („infrastructure")
stofnunarinnar og
tengja starfið með
markvissari hætti öðr-
um fræðigreinum á þessu sviði með
nánu samstarfi við einstakar deildir
Háskólans og skipulags- og viðbún-
aðarstofnanir í landinu.
En víkjum nú að ummælum Páls
um almannavarnaráð og alþjóða-
áratug Sameinuðu þjóðanna til að
fækka stórslysum vegna náttúru-
hamfara. Þar finnst mér nokkuð
harkalega að vegið.
Hinn 11. desember 1987 sam-
þykkti allsheijarþing Sameinuðu
þjóðanna ályktun nr. 169 um að
helga tíunda áratug þessarar aldar
átaki til að.fækka stórslysum vegna
náttúruhamfara. Til að undirbúa
og skipuleggja þennan áratug skip-
aði þáverandi aðalritari Sameinuðu
þjóðanna, J. Perez de Cuellar, 25
manna vinnuhóp sem skipaður var
mönnum hvaðanæva úr heiminum
á sviði vísinda-, tækni- og annarra
faggreina sem að náttúruhamfara-
vörnum koma. Undirritaður var
einn þeirra sem skipaður var í hóp-
inn og því þátttakandi í þróun máls-
ins. Starfi vinnuhópsins lauk í apríl
1989 með tillögum í skýrsluformi
um hvernig staðið skyldi að fram-
gangi þessa áratugs og jafnframt
gaf hópurinn út svokallaða
„Tókýóályktun“, þar sem þjóðir
heims voru hvattár til að fylgja
meginlínum tillagnanna sem eru í
lauslegri þýðingu undirritaðs:
• Almenningur sem og stjórnvöld
vinni að auknu öryggi gagnvart
náttúruhamförum.
Við þurfum að lifa
langt fram á komandi
öld við mistök, segir
Guðjón Petersen, sem
gerð hafa verið í ,
nýtingu lands.
• Ríkisstjórnir allra landa taki
þátt í áratugnum með því að fræða
og þjálfa almenning til að auka
meðvitund hans um þessi mál, með
því að auka félagslegan viðbúnað,
með því að tengja hamfarameðvit-
und við þróun og skipulag og með
því að nýta það afl sem býr í vísind-
um og tækni til að minnka tjón af
völdum náttúruhamfara.
• Vísinda- og tæknistofnanir Sam-
einuðu þjóðanna, féiagasamtök og
einkafyrirtæki styðji við alþjóðlega
og svæðisbundna samvinnu um
náttúruhamfarir og við flutning á
þekkingu á náttúruhamfaravörnum
á milli landa og þá sérstaklega til
þróunarríkjanna.
Þegar áratugurinn hófst skipaði
ríkisstjórnin almannavarnaráð til
að vera landsnefnd vegna áratugar-
ins. Undirritaður telur að almanna-
varnaráð hafi á margan hátt stuðl-
að að framgangi þeirra mála sem
Tókýóályktunin gerir ráð fyrir þótt
með því sé ekki verið að meina að
ekki hefði mátt gera betur. Al-
mannavarnaráð hefur staðið fyrir
nokkrum verkefnum sem eru stærri
og myndarlegri en vitað er um hjá
öðrum þjóðum og.skal hér nokkurra
þeirra getið.
Á árinu 1990 stóð almanna-
varnaráð fyrir tveimur sértækum
verkefnum undir merkjum alþjóða-
áratugarins. Hið fyrra var gerð
myndbands til almenningsfræðslu
um náttúruhamfarir, viðbúnað gegn
þeim og varnir. Myndbandið var
frumsýnt í heild sinni á báðum sjón-
varpsstöðvunum á alþjóðlegum degi
um náttúruhamfaravarnir í október
það ár, auk þess sem einstakir hlut-
Guðjón Petersen
ar þess hafa síðan verið margsinnis
sýndir á báðum sjónvarpsstöðvun-
um, eftir því hvaða hættur hafa
verið í náttúrunni á hvetjum tíma.
Myndbandinu hefur jafnframt verið
dreift til Qölmargra grunnskóla inn-
an náttúruhamfarasvæða til
fræðslu fyrir nemendur.
Sama haust fór fram ein lengsta
og viðamesta viðbúnaðaræfing sem
haldin hefur verið á sviði náttúru-
hamfaravarna á höfuðborgarsvæð-
inu. Æfingin stóð í 10 daga sam-
fleytt með þátttöku sveitarstjórnar-
yfirvalda á öliu suðvesturhorni
landsins, ríkisstofnana, vísinda-
stofnana og félagasamtaka. Þar var
velt upp til úrlausnar flestum þeim
atriðum sem fylgja kunna náttúru-
hamförum við höfuðborgarsvæðið
og næsta nágrenni, jarðfræðilegum
aðstæðum, legu byggða og orku-
kerfa. Æfingin fékk mjög góða
dóma yfirvalda og annarra sem
þátt tóku í henni og er talið að hún
hafi opnað augu margra fyrir þeim
vandamálum sem upp geta komið
í náttúruhamförum. Þess má geta
aÁ Páll Imsland var fenginn til að
skrifa æfingahandritið og stýra
sviðsetningu náttúruhamfaranna,
sem var sérstaklega vel gert.
Árið 1991 var sérstaklega unnið
að því að leggja betri grunn að við-
búnaði heilbrigðiskerfisins til að
mæta afleiðingum náttúruhamfara
enda það ár áratugarins helgað
þeim þætti. Af því tilefni hélt land-
læknir ráðstefnu með yfirmönnum
heilbrigðisstofnana um viðbúnað
þeirra til að bregðast við stórslysum
í náttúruhamförum.
Árið 1992 stóð Verkfræðingafé-
lag Islands fyrir alþjóðlegri ráð-
stefnu um náttúruhamfaravarnir
helgaðri alþjóðaáratugnum og var
þar myndarlega að verki staðið af
félagsins hálfu. Almannavarnir rík-
isins tóku fullan þátt í undirbúningi
þeirrar ráðstefnu og studdu hana.
Árið 1993 var enn blásið til að-
gerða í nafni alþjóðaáratugarins og
nú með Kötluæfingu þar sem nátt-
úruhamfarir voru sviðsettar og víð-
tækar ráðstafanir æfðar til að tak-
ast á við slíka vá. Æfingunni lauk
með svokallaðri „Kötlustefnu" þar
sem íbúum Vestur-Skaftafellssýslu
og öðrum var boðið upp á tveggja
daga sýningu um sögu og jarðfræði
Mýrdalsjökuls (Kötlu) ásamt kynn-
ingu vísindamanna og Almanna-
varna á gögnum og viðbúnaði vegna
eldgosa þar.
Að lokum má geta þess að
stærsta almannavarnaæfing sem
haldin hefur verið á landinu var
haldin á Suðurlandi árið 1994. Þar
var sviðsettur landskjálfti með þátt-
Mlahlaðborð
4
Hádegi: kr. 1.950- kvöld: kr. 2.650
SMIflbrú
Veitíngahús viö Austurvöll. Borðapantanir í síma 562 44 55
Askorun til ríkisstjórnar
og Alþingis Islendinga
fYRIRTÆKI
STOfNANIR.
| VELJIÐ
ÍSLENSKAR
VÖRUR
____________/
íslenskLlpl já takk
V______________/
„EIGI skal höggva“
segjum við aldraðir og
öryrkjar vegna ýmissa
þeirra skerðingar-
ákvæða sem koma fram
í fjárlagafrumvarpi
1996 um okkar málefni
og valda okkur miklum
áhyggjum og miklu ör-
yggisleysi.
Sú leiða siðvenja og
allt að því óhugnanlega
málvenja hefur skapast
hjá stjórnmálamönnum
á síðari árum að tala
alltof mikið um niður-
skurð þegar rætt er um
aðhald og sparnað rík-
isins, aldrei er talað um
sparnað, aðhald eða hagsýni í fjár-
málum, alltaf um niðurskurð. Sú
aftenging lífeyris og launakjara
aldraðra frá hækkun á vikukaupi í
almennri verkamannavinnu, sem
fyrirhuguð er í fjárlagafrumvarpinu
myndi ekki gefa mikið fé í ríkiskass-
ann, en getur orðið rothögg á af-
komumöguleika aldraðra ef að lög-
um verður. Aldraðir munu vera um
10% þjóðarinnar og flestir þeira hafa
Halldór
Sveinn Rafnar
rétt til hnífs og skeiðar
og myndi þessi afteng-
ing valda þeim íjár-
hagslegu öryggisleysi
og jafnvel fjárhagslegu
hruni, þótt ekki væri
um stórar upphæðir að
ræða hjá hverjum og
einum. Síðan blasir það
jafnvel við að um lækk-
anir verði að ræða ef
fjárhagur ríkisihs þykir
ekki nógu góðúr. Að
sjálfsögðu þarf að gæta
aðhalds og sparnaðar í
ríkisfjármálum, en
þarna bitnar það á þeim
sem síst skyldi, og gæfi
samt óverulegar tekjur
í ríkissjóð. I ríkisstjórn Islendinga
og á Alþingi Islendinga situr margt
ágætis fólk og velviljað, en í þessu
máli virðist það hafa verið slegið
siðferðislegri blindu, og ég fæ ekki
séð að neitt réttlæti þennan fram-
gang mála. Aldraðir eru ekki þrýsti-
hópur, þeir hafa ekki mikið pólitískt
vald og liggja þeir því alltof vel við
höggi. Fljótt á litið fæ ég ekki betur
séð, en að þeir eigi ekki neitt annað
Aftengingin þrengir
enn að öldruðu fólki,
segir Halldór Sveinn
Rafnar, sem margt
hvert hefur rétt til
hnífs og skeiðar.
ráð sér til varnar en að gefa þeim
annars ágætu flokkum er nú mynda
ríkisstjórn ekki átkvæði sín á kom-
andi árum og væri það illt ef svo
færi. Það er ósk mín og von, að ríkis-
stjórn íslands og þeir alþingismenn
sem hana styðja hljóti að finna ein-
hver önnur ráð til þess að bjarga
fjármálum ríkisins en að ráðast á
garðinn þar sem hann er lægstur.
Eg leyfi mér að benda ríkisstjórn,
alþingismönnum og almenningi öll-
um á ágæta grein er birtist í Morg-
unblaðinu laugardaginn 18. nóv. sl.
á bls. 31 og er höfundurinn Margrét
Thoroddsen, varaformaður Lands-
sambands aldraðra.
töku íbúa og um 2.000 manns frá
björgunarsveitum, Rauða krossi,
opinberum aðilum og varnarliðinu.
Þeirri æfingu lauk með svokallaðri
„skjálftastefnu", kynningar- og
upplýsingastefnu fyrir íbúa á Suð-
urlandi sem haldin var í Fjölbrauta-
skólanum á Selfossi.
Af framangreindu má sjá að al-
mannavarnaráð hefur árlega staðið
fyrir stórum verkefnum á sviði nátt-
úruhamfaravarna með því að auka
umræðu, fræða almenning og þjálfa
yfirvöld og neyðarsveitir opinberra
aðila og samtaka í að samræma
aðgerðir í náttúruhamförum. Meg-
intilgangurinn er að auka meðvit-
und almennings um náttúruham-
faravarnir og styrkja þann náttúru-
hamfaraviðbúnað sem við starf-
rækjum. Allt þetta hefur verið unn-
ið í nánu samstarfi við þær vísinda-
stofnanir sem hér starfa á þessu
’sviði.
Árið 1995 hefur verið eitt
mannskæðasta náttúruhamfaraár
þessarar aldar og því óneitanlega
vakið upp áleitnar spurningar um
hamfararannsóknir, skipulag
byggða og annarra langtímaað-
gerða til að minnka tjón á lífi og
eignum í náttúruhamförum. Sú
staðreynd að við höfum innbyggt í
þjóðfélag okkar hættulega veikleika
gagnvart óblíðri náttúru landsins á
að verða til þess að við leggjum
meiri þunga á rannsóknir á náttúru-
fari og ráðstöfunum til að minnka
hættu á tjóni þegar náttúran fer
hamförum. Það breytir þó ekki
þeirri staðreynd að við munum
langt fram á næstu öld þurfa að
lifa við þau mistök sem við höfum
gert í nýtingu lands og gæða með
hliðsjón af þeim ógnunum sem búa
í náttúrunni og að það mun taka
áratugi að læra að sjá flestar nátt-
úruhamfarir fyrir í stað, tíma pg
stærð, þrátt fyrir að við stóraukum
allar rannsóknir í því skyni. Þess
vegna verðum við að gera okkur
grein fyrir því að um langa framtíð
munum við standa frammi fyrir
þeim erfiðu spurningum hvenær
vara eigi við náttúruhamförum og
hversu umfangsmiklum, og til
hversu stórtækra ráðstafana eigi
að grípa hveiju sinni, á grundvelli
líkinda sem metnar eru á veikum
grunni. Þetta eru spurningar nútím-
ans og verða spurningar næstu
framtíðar sem veita munu fáa sigra
en valda aftur á móti oftar sárs-
auka vegna ótímabærra ráðstafana
án þess að nokkuð gerist, en sorg
í því óvænta.
Höfundur er forstjóri Almanna-
varna ríkisins.
Mér er ómögulegt að trúa því að
jafnágætir, skynsamir og réttsýnir
einstaklingar og Davíð og Friðrik,
Halldór og Ingibjörg og aðrir þeir
er skipa sæti í ríkisstjórn vorri sjái
ekki í tíma, í hvert óefni er verið
að stefna og leiðrétti þetta umdeilda
ákvæði fjárlaganna, og tryggi þánn-
ig ljárhagslega afkomu þeirra sem
nú teljast aldraðir og hafa á undan-
förnum mannsaldri unnið að því
hörðum höndum að byggja upp ís-
ienskt þjóðfélag. Að sjálfsögðu þarf
að ná tökum á fjármálum ríkisins,
greiða upp skuldir þess og skapa
hér viðvarandi velferðarþjóðfélag,
en það verður ekki gert með því að
kroppa nokkrar krónur af öldruðu
fólki og öryrkjum, krónum sem ekki
hafa úrslitaþýðingu fyrir afkomu
ríkissjóðs, en gæti orðið til þess að
þessi hluti þjóðarinnar byggi við ör-
byrgð og áhyggjur síðustu ár ævi
sinnar að afloknu löngu og ósér-
plægnu lífi.
Þið sem stjórnið íslandi, vaknið
af þessum vonda dvala, við erum
öll reiðubúin að styðja ykkur til allra
góðra mála, en þarna liggur ekki
lausnin á ijárhagsvanda íslenska rík-
isins. ísland er og á að vera framtíð-
arland og sælureitur þeim sem land-
ið byggja, og það verður það örugg-
lega ef vel og skynsamlega, óg af
fullri réttsýni er á málum haldið.
Höfundur er fyrrv. framkvænida-
stjóri og formaður Blindrafélags-
ins.