Morgunblaðið - 18.04.1996, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 18. APRÍL 1996 29
AÐSENDAR GREINAR
Grimmd
Sem snöggvast
Fréttir sjónvarpsins
flytja okkur myndir
af eftirstöðvum slysa
og ofbeldisverka ná-
lega á hveiju kvöldi
ásamt boðskap þular
um að börn þoli slíkar
myndir illa eða ekki.
Hvað eiga heimamenn
að gera? Reka börnin
burt úr stofunni?
Grípa fyrir augu
þeirra? Segja þeim að
snúa sér undan?
Samkvæmt grein í
Morgunblaðinu fyrir
skömmu rannsökuðu
Danir nýlega áhrif ofbeldis í sjón-
varpi á börn. Þar kom m.a. fram
að börn og óharðnaðir unglingar
gera sér líklega litla grein fyrir
samhengi slíks myndefnis, en eru
þeim mun næmari á ofbeldisum-
merkin ein sér, afleiðingar þeirrar
heildar sem við kunnum meiri eða
minni skil á með óhlutbundnum
og þar með þrifalegri hætti. Vert
er að gefa þessu atriði niðurstöð-
unnar dönsku sérstakan gaum.
Börn eru næm en lítt veraldar-
vön. Þau skynja leiftrið en skilja
það ekki. Leifturskot sjónvarps-
frétta af ofbeldisverkum geta
vafalítið haft sömu áhrif á þá sem
ekki búa yfir samfélagsmynd
hinna fullorðnu og auglýsingainn-
skot af því tagi sem mikið voru
rædd hér á árunum og fullyrt var
að sviptu áhorfendur valfrelsi líkt
og dáleiðsla gerir. Slík boð á mynd
um viðskipti, meðal annars óskylds
myndefnis, numin með ómeðvituð-
um hætti, smjúga framhjá dóm-
greind venjulegs fólks og geta þar
með orðið til þess að það fer að
haga sér eins og það sé dáleitt.
Þessi söluaðferð er nú er alls stað-
ar bönnuð, eftir því sem ég best
veit.
Grimmd er jafnan getin á laun
líkt og löngunin í kók getur verið
eftir örskotsáreiti myndar af kók-
flösku í bíóhléi sem sjónin hefur
numið en ekki skilið. Augna-
bliksýfing frammi fyrir óhæfu-
verki á skjánum leitar sér merk-
ingar í nýjum verknaði af því tagi
til að losna við spennuna sem fylg-
ir. Við þekkjum öll algengt úrræði
þótt færri séu sér vitandi um sam-
hengið. Við ofbeldissíbylju frétt-
anna verður flestum að ráði að
horfa á sjálfvaldar ofbeldiskvik-
myndir vegna skemmtunargildis
þeirra. Þá fæst samhengi óhæf-
unnar sem ekki þarf að gera neitt
úr.
En ef saman fer hvatvísi og
vanþroskuð dómgreind eins og
alltaf gildir um nokkra í hóp, -
kann afleiðingin að verða sú að
fréttin, sem aðeins telst við hæfi
fullorðinna, verði um þann sem
ekki má horfa á hana.
Hetja eða heigull
Að læra að lifa við hræðslu er
allra hlutskipti, fullorðinna, ungl-
inga og barna. Þannig hefur það
alltaf verið. Víkingslundin nor-
ræna, sem lesa má um í hinum
eldri bókmenntum
okkar, og mönnum
lærðist fyrr á tíð að
orða við allt frekar en
hræðslu, var hömruð
við elda óttans, sí-
stæða nálægð hans
öllu mannlífi á Norð-
urlöndum á fyrstu öld-
um Islandsbyggðar.
Menn voru e.t.v. viss-
ari í sinni sök en óttinn
var ekki fjarri mönn-
um þá en síðustu ár á
Balkanskaga þaðan
sem helstar fréttir um
grimmdarverk berast
til okkar, afkomenda
víkinga.
Það er ekki karlmennska að
vera grimmur. De Sade, mark-
greifinn sem kvalalostinn er
kenndur við, boðaði manndóm
grimmdarinnar heilli kynslóð
menntamanna á þriðja fjórðungi
aldar okkar þá loks að hann hlaut
viðurkenningu. Rit hans og boð-
skapur komu út í stórum upplög-
Grimmd og manndómur
fara ekki saman, segir
Þorsteinn Antonsson,
sem hér fjallar um of-
beldi í sjónvarpi.
um á þeim tíma og hafa reyndar
gert síðan þótt eitthvað hafí dreg-
ið úr áhuganum. Á árunum upp
úr sextíu og fram á hippaárin var
Marquise de Sade tískuhöfundur
meðal evrópskra menntamanna,
þeirra manna sem núorðið mynda
valdastéttir Vestur-Evrópu. Lík-
legar ekki ummerkjalaust.
Sadistar trúa á manndóm
grimmdarinnar. Aðrir vita betur.
Illvirkin á Balkanskaga eru drýgð
af mannrænuleysi þess sem veit
ekki hver hann er. A safni þjóðar-
brotanna í Belgrad, fyrrverandi
höfuðborg Júgóslavíu, má sjá að
heimamenn á þeim hluta Balkan-
skaga hafa frá fornu fari ekki
þekkt sjálfa sig af öðru en lögun
dúsksins í kollhúfu þjóðbúnings
síns eða fjölda sylgjanna í þjóðar-
vestinu. A vestinu skiptu þeir svo
og spennitreyju kommúnismans,
hún var þeim jafngildi félagsvit-
undar um sinn eins og allir vita.
Þegar hún var fjarlægð rann
hræðsluæði á þá Júgóslava sem
hvergi fundu dúsk sinn né kollu.
Grimmd er afprengi óttans við
nafnleysi. De Sade boðaði mönn-
um nautnir skefjalauss ofbeldis
undir merki krossins, félagsvit-
undar síns tíma, merki _sem hann
taldi ekki vera sitt. í fangelsi
samdi hann boðskap handa nýrri
manngerð sem hann hafði fundið
vísi að meðal borgara síns tíma
og sem hann vænti að tæki við í
framtíðinni. Ósk hans rættist.
En við, arftakar þessara sömu
borgara, höfum lifað mestallan
okkar aldur við kalt stríð og þekkj-
um að óttinn er aldrei fjarri. Flest
okkar fara aðrar leiðir en fyrri
tíða menn til að komast að sam-
komulagi við óttann; láta atvinnu-
menn sjá um að koma honum í
viðráðanlegt samhengi, frétta-
menn, kvikmyndagerðarmenn.
Síðarnefndir vita af óskilgreind-
um ugg manna, bældum í sálarlíf-
inu eftir fréttamennskuna, og nota
um líkingamál, því ævintýralegra
sem nær dregur heimi barna.
Skjaldbökurnar vinsælu og ógnar-
vættir Batmanseríunar búa í hol-
ræsakerfum stórborga. Þessa
vætti og aðra tölvuleikja og mynd-
banda skilja börn og virða en full-
orðnir ekki þótt myndaseríur um
Sorpbörnin og Sprawn, auk
framangreindra sem annarra
furðuvera, blasi við augum í
barnaherberginu.
Hvert á sú grimmd og sá ótti
að leita sem slíkir hugarórar vekja
til að komst út úr barnaherberginu
ef ekki inn í heim fréttanna?
Áminning
Um valinn stiklar maður með
myndavél til að við, hræætur aug-
ans, hin fullorðnu, fáum séð hina
limlestu í svip. Fylgjurnar ná til
okkar sem snöggvast, sársauki,
limlestingar, söknuður.
Fréttamenn eru _um allt að efna
i slíkar myndir. Á Karíbahafinu
gægjast þeir yfir borðstokk þar
sem liggja vatnsósa líkamsleifar
eftir flugslys; þeir eru að starfi á
rykugum strætum Sarajevo, þeir
fóru um heiðgula sandfláka Kuwa-
it (er búið að slökkva olíueidana?)
og þeir störfuðu lengi í regnskóg-
um Vietnam þar sem þessi þjón-
usta hófst. Meðal íkea-húsgagn-
anna hryllir okkur sem heima sitj-
um við svo að skekinn er agi og
innræting.
Limlest líkin verða okkur
áminning um eitthvað óljóst, en
hvað? í stað þess að leita svara
við þeirri spurningu verða mynd-
rænn fréttaflutningur og leiknar
spennumyndir okkur að lokaðri
hringrás af því tagi sem fíklar lifa
við. Hinum yngri, sem aðeins njóta
annars hluta þess samhengis, of-
beldismyndanna, verður ofbeldið
að skemmtiefni í heimi sem lýtur
lögmálum hugaróranna einna,
heimi leikfanga, hasarblaða, tón-
listarmyndbanda, kvikmynda,
leiktækjasala. Og veruleiki morg-
undagsins er það sem menn
dreymir í dag.
Við hveiju búast fullorðnir af
börnum ef ofbeldi er helsta
skemmtiefni þeirra sjálfra?
Hvers vegna horfir þú á fréttir?
Höfundur er rithöfundur.
f 1?:*; ► *%/ Uj /
- kjarni málsins!
Þorsteinn
Antonsson
Helgi Hálfdanarson
Mannanöfn
EINN af meginþáttum ís-
lenzkrar málhefðar eru nöfn
manna og staða. Að stofni til
hafa þau varðveitzt allan aldur
tungunnar og verið eitt af ein-
kennum íslenzks þjóðernis. Þar
er því um að ræða dýrmætan
arf, sem hver kynslóð hlýtur að
vernda af sérstakri alúð.
Víst hefur íslenzki nafna-
forðinn orðið fyrir nokkru
hnjaski í aldanna rás, ekki sízt
á síðari tímum. Þar er einkum
um að ræða ásókn illa mynd-
aðra nafna og erlendra töku-
nafna, sem ekki hefur tekizt
sem skyldi að aðlaga þjóðtung-
unni. Oftar en ekki virðist van-
kunnátta eða smekkleysi ráða
fremur en skortur á nothæfum
úrræðum, þegar nöfn eru sótt
í önnur tungumál án boðlegrar
aðlögunar.
Lengi hefur vernd nafnahefð-
ar þótt sjálfsögð, en aðferðir
reynzt vafasamar, enda oft við
dijúgan og viðkvæman vanda
að etja. Prestum hefur verið
falið að veija þjóðina fyrir ótæk-
um nöfnum; en varla er nema
vonlegt, að ýmsir þeirra skirrist
við að beita sóknarbörn sín þeim
myndugleik sem oft þyrfti til.
Einnig hefur þetta verkefni ver-
ið lagt í hendur Heimspekideild
Háskólans, og nú síðast sér-
stakri mannanafnanefnd. Að
sjálfsögðu hefur sú nefnd reynt
að fylgja nokkurri reglu, þegar
hún hefur þurft að banna eða
heimila nöfn sem þótt hafa vafa-
söm. Þar hefur löggjafarvaldið
lagt sitt til málanna, og því
miður löggilt, að kalla má, sjálf-
an megin-vandann. Enda hefur
allt þetta mál lent í ógöngum.
Ætla mætti, að fátt væri
minna vandamál en að velja
íslendingi nafn. Falleg rammís-
lenzk nöfn, sem úr er að velja,
skipta þúsundum. Og þar bætist
við sægur góðra nafna af er-
lendum toga, sem tekizt hefur
að fella að íslenzkum málregl-
um. Vant er að sjá, að margur
ætti brýnt erindi út fyrir þau
mörk sem þar yrðu dregin. Þá
kæmi það helzt til álita, hvernig
velja skyldi nöfn á börn útlend-
inga sem gerzt hefðu íslenzkir
borgarar, einnig hver verða
skyldu örlög óæskilegra nafna,
sem slysazt hefðu inn í málið,
stundum fyrir ókunnugleik á
lögmálum tungunnar. Þarna
gætu komið upp viðkvæm
dæmi. En ef aidrei þyrfti að
taka vandasamari ákvarðanir til
verndar íslenzku þjóðerni,
mætti bærilega við una.
Nú vill svo vel til, að við höf-
um á að skipa sérstakri nefnd
fræðimanna um íslenzkt mál,
íslenskri málnefnd, sem sér-
staklega er falið að sinna vernd-
un og farnaði þjóðtungunnar.
Kalla mætti eðlilegt og einfalt
ráð að fela þeirri nefnd að draga
hringinn utan um þau góð ís-
lenzk nöfn, sem áður gat, og
skera síðan úr um önnur nöfn
sem óskað kynni að verða.
v Einföld og traust tilhögun af
þessu tagi væri í nokkru fastari
skorðum en sú losaralega lögg-
jöf sem nú er í gildi. En frum-
varp, sem liggur fyrir Alþingi,
stefnir að því að gera glundroð-
ann enn meiri og hættulegri.
Samkvæmt því yrði heimilt að
koma upp nokkurn veginn
hvaða nafnskrípi sem vera
skyldi, að því til skildu, að hægt
yrði að nefna það í eignarfalli!
Ekki er að því að spyija, að
allt er það gert í nafni frelsis-
ins. Fá orð í máli munu misnot-
uð á skelfilegri hátt en „frelsi“.
Þetta veslings grey er þeirri
ógæfu ofurselt, að óprúttnir
menn geta klínt því sem skrauti
á það sem sízt skyldi, jafnvel
það sem í raun er hið argasta
ófrelsi, eins og dæmin sanna.
Hér er hins vegar kailað svo,
að þjóðinni skuli treyst til að
fara með óskorað frelsi til nafn-
gifta, því almenningur sé svo
smekkvís að velja aldrei nein
vandræðanöfn!
Fyrr má nú vera frelsisástin!
Skyldi ekki vera ástæða til að
binda í lög, að allir íslendingar
skuli fijálsir að því að bera skot-
vopn, því treysta megi því, að
þeir séu ekki svo ósmekklegir í
sér að skjóta hver annan?
Þó að gildandi nafnalöggjöf
sé meingölluð, er hún samt
snöggt um skárri en frumvarp
það sem hér um ræðir. Það er
því vonandi að þingmenn átti
sig á þeirri hættu, sem þar er
boðið heim, og greiði atkvæði
gegn því. Að minnsta kosti
mætti ekki minna vera en að
afgreiðslu þess yrði frestað, svo
tími gæfist til vandaðri undir-
búnings og umræðu um svo
mikilvægt mál, enda er fleira
mjög varhugavert í frumvarpi
þessu en hér hefur verið drepið
á að þessu sinni. Varla liggur
óskaplega mikið á.
, Brúðhjón
Allur boröbiínðöur GUrsileg gjafavdra Briíðarlijöna lislar
Xtv>A/)X\\v\\ VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
#DAEWOO
LYFTARAR
I
DIESEL - RAFMAGNS - LPG BURÐARGETA 1.5 - 7.0 TONN
► ►►►►►►
YERKVER
Smiðjuvegi 4b, Kópavogi
S 567 6620