Morgunblaðið - 03.01.1996, Blaðsíða 46

46 MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Á RÉTTRI HILLU
MEP EGLU
TÍMASPARNAtHJR ÖRYCÚI FUNDIÐFÉ NÝJAR ÁÆTLANIR
...GENGUR ÞÚ
AD MIKILVÆGUM
HLUTUM
Egla bréfabindin fást í 5 mismunandi
stærðum. Þau stærstu taka 20% meira
en áður, en verðið er það sama. Og
litaúrvalið eykur enn á fjölbreytnina!
Þessi vinsælu bréfabindi fást í
vinnustora sibs
Sími: 562 8500
Símbréf: 552 8819
VISUM
öllum helstu bókaverslunum landsins.
RÖÐ 06 RE6LA
Múlalundur

Innrilun í símnm
553 6645 og 568 5045
daglegamilli kl. 12 og 19.
DANSSKOIJ
Jóns Péturs ogKöru
Bolholti 6 • 105 Reykjavík
Opið hús
llmmtud.
4.janúar
ld. 18-21.
Dansráð Islands
Tryggir rétta tilsögn
1 ^ j Hrr* fj

m
mT W"- ■:>í- m
AÐSENDAR GREINAR
Um kynferðislega
misnotkun fomafna
ÉG HEF lengi haft í hyggju að
taka undir þau orð í tíma töluð, sem
Helgi Hálfdanarson reit hér í blaðið
6. júlí sl. um kynferði orða. Þar
varaði hann við þeirri áráttu, sem
virðist, vegna áhrifa frá ensku, vera
að færast í aukana meðal þeirra
sem telja sig rita íslenskt mál, að
laga kynferði fornafns ekki að því
nafnorði sem það vísar til, heldur
að kynferði þeirrar persónu sem
nafnorðið er haft um.
Dæmi: „Sjálfur var
skáldið eins og
jurt. . .“ (Þórarinn
Eldjárn, Kyrr kjör, Ið-
unn 1983, bls. 10. Let-
urbr., H.H.)
Skömmu eftir að ég
las grein Helga rakst
ég á pistil í Morgun-
blaðinu (17. ágúst) eft-
ir séra Auði Eir Vil-
hjálmsdóttur, þar sem
hún lýsti því yfir að hún
vildi „ekki hlíta því að
aðeins sé talað um Guð
í karlkyni", þótt ís-
lenskar orðabækur,
sem og málvenja, skil-
Hallberg
Hallmundsson
greini guð sem karlkynsorð. Þessu
til réttlætingar virtist hún bera það
fram, að í „hebresku er talað um
heilagan anda í kvenkyni, á grísku
er orðið hvorugkyns en á latínu
karlkyns". Hún vildi því „hætta að
tala um þrenninguna sem hóp
þriggja karlpersóna".
Eftir að ég las orð prestsins (sem
auðvitað er kona, þrátt fyrir karl-
kyns starfsheiti) hugsaði ég mér
að tengja greinar þeirra tveggja,
Helga og hans (þ.e. prestsins), sam-
an, enda skylt skegg höku. En eins
og oft vill verða um góð áform, hef
ég hummað þetta fram af mér þar
til nú - að gefnu tilefni.
Það tilefni er grein, sem ég las
nýlega í blaðinu (17. nóvember) og
Guðrún Pétursdóttir ritaði. Greinin
fjallar um upplestur Hrafns Gunn-
laugssonar í útvarpinu á smásögu
eftir sjálfan hann, þar sem hann
lýsir á allmeinfýsinn hátt Nóbels-
skáldinu íslenska, konu þess (þótt
persónan [kvenkynsorð] sé karl-
kyns), og ekkju málarans Picasso.
Þá rifjaðist það upp fyrir mér, að
ég hafði haft söguna að skotspæni
í umsögn um bókina sem hún birt-
ist í. Sú umsögn birtist í World
Literature Today haustið 1990, og
þar segir um „Hetjusögu" Hrafns,
þá sem varð tilefni greinar Guðrún-
ar:
The last story, „Hetjusaga“
(Heroic Tale), is a satire whose
thinly disguised prototypes are
Halldór Laxness and Jacqueline
Picasso, the painter’s Widow, the
former described as more or less
senile and the latter as an imperial
snob. The parody is certainly not
benign, but it is amusing in its
malicious way. What shocked me
in the story, however, was the
linguistic perniciousness, particul-
arly the consistent reference to
skáid (poet or creative writer in
general), a neuter word in Iceland-
ic, with a masculine pronoun! For
such treatment of the language, the
skáld of Þegar það gerist deserves
only one response: it ought to be
ashamed of itself!
Það sem ég minnist ekki í ofan-
nefndri umsögn var að Hrafn getur
þess einnig í sögunni að „Ráðherr-
ann hengdi sjálf upp kápu Mad-
ame“. (Ráðherra sögunnar er sem
sé kona, en er raunar á einum stað
nefndur forseti; af yfirsjón eða
ásetningi?) Skömm Hrafns við móð-
urmálið er því tvöföld.
Því miður er þetta ekki í eina
skiptið í skrifum mínum um íslensk-
ar bækur, sem ég hef orðið að benda
íslenskum rithöfundum á sams kon-
ar villur. Ég minntist áður á setn-
ingu Þórarins Eldjárns, en síðan
hef ég hnotið um ýmsar fleiri í skrif-
um annarra höfunda. Þannig minn-
ist Ámi Bergmann í Þorvaldi víð-
förla (Mál og menning, 1994, bls.
8) á „risaþjóð sem étur foreldra
sína og drepur þá feita, því það er
smán að láta þau deyja mögur í
beiskri elli.“ Hér er ekki einu sinni
hirt um samræmi milli fornafnanna!
ísak Harðarson segir svo í Stokks-
eyri (Forlagið, 1994, bls. 20): „í
húsi í Reykjavík/ er einmana skáld
og/ drekkur illrætið kaffi/ með
listaskrímslum//
Farðu og hitt-
’ann/farðu og sjáð-
’ann...“ Og Kristleifur
Björnsson ritar í Bjart
og frú Emilíu (Nr. 1,
1995, bls. 78): „Ég er
foreldrum mínum
þakklátur fyrir uppeld-
ið og þær ákvarðanir
sem þau hafa tekið um
líf mitt.“ (Leturbreyt-
ingar, H.H.)
Nú stendur mér
auðvitað nákvæmlega
á sama, þótt prestar
Kvennakirkjunnar
(sem séra Auður ritar
svo — með upphafsstaf
eins og um sérstaka stofnun sé að
ræða) telji persónu guðs síns kven-
kyns. Hún getur sem best verið
Hver einasti dagur, seg-
____ir Hallberg Hall-
mundsson, á að vera
dagur íslenskunnar.
viðrini fyrir mér. Og kannski væri
betra að nota bara orðið goð. En
ef presturinn vill telja átrúnaðargoð
sitt kvenkyns, sem honum er að
sjálfsögðu fijálst, þá er í islensku
til ágætt orð um kvengoð. Það er
gyðja. Guð er hins vegar karlkyns-
orð í íslensku, og það eru einingar
þrenningarinnar einnig (þótt þrenn-
ingin sjálf sé kvenkyns) — nema
presturinn vilji breyta þeim í „guð
móður, dóttur, og heilaga önd!“
Hvað gert er á hebresku, grísku,
og latínu kemur íslensku máli alls
ekkert við. Hver tunga hefur sín
eigin lögmál. Við sHulum ekki rugla
saman guðfræði og málfræði.
Eins læt ég mér í léttu rúmi liggja
hvort Hrafn Gunnlaugsson er rótar-
legur í garð Halldórs Laxness eða
annarra. Um það verður hann að
eiga við sjálfan sig, og oft eru áhöld
um hvorum slíkt lýsi betur, þeim sem
skrifar eða hinum sem ritað er um.
En misnotkun hans og annarra á
íslenskri tungu kemur okkur öllum
við, sem eigum hana að móðurmáli.
Og mikið var ég feginn að sjá að
Guðrún Pétursdóttir féll ekki í grein
sinni í sömu málagryfju og Hrafn í
sögunni. Hún kallar Hrafn skræfu
og heldur áfram í samræmi við það:
„Og hvað gerir skræfan þá? Jú, hún
bíður færis. Hún veit að þjóðin mun
ekki líða henni að vega að skáldinu
sjálfu... (Leturbr., H.H.) Enda hefði
það illa sæmt „heimagangi á Gljúf-
rasteini" að karlkenna svo skræfuna
sem skáldið.
Nú sé ég að talað er um að gera
fæðingardag Jónasar Hallgríms-
sonar, 16. nóvember, að sérstökum
degi íslenskunnar. Slík hugmynd,
þótt af góðum hug sé fram borin,
virðist mér jaðra við örvæntingu
um framtíð málsins. En ef ástæða
er til slíkrar örvæntingar, sem ég
er enn tregur til að viðurkenna,
þrátt fyrir þau dæmi sem ég hef
nefnt hér (og Helgi Hálfdanarson
önnur á undan mér), þá er ég
hræddur um að einn dagur á ári
dragi skammt. Sannleikurinn er
auðvitað sá, að á íslandi á hver
einasti dagur — 365 á ári, og frek-
ar einn þá hlaupár er — að vera
dagur íslenskunnar. Annað er þjóð-
inni ósæmilegt.
Höfundur er skáld í New York.